Brugse godshuizen

De Godshuizen in Brugge behoren tot het patrimonium van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) en bieden bewoning aan, aan minderbegoede bejaarden.

Godshuis "Vette Vispoort", Moerstraat.

Godshuis "De Vos", Noordstraat.

Godshuizen "De Mûelenaere", Nieuwe Gentweg.

Geschiedenis

De meeste godshuizen zijn kleine, wit of geel (Brugs geel) geschilderde huisjes, soms op een rij, soms gegroepeerd rond een binnentuin. Ze bevinden zich in het historische centrum van de Belgische stad Brugge en dragen op beduidende wijze bij tot het algemeen beeld dat deze stad aanbiedt.

Godshuizen werden vanaf de 14e eeuw opgericht door rijke burgers of door ambachtsgilden. De oudste thans nog bestaande dateren van 1330, 1335 en 1355. Ze gaven onderdak aan behoeftige bejaarden of weduwen zonder bestaansmiddelen. Ze werden opgericht door ambachten (de wevers, de smeden, de bakkers, de schoenmakers, de schippers, enz) of door privé personen. Tot op het einde van het ancien régime behoorden ze toe aan private stichtingen die door de besturen van de ambachten of door de afstammelingen van de stichters beheerd werden. Het Franse bestuur onteigende ze alle en bracht ze onder het openbaar bestuur dat men de Burgerlijke godshuizen noemde, waarbij de oorspronkelijke beheerders nog enig zeggingsrecht behielden over het toezeggen van de huizen. Onder de wisselende namen van dit openbaar bestuur, zijn de godshuizen er eigendom van gebleven.

Over de stad zijn 45 grotere of kleinere godshuisbeluiken verspreid (een 46ste op de deelgemeente Sint-Pieters dateert uit 1959). Hiervan worden er 43 nog steeds door bejaarden bewoond. In totaal gaat het om 260 woningen die door het OCMW tegen geringe prijzen aan bejaarden worden verhuurd. De meeste godshuizen dragen nog steeds de naam van hun oorspronkelijke oprichters.

Het oudste nog bestaande godshuis is het 'Rooms Convent' van 1330 in de Katelijnestraat. Kort erop volgden Hertsberghe (1335, ook in de Katelijnestraat) en Sint-Joos (1352, in de Ezelstraat).

Brugge was natuurlijk niet de enige stad die 'godshuizen' kende. Gelijkaardige stichtingen trof men aan in alle steden van de Zuidelijke Nederlanden. In de Noordelijke provincies noemde men ze 'hofjes', in Engeland 'almshouses', in Frankrijk 'Maisons-Dieu'. Om veelvuldige redenen zijn ze op de meeste plaatsen verdwenen of bijna verdwenen. In Brugge hielden ze uitzonderlijk stand en zijn ze nog steeds een aanzienlijk en beeldbepalend element in de binnenstad, terwijl ze tevens een welkom instrument zijn in het sociale stedelijk beleid ten behoeve van de bejaarden.

Liefdadigheid

In een samenleving waar de sociale voorzieningen weinig aanwezig waren, behoorde het toe aan de georganiseerde beroepsgroepen en aan de welvarende inwoners om te voorzien in de huisvesting en verzorging van stadsgenoten die niet voor de oude dag hadden kunnen sparen. De liefdadigheid werd aangewakkerd doordat de milde schenkers de overtuiging hadden hierdoor ook hun zielenheil veilig te stellen.

Wie gratis of bijna gratis mocht wonen nam de plicht op zich voor zijn weldoeners te bidden, zoals een 17e-eeuwse gedenksteen in het kapelletje van het godshuis Hertsberge specifiek vermeldt: ... was gebouwd opdat ze voor hem zouden bidden.... In bijna elk godshuis (ook die van relatief recente datum) was er een eenvoudige bidkapel voorzien. Het stichten van een godshuis betekende uiteraard ook prestige voor de voorname burgers die het zich konden permitteren, en dit straalde generaties lang op hun nakomelingen en familie af.

De bewoners die werden gehuisvest in de godshuizen van de ambachten, waren uiteraard beoefenaars van het beroep die op oudere leeftijd niet in eigen onderhoud konden voorzien. De privégodshuizen werden door de beheerders (vaak afstammelingen of verwanten van de stichters) toegewezen aan onbemiddelde lieden, soms echtparen, maar toch in meerderheid aan alleenstaande vrouwen. Soms kregen gehandicapten de voorkeur zoals in het godshuis voor de blinden, Onze-Lieve-Vrouw van Blindekens. De kandidaat-bewoners werden in dit geval door een chirurgijn op hun blindheid gecontroleerd.

De godshuizen waren niet bestemd voor totaal berooiden, maar voor verarmde bejaarden, die tegenspoed kenden door de dood van de kostwinner, door ziekte, handicap of ouderdom. Er werd een bescheiden huurgeld gevraagd en soms moesten de bewoners hun huisraad, bed en lakens meebrengen. Er was ook een huisreglement. Zo moest men Bruggeling zijn, dagelijks bidden voor zijn weldoener, en zich behoorlijk gedragen. Bedelen was verboden en slecht gedrag werd bestraft. In de meeste godshuizen kregen de inwoners een kleine som onderhoudsgeld en een dagelijkse kom soep. In de winter kregen ze brandhout.

Architectuur

De godshuizen, in sobere en karakteristieke architectuur opgetrokken, zijn soms naast elkaar gebouwd, langs een straat of van de straat afgeschermd door een muur met een toegangspoort. In meerderheid zijn ze rond een binnentuin gebouwd. Fraaie voorbeelden hiervan zijn de godshuizen De Mûelenaere in de Nieuwe Gentweg en de ernaast gelegen godshuizen Sint-Jozef. De tuin was meestal gemeenschappelijk, maar werd soms ook opgedeeld in lapjes grond, waar elke bewoner wat groenten kon kweken. Oorspronkelijk bestonden de woningen ('stenen kamers' genoemd) uit een enkele kamer die dienstdeed als keuken, woonkamer en slaapkamer. Een steile trap leidde naar de zolder die stapelruimte bood. Op de koer stond het (al dan niet gemeenschappelijk) sanitair. In de 20ste en 21ste eeuw werden de huisjes per 2, soms per 3 samengevoegd en verbouwd tot een grotere en meer comfortabele woning.

Om reden van hun architecturale en kunsthistorische waarde zijn de meeste Brugse godshuiscomplexen als monument beschermd.

Overzicht van de godshuizen

De godshuizen zijn verspreid over de hele binnenstad van Brugge. Van slechts een paar werd de oorspronkelijke sociale functie gewijzigd. Het gaat om de 'Schoenmakersrente' die in 1971 werd verbouwd tot Stedelijk Museum voor Volkskunde. Het tegenoverliggende godshuis 'Jeruzalem' (wel van het godshuistype, maar altijd in privébezit gebleven en niet behorende tot de godshuizen toebehorende aan het OCMW) is door de vzw Kantcentrum in gebruik genomen als kantschool.

De reeks omvat:

Naam	Adres	Foto	Nummer in Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed	Opmerkingen
Bakkersrente, godshuis van het Bakkersambacht	Zwarte-Leertouwersstraat 22-26		82022	Gesticht in 1469.
De Boodt	Helmstraat 1		Vermelding, geen afzonderlijk nummer	Gesticht in 1567.
Brooloos, Laris en Stochove	Baliestraat 86-90		82875	Respectievelijk gesticht in 1459 door J. Brooloos, in 1473 door M. Laris en in 1689 door V. Stockhove.
Marie De Clercq	Van Voldenstraat 1-11		82451	Gesticht in 20e eeuw.
Cobrysse	Leffingestraat 5-11		83364	Gesticht in 1663.
Coppé	Balsemboomstraat 11-15			Gesticht in 1957, gebouwd in 1959.
De Croeser	Raamstraat 29-57		82773	Gesticht in 1919 door Alexander De Croeser
De Fontaine	Zwarte Leertouwersstraat 68-82		82294	Gesticht in 1636 door Graaf Paul-Bernard de la Fontaine en zijn echtgenote Anna de Raggicourt.
De Generaliteit	Katelijnestraat 79-83		81998	Sinds 1873 afgesplitst van Godshuis Hertsberge.
Godshuizen Metselaarsambacht	Noord-Gistelhof 1-9		83005	Gesticht in 1757.
De Moor	Boeveriestraat 52-62		82438	Gesticht in 1480 door Donaas De Moor en echtgenote Adriana De Vos.
De Muelenaere	Nieuwe Gentweg 8-22		82042	Gesticht in 1613 door Johanna de Muelenaere en in het volgende decennium gebouwd.
De Pelikaan	Groenerei 8 | 1-4		81928	Gesticht in 1714.
Goderickx Convent	Moerstraat 7-17		29486	Gesticht in de Geerwijnstraat in 1383 en in 1589 overgebracht naar de hoek Moerstraat - Geerwijnstraat.
Het Heilig Nest	Pottenmakersstraat		82748	Gesticht in 20e eeuw.
Heilige Moeder Anna	Potterierei 51-53		83187	Gebouwd in 1901.
t Groot Hertsberge	Katelijnestraat 85-91		82002	Gesticht in 1683.
Godshuis van de Kleermakers	Oude Gentweg 126-130		82100	Gebouwd in 1756.
Kattepoortje	Oude Gentweg 153-167		82107	In 1952 omgevormd van pleinbeluik tot godshuis.
Le Maire	Walplein 30-31		82228	Gesticht in 1910.
Godshuizen Moulaert	Blankenbergsesteenweg 188-196		Vermelding, geen afzonderlijk nummer	Gesticht in 1959.
Ondermarck	Van Voldenstraat 13-23, Hendrik Consciencelaan 19, 20		82452	Gesticht in 1710 in Bilkske, overgebracht in 1903 naar Van Voldenstraat.
Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand	Rozendal 18-30		82783	Gesticht in 1690 door Pieter De Clerck en zijn derde echtgenote Constance van de Walle.
Onze Lieve Vrouw van Blindekens	Kreupelenstraat 10-18 & Kammakersstraat 19-25		82489, 82490 en 82493	Gesticht door broeder Pieter vanden Driessche in 1667.
Onze Lieve Vrouw van de Zeven Weeën	Driekroezenstraat 2-6, Oude Gentweg 8		81852	Gesticht door Maria de Damhouder en Joost van der Straeten in 1653.
Paruitte	Willemijnendreef 22-28 - Stijn Streuvelsstraat		Vermelding, geen afzonderlijk nummer
Reylof - De Blieck	Korte Vuldersstraat 1-3		29396	In 1455 gesticht door J. De Blieck. In 1631 uitgebreid door O. Reylof
Reyphens	Hendrik Consciencelaan 2-11		82444	In 1634 Gesticht Joos Reyphins in de Nieuwe Gentweg. In 1905 overgeplaatst naar huidige locatie.
Rooms Convent	Katelijnestraat 9-19		81978	Reeds vóór 1330 gesticht als convent.
Roussel	Hendrik Consciencelaan 12-18		82445	Gesticht in 1931.
De Schipjes	Peterseliestraat 136-158		83167	1908
Spanoghe	Katelijnestraat 8, Stoofstraat 8-10		81977	Gesticht in 1680 door Francesca Spanooghe.
Sint-Joos	Ezelstraat 83, 87-105		82605	Gesticht in 1352 nabij Ezelpoort. Later naar huidige locatie overgebracht, waar vroeger godshuis "Reyphins gevestigd was.
Sint-Jozef	Nieuwe Gentweg 24-32		82044	Gesticht in 1699 door M. Wouters in de Oostmeers. in 1905 overgebracht naar huidige locatie.
Sint-Trudo	Garenmarkt 23-25		81899	In 1808 door de dismeesters van Sint-Magdalena ingericht als godshuis.
Sint-Walburga	Raamstraat 12		82768	Gesticht in 1432.
Soutieu	Maagdendal 16-26		83004	Gesticht in 1661 en in 1910 overgebracht naar huidige locatie.
Van Campen Sucx	Boeveriestraat 5-7, Gloribusstraat 1-5		82419	Gesticht in 1436 door Pieter van Campen.
Van Peenen - Gloribus	Gloribusstraat 2-12		Vermelding, geen afzonderlijk nummer	Gesticht door Isabella Gloribus, echtgenote van Pieter Van Peenen.
Vander Meulen	Greinschuurstraat 13-17		82453	Gesticht in 1676.
Van Pamel	Kammakersstraat 7-11		82487	Gesticht door Jan van Paemel in 1664.
Van Peenen - Gloribus	Boeveriestraat 9-19		82422	Gesticht in 1621 door Pieter Van Peenen
Van Volden	Boeveriestraat 50		82437	In 1614 door Gerard en Herman van Volden als Godshuis ingericht.
De Vette Vispoort	Moerstraat 8-16		29485	Gesticht in 1434 door J. Fierens en M. van Leeuwerghem. In 1614 naar huidige locatie verplaatst.
Marius Voet	Kammakersstraat 13-17		83697	Gesticht door Marius Voet in 1672.
De Vos	Noordstraat 6-14		82087	Gesticht en gebouwd ca. 1713-1715 door C. de Vos.
Wevershof	Wevershof 1-22 & Zonnekemeers 7-11		82403	In 1924 aangekocht door de Commissie van Openbare Onderstand en in 1936-37 omgevormd tot godshuizen.
Elisabeth Zorghe, Paruitte en De Schippers	Stijn Streuvelsstraat 3-49		83131	In 1631 gesticht door Elisabeth Zorghe. In 1897 naar huidige locatie verplaatst.

Gewijzigde bestemming:

Naam	Adres	Foto	Nummer in Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed
Dopsconvent	Begijnhof 32-40		82317
Onze-Lieve-Vrouw Boodschap	Zakske 26-32		82840
Schoenmakersrente (Museum Volkskunde)	Balstraat 27-41		83084
Godshuizen Jeruzalem (Kantcentrum)	Balstraat 2-12		Vermelding, geen afzonderlijk nummer

Zie ook

• Kleine godshuizen

Literatuur

• Adolphe DUCLOS, Bruges, histoire et souvenirs, Brugge, 1910.
• A. MAERTENS, Gids der Brugsche godshuizen, Brugge, 1940.
• Luc DEVLIEGHER, De huizen te Brugge, Tielt, 1968.
• P. QUACKELBEEN, De godshuizen te Brugge, licentiaatsverhandeling (onuitgegeven), Rijksuniversiteit Gent, 1975.
• Brigitte BEERNAERT e. a., Brugse gevelgids, Brugge, 1982
• Hilde DE BRUYNE, De godshuizen in Brugge, Roeselare, 1994.
• Livia SNAUWAERT, Gids voor architectuur in Brugge, Tielt, 2002
• S. GILTÉ, A. VANWALLEGHEM & P. VAN VLAENDEREN, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Brugge, Middeleeuwse stadsuitbreiding, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 18NB Noord, Brussel-Turnhout, 2004.

Zie ook

• Geschiedenis van Brugge

Mediabestanden

Zie de categorie Almshouses in Bruges van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.