येँ जिल्ला

येँ जिल्ला नेपाया मध्य पहाडी लागाय् नेपाः स्वनिगया दूने दुगु सोङु जिल्लाय् छगू जिल्ला ख। थ्व जिल्ला नेपाः स्वनिगःया पश्चिमय् ला। थ्व जिल्ला नेपाःया राजधानी जिल्ला ख। थ्व जिल्ला २७ ̊२७’ निसें २७ ̊ ४९’ उत्तर अक्षांश व ८५ ̊ १० ’ निसें ८५ ̊ ३२’ पूर्वी देशान्तरय् ला। थ्व जिल्लाया पूर्वय् ख्वप व काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला, पश्चिमय् धादिङ व नुवाकोट, उत्तरय् नुवाकोट व सिन्धुपाल्चोक व दक्षिणय् यल जिल्ला ला। थ्व जिल्लाया उत्तरया सीमाय् जर्क खुसि, सिन्धु खुसि व ठाडो खुसि व शिवपुरी लेकं थ्व जिल्लायात सिन्धुपाल्चोक, काभ्रेपलाञ्चोक व नुवाकोटया सीमा दयेकी। पूर्वया सीमाय् कात्तिके खुसि, मनोहरा खुसि व बागमति खुसिं थ्व जिल्लायात यल व ख्वप नाप बाइ, पश्चिमय् कालेफुखुसि, नागार्जुन गुं, दहचोक, चन्द्रागिरि च्वं नुवाकोट, धादिङ व मकवानपुर जिल्ला बाइ धाःसा दक्षिणय् महादेव टारया गुं, रातेमाटे खुसिं मकवानपुर जिल्ला न्संआप्ग थ्व जिल्लायात बायातःगु दु। थ्व जिल्लाया मू भूभागय् स्वनिगःया समथर बुं दु धाःसा छुं भूभगय् स्वनिगःया सीमाया गुं ला। थ्व जिल्लाया समथर थाय् समुद्र सतह स्वया ४,५०० फीट (१,३७२ मिटर) च्वे ला धाःसा गुं लागा ४,४२८ फीट ( १,३५० मिटर) निसें ८,९६२ फिट ( २,७३२ मिटर) च्वे तक्क थ्यं।

येँ
येँ, नेपायागु किपा Clockwise from top: Kathmandu Skyline, Nepalese Parliament Building, Ranipokhari, Kathmandu Durbar Square, Pashupatinath Temple and Boudhanath
किपा:Nepal-map-blank (1).png येँ
अञ्चल  - जिल्ला	बागमती  - येँ
को-अर्डिनेट	27.5° N 85.3° E
लागा
ई लागा	NST (UTC+५:४५)
जनसंख्या (2001)  - जनघनत्व	1081845  -
वेबथाय्: www.ddcktm.gov.np

इतिहास

स्वयम्भू पुराण कथं मंजुश्रीं कच्छपाल गुँयात चन्द्रह्रास खड्गं पाला बिज्याना स्वनिग:या बस्ती न्ह्यज्याका बिज्या:गु खः । वसपोलं मन्जुपटन धका छगु थाय् (थौंकन्हय् यागु मजिपाः) नेपाःगा: या दक्कले न्हापांगु बस्ती दयेका बिज्यात । लिपा थ्व थाय् दक्षिण कोलीग्राम जू वन व कोलीग्राम धागु छगु सापूतयेगु बस्ती उत्तरय् दया वल । जुजु गुणकामदेवं थ्व निगु थाय् यागु दथुई लाक्क येँयागु पलिस्था याना दिल व १०,००० खा छें दुगु छगु नगर दयेका दिल । मल्लतयेगु राज्य विभाजन जुइ धुंका थ्व थाय् कान्तिपुर राज्ययागु राजधानी जुल । पृथ्वीनारायण शाह नं थ्व देय् त्याके धुंका थ्व थाय् यात नेपाःयागु राजधानी दयेका दिल ।

भूगोल

किपा:येँ जिल्लाया मानकिपा.gif

थ्व जिल्ला २७ डि. २७ मि. निसें २७ डि. ४९ मि. उत्तरी अक्षांशय् व ८५ डि. १० मि. निसें ८५ डि. ३२ मि. पूर्वी देशान्तरय् ला। थ्व जिल्लाया पूर्वय् ख्वप, दक्षिणय् यल व मकवानपुर, पश्चिमय् धादिङ, उत्तरय् रसुवा ला । समुद्री सतहस्वया १२६२ मिटरनिसें २७३२ मिटर तक्कया जाय् दूगु थ्व जिल्लाय् चन्द्रागिरी, शिवपुरी व नागार्जुन याना स्वंगु गुँच्वका ला । थ्व जिल्लाया अधिकतम तापक्रम जेठ आषाढय् ३७ डि. तक्क व न्युनतम तापक्रम पौष माघय् माइनस –(२०) डि.से. तक्क जूगु खने दु। थ्व जिल्लाया औषत वर्षा १७६.४ मि.लि. दु। थ्व जिल्लाया क्षेत्रफल ३९५ वर्ग कि.मि. वा ३९५०० वर्गहेक्टर दु। देय्‌या सकल क्षेत्रफलय् येँ जिल्लां ०.२७ प्रतिशत भाग कयातःगु दु।

थ्व जिल्लाया भौगोलिक सीमा थ्व कथं दु-

• पूर्व: ख्वप जिल्ला व काभ्रे जिल्ला
• पश्चिम: धादिङ जिल्ला व नुवाकोट जिल्ला
• उत्तर: नुवाकोट जिल्ला व सिन्धुपाल्चोक जिल्ला
• दक्षिण: यल जिल्ला व मकवानपुर जिल्ला

जलसम्पदा

थ्व जिल्लाया मू जलसम्पदाय् खुसि, खुसिचा, ताल/पुकू आदि ला। थनया मू खुसि/खुसिचाय् बागमति खुसि, विष्णुमति खुसि, मनोहरा खुसि, तुकुचा, पोखरे खुसिचा, नाङ्लेभारे खुसिचा, शालीनदी, गडगडे खुसिचा, नारयण खुसिचा, घट्टे खुसिचा, काभ्रे खुसिचा, महादेव खुसिचा, मरुवा खुसिचा, कागेश्वरी खुसिचा, ढकालखुसिचा, ठाडो खुसिचा, रुद्रमति खुसि (धोबिखोला), फेदी खुसिचा, आदेश्वर खुसिचा, साङ्गलेखुसिचा, फेदी खुसिचा, मनमति खुसिचा, बगर घट्टेखुसिचा, इन्द्रमति खुसिचा, बल्खु खुसिचा, बोसन खुसिचा, डल्लुखुसिचा, दुलुङ्गखुसिचा, माइलिखुसिचा, सामाखुसि आदि ला ^[1] थ्व जिल्लाया मू पुखू/तालय् शेषनारायणकुण्ड, नौमुले, सातमुले, तौथली, कुठली, मातातीर्थ, मच्छेनारायण, तौदह, इन्द्रदह, न्हूपुखू, नागपुखू, कमलपुखू, गहनापुखू, मणिचुड कुण्ड, कटुवालदह, आँखेपोखरी आदि ला। ^[1]

प्रशासन

प्रशासनिक विभाजन:

येँ जिल्लाय् क्वय्‌ बियातःगु नगरक्षेत्रत ला-

• येँ महानगर
• कीपु नगरपालिका
• दक्षिणकाली नगरपालिका
• चन्द्रागिरि नगरपालिका
• नागार्जुन नगरपालिका
• तारकेश्वर नगरपालिका
• तोखा नगरपालिका
• बुढानीलकण्ठ नगरपालिका
• गोकर्णेश्वर नगरपालिका
• कागेश्वरी मनहरा नगरपालिका
• शंखरापुरा नगरपालिका

प्रशासनिक इतिहास

सन् २०१४तक्क थ्व जिल्लाय् ५७ गाविस, १ महानगरपालिका व ११ नगरपालिका दयाच्वन। अबिलय्‌या थ्व जिल्लाया प्रशासनिक विभाजन थ्व कथं दु-

येँ महानगरपालिका	कीपु नगरपालिका	सुनटोल गां विकास समिति
आलापोट गां विकास समिति	इचंगुनारायण गां विकास समिति	इन्द्रायणी गां विकास समिति
कपन गां विकास समिति	काभ्रेस्थली गां विकास समिति	खड्का भद्रकाली गां विकास समिति
गागलफेदी गां विकास समिति	गोङ्गबु गां विकास समिति	गोकर्णेश्वर नगरपालिका
गोठाटार गां विकास समिति	गोलढुङ्गा गां विकास समिति	चपाली भद्रकाली गां विकास समिति
चाल्नाख्यः गां विकास समिति	चुनिख्यः गां विकास समिति	छैमले गां विकास समिति
जीतपुरफेदी गां विकास समिति	जोरपाटी गां विकास समिति	झोर महाँकाल गां विकास समिति
टल्कुडुडेचौर गां विकास समिति	टोखा चण्डेश्वरी नगरपालिका	टोखा सरस्वती गां विकास समिति
डाँछी गां विकास समिति	तीनथाना गां विकास समिति	थानकोट गां विकास समिति
दक्षिणकाली नगरपालिका	दहचोक गां विकास समिति	धर्मस्थली गां विकास समिति
धापासी गां विकास समिति	नयाँपाटी गां विकास समिति	नाङलेभारे गां विकास समिति
नैकाप नयां भञ्ज्याङ गां विकास समिति	नैकाप पुरानो भञ्ज्याङ गां विकास समिति	पुखुलाछी गां विकास समिति
फुटुङ गां विकास समिति	बज्रयोगिनी (सांखु) गां विकास समिति	बलम्बु गां विकास समिति
बाँडभञ्ज्याङ गां विकास समिति	बालुवा गां विकास समिति	बुद्धनीलकण्ठ नगरपालिका
भद्रवास गां विकास समिति	भीमढुङ्गा गां विकास समिति	मच्छेगाउँ गां विकास समिति
मनमैजु गां विकास समिति	महाकाल गां विकास समिति	महादेवस्थान गां विकास समिति
मातातीर्थ गां विकास समिति	मुलपानी गां विकास समिति	रामकोट गां विकास समिति
लप्सेफेदी गां विकास समिति	शेषनारायण गां विकास समिति	सतुंगल गां विकास समिति
साङग्ला गां विकास समिति	सितापाइला गां विकास समिति	सुन्दरीजल गां विकास समिति
सेतीदेवी गां विकास समिति	स्युचाटार गां विकास समिति

राजनैतिक विभाजन

थ्व जिल्लायात निर्वाचन क्षेत्र कथं क्वे बियातःगु रुपय् बायेछिं-

निर्वाचन क्षेत्र	वडा व गाविस
१	येँ महानगरपालिका वडा ल्या १०, ११, ३२, ३४
२	येँ.म.पा. वडा ल्या ९ र ३५, लप्सेफेदी, सुनटोल, बज्रयोगिनी, गोठाटार, ईन्द्रायणी, मुलपानी, नाङ्ले भारे, डाछी, पुखुलाछी
३	येँ.म.पा. वडा ल्या ६ गोकर्णेश्वर, सुन्दरीजल, आलापोट, बालुवा भद्रवास, जोरपाटी, नयाँपाटी, गागलफेदी
४	येँ.म.पा. वडा ल्या १,७,८, र ३३, महांकाल, चपली भद्रकाली, चुनिखेल, कपन
५	येँ.म.पा. वडा ल्या २,३,४,र ५, टोखा सरस्वती, टोखा चण्डेश्वरी, धापासी, खड्का भद्रकाली, वूढानीलकण्ठ
६	येँ.म.पा. वडा ल्या २९, ३०, र ३१, धर्मस्थली, गोंगबु, मनमैजू, झोरमहांकाल, काभ्रस्थली, फटुङ्ग,
७	येँ.म.पा. वडा ल्या १६, १७, १८, २६, २७, र २८, इचंगुनारायण जीतपुरफेदी, गोलढुंगा
८	येँ.म.पा. वडा ल्या १३, १५, १९, २०, २३, २४, र २५, सीतापाइला
९	येँ.म.पा. वडा ल्या १२, १४, २१, र २२, नैकाप नयाँभञ्ज्यांग, तीनथाना, बलम्बु, नैकाप पुरानो भञ्ज्यांङ्ग, भीमढुंगा, रामकोट, दहचोक, स्यूचाटार
१०	कीर्तिपुर न. पा., सेतीदेवी, शेषनारायण, टल्कु डयडेचौर, छैमले, दक्षिणकाली, चाल्नाखेल, सतुङ्गल, मच्छेगाऊ, महादेवस्थान, मातातीर्थ, बाडभञ्ज्यांग थानकोट

इलाका विभाजन

जिल्ला विकासया निंतिं क्वे बियातःगु इलाकाय् जिल्लायात बायातःगु दु-

इलाका ल्या	गाविस ल्या	गाविस / नपाया वडा
१	६	नाङ्गलेभारे, सुन्टोल, पुखुलाछी, वज्रयोगिनी, लप्सेफेदी, ईन्दायणी
२	४	भद्रवास, आलापोट, डाँछी, जोरपाटी र येँ.म.न.पा. ६, ७, ८,
३	५	गागलफेदी, सुन्दरीजल, नयाँपाटी, गोकर्णेश्वर, वालुवा
४	२	गोठाटार, मुलपानी, येँ.म.न.पा. ९, १०, ३४ व ३५
५	३	कपन, महांकाल, चुनीखेल व येँ.म.न.पा. ४, ५, ३१, ३२ र ३३
६	३	विष्णुबुढानिलकण्ठ, चपली भद्रकाली, खड्का भद्रकाली व येँ.म.न.पा. १, २, ३
७	२	टीखा चण्डेश्वरी, झोरमहांकाल
८	२	धापासी, टोखासरस्वती
९	१	गोगवु व येँ.म.न.पा. ११, १८, २२, २३, २४, २५, २६, २७, २८, २९, र ३०
१०	६	काभ्रस्थली, जितपुरफेदी, धर्मस्थली, सांङ्गला, फुटुङ्ग, मनमैजु
११	५	गोलढुंगा, रामकोट, भीमढुंगा, सितापाईला, इचंगुनारायण, येँ.म.न.पा. १५, १६, १७, १९, २०, २१
१२	४	दहचोक, स्यूचाटार, नैकाप पुरानो भञ्ज्यांग/ वाडभञ्ज्याङ्ग
१३	४	मच्छेगाऊ व की.न.पा. १ (१२, १६, १७, १८,१९ कामप १२, १३
१४	७	तीनथाना, वलम्बु, महादेवस्थान, मातातीर्थ, सतुंगल, नैकाप नयाँ भञ्ज्यांग, थानकोट व येँ.म.न.पा.
१५	६	टल्कु, डुडेचौर, शेषनारायण, सेतीदेवी, दक्षिणकाली, चाल्नाखेल, छैमले व की.न.पा. १३,१४,१५

पर्यटकीय थाय्‌

थ्व जिल्लाय् युनेस्कोया विश्व सम्पदा धलखय् लाःगु ४ता सम्पदा स्थल दु। थ्व सम्पदा स्थल पशुपतिनाथ, स्वयम्भूनाथ, बौद्धनाथ व येँ लाय्‌कू ख। नापं, थ्व जिल्ला यक्व धार्मिक, सांस्कृतिक व पर्यटकीय क्षेत्रत ला। थनया मू धार्मिक/सांस्कृतिक क्षेत्रय् पशुपतिनाथ, बौद्धनाथ, स्वयम्भूनाथ, येँ लाय्‌कू, बुढानीलकण्ठ, दक्षिणकाली, शेषनारायण, इचंगुनारायण, मच्छेनारायण, मातातीर्थ, गोकर्णेश्वर, उत्तरबाहिनी, बालाजु, बज्रयोगिनी, शालिनदी, आदेश्वर महाद्यः आदि ला।^[1] बुद्ध धर्मया मू बिहारय् मैत्रीपुर महाबिहार (क्वाःबहाः), हेनाकर महाबिहार (ध्वाकाबहाः), हेमवर्ण महाबिहार (गंबहाः), रत्नकेतु महाबिहार (झ्वाः बहाः), सुरतश्री महाबिहार (तक्षेबहाः), कनकचैत्य महाबिहार (जनबहाः), केशचन्द्र कृत पारावर्त महाबिहार (इतुंबहाः), रत्नकीर्ति महाबिहार (मखंबहाः), मुलश्री महाबिहार (मुबहाः), मन्त्रसिध्दि महाबिहार (सवलबहाः), राजकीर्ति महाबिहार (तेबहाः), श्रीखण्ड तरमुल महाबिहार, ब्रह्मचक्र महाबिहार (ओमबहाः), बज्रशील महाबिहार (इकुबहाः), मुनिसंघ महाबिहार (मिखाबहाः), कृति पुण्य महाबिहार (लगंबहाः), मणिसिंह महाबिहार (मुसुंबहाः दुने च्वंगु), मणिसंघ महाबिहार (मुसुंबहाः पिने च्वंगु) आदि ला।^[2]

थ्व जिल्लाया पार्कय् रत्नपार्क, बालाजुपार्क, फर्पिङ्ग विद्युत गृहपार्क, गणेशमान शान्ति वाटिका, शिवपुरी, चोभार क्षेत्र, जलविनायक पार्क, सांखु बज्रयोगिनी, जरसिंहपौवा, बुढानीलकण्ठ, त्रिभूवन पार्क, शंखपार्क, सहिदपार्क, सुन्दरीजल, दक्षिणकाली, तोखा, सलम्बु, कार्तिके भञ्ज्याङ, हालीवन, श्लेष्मान्तक वन आदि ला।

थ्व जिल्लाया मू चाहिलिगु थाय् थ्व कथं दु-

श्री पशुपतिनाथ

थ्व देगः येँ.म.पा. वडा ८य् ला। थ्व देगः हिन्दू धर्माबलम्बी व बौद्ध धर्मीतेगु महत्पूर्ण धार्मिक थाय्‌ ख। थ्व थासय् मार्ग कृष्ण चतुदर्शी खुनु दच्छि दुने मदुपिं थःथितितेगु सुथांलायेमा धका न्हेगु कथंया सतविज ह्वलिगु परम्परा दु। शिवरात्री खुनु थ्व थासय् तःधंगु ल्याखँले हलिमया शैवमार्गी थ्व देगले वैगु या।

स्वयम्भूनाथ

थ्व चैत्य येँ.म.पा १५ वडाय् ला। थ्व चैत्यया वर्णन स्वयम्भू पुराणय् यानातःगु खने दु। थ्व चैत्य येँया पश्चिमय् दूगु मण्डपगिरी धाःगु गुंच्वकाय् ला। बुद्ध जयन्ति व गुंलाबिले थ्व चैत्यय् यक्व भक्तजन वैगु या। नापं वसन्तपञ्चमी खुनु थ्व चैत्यया पश्चिमय् दूगु मञ्जुश्री देगले यक्व भक्तजन वै।

खास्तिचैत्य

थ्व चैत्य येँमपा ६वडाय् ला। थ्व नेपाःया दक्ले तधंगु ऐतिहासिक चैत्य ख। थ्व चैत्य "खसु"या ति (ल) तिसिना दयेकु जुया थ्व चैत्ययात खसुति धा-धां खास्ति नां जुगु ख।

गुहेश्वरी

थ्व देगः येँमपाय् ला। श्लेस्मान्तक गुँइ बागमती खुसिया दक्षिणतटय् दूगु थ्व देगः सतीदेवीयात देछानातःगु दु। थ्व थासय् सतीदेवीया गह्यपतन जूगु धैगु विश्वास दु। थ्व देगःयात भारतया कामरुप कामाख्या शक्तिपिठ धुंका दक्ले तःधंगु शक्तिपिठया कथं कायेगु या।

बुढानीलकण्ठ

विष्णु द्यःया पाषाण मुर्ति दूगु थ्व देगः बुढानिलकण्ठ गाविसय् ला। येँदेय्‌ स्वया ८ कि.मी. उत्तरपश्चिमय् शिवपुरी गुँच्वकाया क्वे छगू पुखुया दथुइ थ्व मूर्ति दु। थ्व मुर्तिया दयेकेज्या मध्य ५गु शताब्दीइ जूगु विश्वास दु।

नागार्जुन

नेपाःगाया प्यता गुंइ थ्व छता ख। थुकिया च्वकायात जामाच्वः धाइ। थ्व गुंया नां महायान बुद्ध धर्मया छम्ह नांजाम्ह विज्ञ नागार्जुनया नामं तःगु ख। थ्व गुंया च्वकाय् चिकुलाय् च्वापु गायेगु या। थन छगु दरबार नं दु।

दक्षिणकाली

थ्व देगः दक्षिणकाली गाविसय् ला। येँया फर्पिङ लागाय् दूगु थ्व देगःले मंगोलमुखाकृत दूगु काली देवीया मूर्ति स्थापित दु। बैशाख १ गते व नवरात्रीय् थ्व देगले विशेष पूजा, जात्रा जुइ।

टौदह

गोकर्णेश्वर

हनुमान ध्वखा लाय्‌कू

चन्द्रागिरी गुँच्वका

दहचोक

बज्रयोगिनी मन्दिर

मातातीर्थ कुण्ड

रानीपोखरी

कीपु

बालाजु, बाईसधारा

शालिनदी

श्लेमान्तक गुं

श्री विष्णुदेवी मन्दिर

चित्र

• 
  येँ देय्‌
• 
  येँ देय्‌
• 
  येँ देय्‌
• 
  येँ देय्‌
• 
  येँ देय्‌
• 
  येँ देय्‌

लिधंसा

• जिल्ला विकास समिति येँ जिल्ला

1. सफू: काठमाडौं जिल्लाको संक्षिप्त चिनारी, पिथनामि: जिल्ला विकास समिति कार्यालय, येँ जिल्ला
2. नेपालमन्दल दत कम

स्वयादिसँ

• येँ महानगरपालिका
• कीपु नगरपालिका