कोदो
From Wikipedia, the free encyclopedia
कोदो (वैज्ञानिक नामः Eleusine coracana, अङ्ग्रेजीःfinger millet) विश्वको एक प्रमुख अन्न बाली हो। यसको रोटी, ढिंडो लगायतका परिकार बनाइन्छ। कोदोबाट जाँड, रक्सी पनि बनाइन्छ । ग्रीक खाद्यान्न देवी ‘एल्युजिन’-को नामबाट यसको उत्पत्ति नाम इल्युजिन भएको हो। यसको साझा अङ्ग्रेजी नाम ‘फिंगर मिलेट’ फूलडाँठमा औंलाजस्तै बालाको झुप्पा आउने भएकोले त्यसैबाट आएको हो। कोदो वा रगी भारतमा उत्पादन गरिने एउटा महत्त्वपूर्ण खाद्यान्न हो। यो कर्णाटक र देशका केही पहाडी भेकको एक प्रमुख खाद्य हो। यो कडा मेहनत गर्ने श्रमजीवी मानिसहरूको रुचिकर खाद्य हो भने मधुमेह (डायबेटिज)-को रोग लागेको मानिसको लागि पनि यो निकै उपयोगी हुन्छ। समुद्रसतहदेखि १८०० मिटर उँचाइसम्ममा यसको खेती गर्न सकिन्छ। यसमा क्यालसियम, फस्फोरस र फलामको मात्रा प्रचुर हुन्छ। केही पहाडी क्षेत्रमा यो सानो खाद्यान्नको रूपमा उब्जाउ गरिन्छ, जसलाई अन्न र गाईवस्तुको आहार दुवै हिसाबले उत्पादन गरिन्छ। देशका उत्तरी पहाडी भेकमा कोदो प्राय: रोटी बनाएर खाइन्छ भने दक्षिण भारतमा केक, मिष्टान्न वा मिठाइहरू बनाउन कोदोको प्रयोग गरिन्छ। उम्रिएको वा टुसा पलाएको कोदोबाट पेय पदार्थ बनाइन्छ अनि नानीहरूलाई खुवाइन्छ। यो गर्भवती महिलाको निम्ति उत्तम हुन्छ अनि विभिन्न उमेरका वयस्क मानिसका लागि परिवर्तित खाद्यको रूपमा पनि यसलाई लिइन्छ। सिक्किममा नेपालीको ‘कोदो’ शब्द नै लोकप्रिय रहेको छ। सिक्किमको सामाजिक तथा आर्थिक परिवेशले यो बालीलाई विशेष महत्त्व दिएको छ। यहाँ कोदो मुख्य रूपले छाङ वा जाँड जस्ता पेय पदार्थ बनाउन प्रयोग गरिन्छ। यसको पीठोले रोटी वा ढिंडो बनाइन्छ। यसको नल पशुको राम्रो आहार मानिन्छ। यो एक बर्खे बाली हो अनि राज्यको सबै उच्च पहाडी क्षेत्रमा ५००० हेक्टर इलाकामा यसको खेती गरिन्छ। यो अन्नको उत्पादन १९९८-९९मा ४७१३ टन भएको थियो। मोठ उत्पादित क्षेत्रको ४.११ प्रतिशत यो बालीले ओगटेको छ।
Finger millet | |
---|---|
Finger Millet grains of mixed color. | |
वैज्ञानिक वर्गीकरण | |
जगत: | |
(श्रेणीविहीन): | Angiosperms |
(श्रेणीविहीन): | Monocots |
(श्रेणीविहीन): | Commelinids |
गण: | Poales |
कुल: | Poaceae |
उपकुल: | Chloridoideae |
वंश: | Eleusine |
प्रजाति: | E. coracana |
वैज्ञानिक नाम | |
Eleusine coracana Gaertn. | |