गुरुमुखी लिपि

गुरूमुखी लिपि पञ्जाबी भाषा लेख्नका लागि प्रयोग हुने लिपि हो।

गुरूमुखीको अर्थ छ गुरूहरूका मुखदेखि निस्केर भएको हो। अवश्य नैं यो शब्द ‘वाणी’को द्योतक रहेको थियो होला, किनभनें मुखदेखि लिपिको कुनै सम्बन्ध छैन। परन्तु वाणीदेखि चलेर त्यस वाणीका अक्षरहरूका लागि यो नाम रूढ भयो। यस प्रकार गुरूहरूले आफ्नो प्रभावदेखि पञ्जाबमा एउटा भारतीय लिपिलाई प्रचलित गरे। नत्र सिंधको जस्तो पञ्जाबमा पनि फारसी लिपिको प्रचलन हो रहने थियो र त्यही रहन सकथ्यो।

यस लिपिमा तीन स्वर र ३२ व्यंजन छन्। स्वरहरूका साथ मात्राहरू जो्डेर अन्य स्वर बनेको लाग्छ। यिनको नाम छन् उड्यो, आयो, इडयो, सासा, हाहा, कका, खखा इत्यादि। अंतिम अक्षर डाडा हो। छैटौँ अक्षरदेखि कवर्ग आरम्भ हुन्छ र शेष अक्षरहरूको (व)सम्म त्यही क्रम छ जो देवनागरी वर्णमालामा छ। मात्राहरूका रूप र नाम यस प्रकार छन्। टका साथ (मुक्ता), टा (कन्ना), टि (स्यारी), टी (बिहारी), ट (ऐंक डे), ट (दुलैंकडे), टे (लावाँ), टै (दोलावाँ), (होडा), (कनौडा), (टिप्पी), ट: (बिदै)। यस वर्णमालामा प्राय: संयुक्त अक्षर छैनन्। यद्यपि अनेक संयुक्त ध्वनिहरू विद्यमान छन्।

गुरूमुखी वर्णमाला

गुरूमुखी लिपिमा ३५ वर्ण हुन्छन्। पहिला तीन वर्ण बिल्कुल खास छन् किनभनें ती स्वर वर्णहरूका आधार हुन्छन्। मात्र ऐरालाई छो्डेर बाकी पहिला तीन वर्ण एक्लै कहीं प्रयुक्त हुदैनन्। विस्तारदेखि सम्झनका लागि स्वर वर्णलाई हेर्नुहोस्।

गुरूमुखी-देवनागरी तुल्यता चार्ट

नाम		उच्चारण	नाम		उच्चारण	नाम		उच्चारण	नाम		उच्चारण	नाम		उच्चारण
ੳ	उरा		ਅ	ऐरा		ੲ	ईरी		ਸ	सूस्सा	Sa	ਹ	हहा	Ha
ਕ	कक्का	Ka	ਖ	खुक्खा	Kha	ਗ	गुग्गा	Ga	ਘ	घुग्गा	Gha	ਙ	उंगा	Nga
ਚ	चुच्चा	Ca	ਛ	छुछ्छा	Cha	ਜ	जुज्जा	Ja	ਝ	झुज्जा	Jha	ਞ	नेया	Nya
ਟ	टैनका	Tta	ਠ	ठुठ्ठा	Ttha	ਡ	डुड्डा	Dda	ਢ	ढुड्डा	Ddha	ਣ	णाहणा	Nna
ਤ	तुत्ता	Ta	ਥ	थुत्था	Tha	ਦ	दुद्दा	Da	ਧ	धुद्दा	Dha	ਨ	नुन्ना	Na
ਪ	पुप्पा	Pa	ਫ	फुप्पा	Pha	ਬ	बुब्बा	Ba	ਭ	भुब्बा	Bha	ਮ	मुम्मा	Ma
ਯ	यैय्या	Ya	ਰ	रारा	Ra	ਲ	लूल्ला	La	ਵ	वावा	Va	ੜ	राढा	Rha

यूनिकोडमा गुरूमुखी

गुरूमुखी लिपिको यूनिकोड रेञ्ज U+०A०० देखि U+०A७Fसम्म हो। गुरूमुखीका लागि यूनिकोडको प्रयोग शुरु भए अहिले धेरै दिन भएको छैन पञ्जाबीका धेर जसो जालघरहरूले अहिले यूनिकोड अपनाएका छैनन्।

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

A00

ਁ

ਂ

ਃ

ਅ

ਆ

ਇ

ਈ

ਉ

ਊ

ਏ

A10

ਐ

ਓ

ਔ

ਕ

ਖ

ਗ

ਘ

ਙ

ਚ

ਛ

ਜ

ਝ

ਞ

ਟ

A20

ਠ

ਡ

ਢ

ਣ

ਤ

ਥ

ਦ

ਧ

ਨ

ਪ

ਫ

ਬ

ਭ

ਮ

ਯ

A30

ਰ

ਲ

ਲ਼

ਵ

ਸ਼

ਸ

ਹ

਼

ਾ

ਿ

A40

ੀ

ੁ

ੂ

ੇ

ੈ

ੋ

ੌ

੍

A50

ਖ਼

ਗ਼

ਜ਼

ੜ

ਫ਼

A60

੦

੧

੨

੩

੪

੫

੬

੭

੮

੯

A70

ੰ

ੱ

ੲ

ੳ

ੴ

यो पनि हेर्नुहोस्

बाह्य कडीहरू

• गुरूमुखी लिपिलाई देवनागरी लिपिमा परिवर्तन गर्ने प्रोग्राम-०१ ( डाउनलोड गर्नुहोस् )
• गुरूमुखी लिपिलाई देवनागरी लिपिमा परिवर्तन गर्ने प्रोग्राम-०२ ( डाउनलोड गर्नुहोस् )
• गुरमुखी लिपि (संगत संसार)
• Comparative Study of Hindi and Punjabi Language Scripts वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०७-१८ मिति