राजस्थान

राजस्थान (उर्दू:سکستان انڈیا) भारतको उत्तर-पश्चिममा एक प्रान्त हो। यो भारतको एउटा ठूलो प्रान्त हो जसको क्षेत्रफल १३२,१५० मी² वा ३४२,२६९ किमी² छ। यस प्रान्तको ठूलो भू भागमा थार मरुस्थलको फैलाव छ।राजस्थानलाई "राजाहरूको भूमि" को रूपमा चिनिन्छ। [१] क्षेत्रफलको आधारमा भारत गणराज्यको सबभन्दा ठुलो राज्य, राजस्थान, भारतको उत्तर पश्चिममा स्थित छ। जयपुर यस राज्यको राजधानी एवं राज्यको सबभन्दा ठुलो शहर हो।

राजस्थान
State
राजस्थान राज्य
थार मरुभूमि मेहरानगढ सिटी प्यालेस, उदयपुर घटेश्वर मन्दिर कुम्भलगढ माही बजाज सागर बाँध गराडिया महादेव मन्दिरहरू कोटा आमेर किल्ला
राजस्थानको प्रतीक
नामकरण: राजाहरू को भूमि
आदर्श वाक्य(हरू):  सत्यमेव जयते (Truth alone triumphs)
भारतमा राजस्थानको स्थान
निर्देशाङ्क: २६.६°N ७३.८°E / 26.6; 73.8
देश	भारत
क्षेत्र	North India
पहिले	Rajputana Agency
स्थापना	30 March 1949
राजधानी र सबै भन्दा ठुलो सहर	Jaipur
जिल्ला	50 (10 divisions)[1]
सरकार
• अङ्ग	राजस्थान सरकार
• राज्यपाल	Kalraj Mishra[2]
• मुख्यमन्त्री	Bhajan Lal Sharma (BJP)
• उपमुख्यमन्त्री	Diya Kumari (BJP) Prem Chand Bairwa (BJP)
राज्य व्यवस्थापिका	Unicameral
• विधान सभा	Rajasthan Legislative Assembly (200 seats)
राष्ट्रिय संसद	भारतीय संसद
• राज्‍य सभा	10 seats
• लोक सभा	25 seats
उच्च अदालत	Rajasthan High Court
क्षेत्रफल
• जम्मा	३४२,२३९ किमी२ (१३२१३९ वर्ग माइल)
• क्रम	1st
आयामहरू
• लम्बाइ	८२६ किलोमिटर (५१३ माइल)
• चौडाइ	८६९ किलोमिटर (५४० माइल)
उन्नतांश [3]	२२५ मिटर (७३८ फिट)
उच्चतम उचाई (Guru Shikhar[4])	१,७२२ मिटर (५६५० फिट)
न्यूनतम उचाई (Bhim block)	१०० मिटर (३०० फिट)
जनसङ्ख्या  (2011)[5]
• जम्मा	वृद्धि ६८,५४८,४३७
• क्रम	7th
• घनत्व	२००/किमी२ (५००/वर्ग माइल)
• सहरी	२४.८७%
• ग्रामीण	७५.१३%
वासिन्दा	Rajasthani
भाषा
• आधिकारिक	हिन्दी[6]
• अतिरिक्त अधिकारी	अङ्ग्रेजी[6]
• आधिकारिक लिपि	देवनागरी लिपि
कुल ग्राहस्थ उत्पादन [7][not specific enough toverify]
• कुल (2022–23)	₹१४.१३ लाख करोड (युएस$२०० बिलियन)
• श्रेणी	7th
• प्रतिव्यक्ति	₹१५६,१४९ (युएस$२,२००) (22nd)
समय क्षेत्र	युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय)
आइएसओ ३१६६ सङ्केत	IN-RJ
सवारी दर्ता	RJ
मानव विकास सूचकांक (2018)	0.629 Medium[8] (22nd)
साक्षरता दर (2011)	66.11%[9] (33rd)
लिङ्ग अनुपात (2021)	1009♀/1000 ♂[10] (30th)
वेबसाइट	rajasthan.gov.in
राजस्थानका प्रतीकहरू
राजस्थान
चरा	Godawan
फूल	Rohida
स्तनपायी	Camel and Chinkara[11]
रुख	Khejri
राज्य राजमार्ग
राजस्थानको राज्य राजमार्ग RJ SH1 -RJ SH138
भारतीय राज्य प्रतीकहरूको सूची

विश्वको सबभन्दा पुरानो पर्वत शृङ्खला, अरावली शृङ्खला, बाट नै सुरु भएको राजस्थानको एकमात्र हिल स्टेशन, माउण्ट आबू, दिलवाडा मन्दिरको निम्ति प्रसिद्ध छ र जैन धर्मावलम्बिहरूको पवित्र तीर्थस्थलहरु मध्ये एक हो।विश्व प्रसिद्ध केवलादेव राष्ट्रिय उद्यान पूर्वी राजस्थानको एक विश्व विरासत स्थल [२], आफ्नो पक्षी जीवनको निम्ति चिनिने, भरतपुर नजिक स्थित रहेको छ। यस ठाउँमा दुइवटा राष्ट्रिय टाइगर रिजर्व, रणथंभौर र सरिस्का टाइगर रिजर्व, एवं भगवान श्री खाटू श्यामजीलाई समर्पित एक प्रसिद्ध मन्दिर,खाटू, पनि रहेको छ।

व्युत्पत्ति

राजस्थानको अर्थ "राजाहरूको भूमि" हो र संस्कृत "राजा" (राजा) र संस्कृत "स्थान" (भूमि) वा फारसी "St(h)ān" को समान अर्थको सूटकेस हो। [] राजस्थानको सबैभन्दा पुरानो सन्दर्भ ६२५ ईस्वीमा रहेको ढुङ्गाको शिलालेखमा पाइन्छ। [] राजस्थान नामको पहिलो छापिएको उल्लेख १८२९ प्रकाशन राजस्थान वा मध्य र पश्चिमी राजपूत राज्यहरूको प्रकाशनमा देखा पर्दछ, जबकि यस क्षेत्रको नामको रूपमा राजपुतानाको सबैभन्दा प्रारम्भिक ज्ञात रेकर्ड जर्ज थॉमसको १८०० संस्मरण सैन्य मेमोरीहरूमा छ। [] जोन केले आफ्नो पुस्तक इन्डिया: ए हिस्ट्रीमा राजपुतानालाई १८२९ मा अंग्रेजहरूले बनाएको बताउनुभएको थियो, जोन ब्रिग्सले फिरिश्ताको प्रारम्भिक इस्लामिक भारतको इतिहास अनुवाद गर्दै "भारतीय राजकुमारहरू" को सट्टा "राजपूत (राजपूत) राजकुमारहरू" भन्ने वाक्यांश प्रयोग गरे। []

विभाग, जिल्ला र शहरहरू

राजस्थानका विभागहरू, तिनीहरूका सम्बन्धित जिल्लाहरू सहित

लेक प्यालेस र जग मन्दिर टाढाबाट, पिचोला ताल, उदयपुर।

आधुनिक जोधपुर क्षितिज

राजस्थान निम्न भौगोलिक क्षेत्रहरु मिलेर बनेको छ:

1. अजमेर राज्य
2. बगर
3. हाडोटी
4. धुन्धर
5. गोरवार
6. शेखावती
7. मेवाड
8. मारवाड
9. वागड
10. मेवात

राजस्थानलाई दस विभाग भित्र ५० जिल्लाहरूमा विभाजन गरिएको छ।:

विभाग	जिल्लाहरू
जयपुर	जयपुर जयपुर ग्रामिण अलवर खैरताल दौसा डुडु कोटपुतली-बाहरोड
जोधपुर	बाड़मेर जैसलमेर फलोदी जोधपुर जोधपुर ग्रामीण बालोतारा
अजमेर	अजमेर ब्यावर नागौर टोंक शाहपुरा केकड़ी डीडवाना-कुचामन
उदयपुर	उदयपुर सलुम्बर चित्तौड़गढ भीलवाड़ा राजसमंद
बिकानेर	बीकानेर अनुपगढ श्री गंगानगर हनुमानगढ
कोटा	बारन बून्दी झलावाड कोटा
भरतपुर	भरतपुर ढोलपुर करौली सवाई माधोपुर डिग गंगापुर शहर
सिकर	सिकर, झुन्झुनु, नीम का थाना, चुरु
पाली	पाली, सिरोही, जालोर, सांचोरे
बांसवारा	बांसवारा, डुंगरपुर, प्रतापगढ

फोटो गैलरी

• 
  थार मरुभूमि मा ऊँटको सवारी
• 
  पुष्कर ताल र घाट
• 
  कालबेलिया, राजस्थानमा लोकप्रिय लोक नृत्य
• 
  हवा महल, जयपुर
• 
  अम्बर फोर्ट माओथा तालको किनारबाट देखिए जस्तै, पृष्ठभूमिमा पहाडहरूमा जयगढ किल्ला
• 
  नक्की ताल, माउन्ट आबु
• 
  मेहरानगढ
• 
  दिलवारा मन्दिर मा नाजुक संगमरमरको नक्काशी
• 
  लेक प्यालेस, उदयपुर
• 
  कीर्ति स्तम्भ चितौड किल्ला
• 
  रणथम्बोर राष्ट्रिय निकुञ्ज मा बाघ
• 
  जलमहल, जयपुर

राजस्थानको प्रान्तिय चिन्हहरू

• 
  राजस्थानको प्रान्तिय पक्षी
• 
  राजस्थानको प्रान्तिय पशु
• 
  राजस्थानको प्रान्तिय रुख

यो पनि हेर्नुहोस्

सन्दर्भ सामग्रीहरू

1. Bureau, The Hindu (१७ मार्च २०२३), "Ahead of Assembly polls, Gehlot announces formation of 19 new districts in Rajasthan", The Hindu (en-INमा), आइएसएसएन 0971-751X, मूलबाट १७ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ मार्च २०२३।
2. PTI (१ सेप्टेम्बर २०१९), "Kalraj Mishra is new governor of Rajasthan, Arif Mohd Khan gets Kerala", The Times of India, मूलबाट १ सेप्टेम्बर २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ सेप्टेम्बर २०१९।
3. "Physiography of Rajasthan", Environment Portal, Government of Rajasthan, मूलबाट २४ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ मार्च २०२३।
4. "Guru Shikhar...Mount Abu", National Informatics Centre, १० अप्रिल २००९, मूलबाट १० अप्रिल २००९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ मार्च २०२३। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १० अप्रिल २००९ मिति^{[विश्वसनीय स्रोत आवश्यक]}
5. "Rajasthan Profile", Census of India, मूलबाट १६ सेप्टेम्बर २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ जुलाई २०१६।
6. "Report of the Commissioner for linguistic minorities: 52nd report (July 2014 to June 2015)", Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India, पृ: 34–35, मूलबाट २८ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ फेब्रुअरी २०१६। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १५ नोभेम्बर २०१६ मिति
7. "Finance Department, GoR", finance.rajasthan.gov.in, मूलबाट २३ फेब्रुअरी २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २३ फेब्रुअरी २०२३।
8. "Sub-national HDI – Area Database", Global Data Lab, मूलबाट २३ सेप्टेम्बर २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ सेप्टेम्बर २०१८।
9. "Census 2011 (Final Data) – Demographic details, Literate Population (Total, Rural & Urban)", Planning Commission, Government of India, मूलबाट २७ जनवरी २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३ अक्टोबर २०१८।
10. "Sex ratio of State and Union Territories of India as per National Health survey (2019–2021)", Ministry of Health and Family Welfare, India, मूलबाट ८ जनवरी २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ८ जनवरी २०२३।
11. "Symbols of Rajasthan", Government of Rajasthan, मूलबाट १४ नोभेम्बर २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ नोभेम्बर २०१६।

बाह्य कडीहरू