Mönster

Mönster (haugdüütsk: Münster) is ’ne landraodsamtfrie Stad in’t Mönsterland in’t düütske Bunnesland Nuordrien-Westfaolen un was bes to’n twedden Wiältkrieg de Höftstad van de prüüske Provins Westfaolen. Se häw dän Ökelnaam Westfalenmetropole, obschoonst in Baukum, Düörpm, Bilefeld un lange Tiet auk Gelsenkiärken mäer Mensken liäwen. Mönster is de grötste düütske Stad aone ene Stadtschnellbahn of Straotenbaan un häw 315.293 Inwuëners (31. Kristmaonddag 2019). Een van de ölste School in Düütskland stait hier, dat Gymnasium Paulinum. Fröer sint bolle alle Schölers van dat Paulinum Pastöörs wuorden, un nao vandage kaas up düsse Schoole Latien un Grieksk läern. Mönster häw siet de Karolingertiet en Bischup. En Attraktion för de Touristen, de Mönster vandage besöökt, is de Allwetterzoo, en graute Deergaorn met wille un eksotiske Diers.

Wapen/Flagg	Koort
Basisdaten
Bundesland: Nuordrien-Westfaolen Regerungsbezirk: Mönster
Flach:	303,28 km²
Inwahners:	314.575 (2020-09-3030. September 2020)
Inwahnerdicht:	1.037,2 Inwahners pro km²
Hööchd:	60 m över de See
Postleettall:	48143–48167
Vörwahl:	0251, 02501, 02506, 02533, 02534, 02536
Geograafsche Laag:	51° 58′ N, 7° 38′ O
Grenzen bi OSM:	62591
Gemeenslötel:	05 5 15 000
Börgermeester:	Markus Lewe (CDU)
Websteed:	www.muenster.de

Dat histoorsche Raathuus

Geograofi

Mönster lig midden in de mönsterlänske Bucht, so dat dat Land hier plat is, un de högste Plats, de Horsteberg blaus een paor Meters üöwer’n Rest is. Se segget, dat aal an’n Maondag wees, we an’n Saoterdag to Besöök kümp, so plat is dat Land üm Mönster rüm. In’n Düörsnid lig Mönster 62 m üöwer NN. Düör dat Stadtrebeet (1975 sint de naigsten Düörper derto kuëmen) gait de Ao un de Werse. Mönster häw auk en Hawen an’n Düörpm-Iäms-Kanaol, de bi Graiwen üöwer de Iäms gait. Staddele sint:

• Albachten
• Angelmue
• Ammelsbürn
• Cöer
• Gelmer
• Giëwenbiëk
• Handuorp
• Hiltrup
• Kinnerhuus
• Mauritz
• Mecklenbeck
• Nienbiärg
• Rauksel
• Sudmüël
• Spraokel
• Wolbiäk

Kiärk un Geschicht

De Naome Mönster is ut’t Latienske üöwernuomen un kümp van „monasterium“, wat Klauster hät. Dat is so as de hillige Ludger an’n Beek Ao an en Plats, wo düörgaon kaas un en haugen Knap is („Horsteberg“), en Kiärk baut hät. Bi de Sassen hät dat Düörpken, wat derför daor was Mimigernafort.

Siet de Karolingertiet is Mönster dän auk de Sit van en katolsken Bischup (Nu is dat Genns Felix). En bedüden Bischupsachternaom is von Galen. De laatste uut düsse Familge, de Bischup van Mönster sain is, häw viël giëgen de Euthanasie van de Brunen priäget un is so bekant wurrn. De Nationalsozialisten häbt’t nich üöwer’t Hiärt kriëgen em fasttosätten, se häbt dacht, dat dat en graut Teaoter giw, so häbt de Lüde dän Bischup bewunnert un laiwhäbt.

Daor was auk en Tiet, wao de Bischup van de Büörgers vödriwen wuorn is. Dat was nao dat drai Predigers uut Holland de Lüde dat blaue van’n Hiëmel vöspruoken häbt äs se sik blaus twemaol döpen laotet. So was dän auk de Naome van düsse Lüde (Bern Krechting, Bernd Knipperdolling un Jan van Leyden) „Wiërdöpers“. Äs de Lüde miäket häbt, dat se dat Liäwen nich biäter un lichter maakt häbt, laot se dän Bischup wier in, un de drai Manslüde wüörn daudpisakt met hete Tangen un an de högste Kiärk hangen, de Lambertikiärk. Bi’t Rebeet van’t Bisdom Mönster häört auk Ollenbuorg un Willemshaven.

• Kiek ok bi: List vun de Bisdömer in Düütschland

Poltik

Böwerbüörgermester is Lewen Markus (CDU).

Spraoke

Fröer wüör in Mönster voral mönsterlänsk Plat küert, aower vandage sint der blaus wainige voral öllere Lüde, de nao Plat küert.

Siet de 1870er Jaore is in de Literatur buterdäm Masematte, een regionalen Tungenslag van't Rotwelsch naotowisen, de ok vandage nao van mannige Hemaotvöain pliägt waert. So giw't in'n Bookhannel an'n Ort ne gase Rige Böker up un üöwer Masematte to kaupen.

Promenenz

Uut Mönster kuëmt auk viële bekannte Lüde, so äs to’t Bispeel:

• Alsmanns Götz (*1957): Singer un’ Musikant
• Brünings Heinrich (1885–1970): Riekskanzler (Zentrum)
• Droste-Hülshoffs Anette (1797–1848): Poetsche
• Jauchs Günther (*1956)
• Marcus Eli (1854–1935): plattdüütscher Schriever
• Milbradts Georg (*1945): Ministerpräsident vun Sassen (CDU)
• Möllemanns Jürgen (1945–2003): Bundsminister (FDP)
• Panders Christian (*1983): düütsch Footballspeler
• Pankoks Bernhard (1872–1943): Maler
• Polenz’ens Ruprecht (*1946): Politiker (CDU)

Weblenken

Münster (Westfalen). Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Riäkersiet van de Stad Mönster