Georg Friedrich Händel

Georg Friedrich Händel (edöyped up den 23. februari 1685 in Halle (Saale) - störven up den 14. april 1759 in Londen) was nen düütsk-britsken komponist uut de baroktyd. Hee was eyne van de belangrykste komponisten van syne tyd en hevt nen grouten invlood had up latere komponisten as Mozart en Beethoven. Händel is vöäral bekend vöär syne oratoria, opera's en konserten.

Sjors Freaderik Händel

Vrog leaven en opleiding

Händel wör geboaren in ne protestantske familie in Halle, middenin de deylståt Saksen. Syn vader, Georg Händel (1622-1697), was hofbarbeer en dokter by den hartog van Saksen-Weißenfels en later by den köärvörst van Brandenburg.^[1] Syn moder was Dorothea Taust (1651-1730), dochter van nen lutersken pastor.

Al as kind had den jungen Georg Friedrich en grout talent vöär musik. Syn vader wolde em eyrst neet låten musiceren - hee solde ja rechten studeren. Mär nå dat den hartog van Saksen-Weißenfels den jungen Händel höyrden spöälen up et örgel, oavertüügden hee den olden Händel dervan at syn söäne musikant worden must.^[2]

Händel kreag syne eyrste musiklessen van Friedrich Wilhelm Zachow, den örgelspöller van de Marienkarke in Halle. Van em leyrden hee örgel, klavecimbel en komposity. Händel was nen snellen leyrling en stünd al gauw bekend as wunderkind.^[3]

Loupbane in Italie en Düütskland

In 1702, med 17 jår, skreav Händel sik in as student rechten an de Universiteit van Halle, sou as syn vader wild had. Mär hee bleav neet lange - al nå eyn jår verlöyt hee de universiteyt üm musik to maken. Hee verhüüsden når Hamburg, in dissen tyd et centrum van de düütske opera. Dår warked hee as violist en klavecinist in et operaorkest.^[4]

In Hamburg skreav Händel syne eyrste opera's, wårunder Almira (1705). De opera was en grout sukses en makeden Händel bekend in heel Noorddüütskland. Kort dårnå reisden hee når Italie, et land van de opera.^[5]

In Italie (1706-1710) kreag Händel belangryke opdrachten van adellike musikleevhebbers. Hee skreav dår opera's as Agrippina (1709) en Rodrigo (1707). De italiaanske periode was heyl belangryk vöär syne untwikkeling as komponist. Hee leyrden de italiaanske operastyl kennen en wör kündig med invloodryke musikanten en kunstbeskarmers.^[6]

Sukses in Londen

In 1710 wör Händel kapelmeister an et hov van keurvörst Georg Ludwig van Hannover, den later as Georg I köäning van Grout-Britannie wör. Al gauw reisden hee når Londen, wår as hee med syne opera Rinaldo (1711) en machtig grout sukses had.^[7]

Vanaf 1712 woanden Händel vöär vaste in Londen. Hee wör der den belangryksten operakomponist en kreag in 1727 et britse ståtsbörgerskap. As direktöör van de Royal Academy of Music (1719-1728) skreav hee de eyne opera nå de andere, wårunder meysterwarken as:

• Giulio Cesare (1724)
• Tamerlano (1724)
• Rodelinda (1725)
• Admeto (1727)^[8]

Van opera når oratorium

Rond 1730 begün de belangstelling vöär italiaanse opera's in Londen to dalen. Händel pasden sik an en begünde sik meyr to richten up et engelske oratorium. Dit warren musikale drama's in et engelsk, med bybelske of historiske achtergrunden. Syne belangrykste oratoria sint:

• Saul (1739)
• Israel in Egypt (1739)
• Messiah (1742)
• Samson (1743)
• Judas Maccabaeus (1747)^[9]

Messiah is Händel syn bekendste wark wörden. Et oratorium oaver et leaven van Jesus Kristus wör vöär et eyrst upvöörd in Dublin in 1742. Et Hallelujah-koor uut Messiah is eyne van de bekendste stükken uut de klassike musik.^[10]

Musikalen styl en invlood

Händel syn musikalen styl kombineerden düütske, italiaanse en engelske elementen. Hee was vöäral stark in:

• Melodiöse arias med dramatiske uutdrükkingskracht
• Krachtige koorsetten med komplekse kontrapunkt
• Orkestraty med ryke klangklören
• Virtuose instrumentale passagen^[11]

Syne warken hadden grouten invlood up latere komponisten. Mozart bewarkeden verskeidene van Händel syne oratoria. Beethoven nöömden Händel den "groutsten komponist den ooit eleavd hevt" en seaden at hee van em leyrden "eynvoldige warking med groute effekten" to bereiken.^[12]

Persöönlik leaven

Händel is nooit etrouwd weasd. Hee was stark up sikselv en leavden vöär syne musik. Hee was bekend as nen man med temperament mär ouk med humor. By repetitys kunde hee drivtig worden, mär hee was ouk vrygeavig når syne musikanten en sangers.^[13]

In 1737 kreag hee en beröörde, wårdöär hee tydelik neet meyr kunde warken. Hee herstelden sik wunderbårlik en skreav dårnå noch vöäle van syne beste warken. Vanaf 1751 wör syn sicht slechter en uutendelik wör hee blind. Mär hee bleav komponeren en örgel spöälen töt kort vöär synen doud.^[14]

Nålåtenskup

Händel störv up den 14. april 1759 in syn huus in Brook Street, Londen. Hee wör med groute eyre begraeven in Westminster Abbey. Meyr as 3000 lüde kwammen når syne grove.^[15]

Hee löät en groute musikale arvenisse nå:

• 42 opera's
• 29 oratoria
• Meyr as 120 kantaten
• Vöäle instrumentale warken, wårunder:
  • De Water Music (1717)
  • De Music for the Royal Fireworks (1749)
  • Konserten vöär örgel en orkest
  • Konserten grossi^[16]

Händel was ouk en klook sakenman. By syn doud löät hee en vermöägen nå van 20.000 pond, en best bedrag vöär dissen tyd. Hee gavven en grout deyl van syn geld an leevdådigheid, wårunder et Vundelingenhospitaal in Londen.^[17]