From Wikipedia, the free encyclopedia
t Kleverlaands is n verzaemelnaeme[1][2] veur de Nederfrankiese dialekten die in Nederlaand spreuken worden in Zuud-Gelderlaand, Nederlaands Noord-Limburg, t Laand van Cuijk in Noord-Braobaant en in Duutslaand in t Laand van Kleef.
De Duutse term Kleverländisch is oorspronkelik de term veur t dialekt van t Laand van Kleef, mar is deur de dialektoloog Jan Goossens veur de hiele greensoverskriedende regio overneumen. t Kleverlaands vormt n groep dialekten die t meerst overienkomen mit t Braobaants en t Zuud-Gelders, en in mindere maote ok mit t Limburgs, al bin de Limburgse invloeden op t Kleverlaands slim klein. Allienig de meerst zudelike dialekten van t Kleverlaands rond de stad Venlo, dat wil zeggen de dialekten in t zonuumde mich-kertier, hebben meer gemien mit t Limburgs. Disse dialekten worden weliswaor bi'j t Kleverlaands indield, mar hebben n starke invloed ondergaon van t zudeliker spreuken Oost-Limburgs.
Van de 17e tot veer in de 19e ieuw wordde t Nederlaands in dit gebied as ambtstael bruukt, en tot an de Twiede Wereldoorlog wordde t Nederlaands zelfs nog in inkelde karken as karktael bruukt. Adolf Hitler verbeud vanof 1936 t Nederlaands te bruken.
t Kleverlaands wordt tot de dialekten van de Zudelik-sentraole groep rekend, waortoe ok t Braobaants beheurt. De ofgreenzing tot t Braobaants is deur verskillende auteurs op verskillende manieren benaoderd. Zo rekent Jo Daan t Noord-Limburgse Kleverlaands tot t Braobaants en t Gelderse Kleverlaands tot t Zuud-Gelders, terwiel Jan te Winkel[3] Jacques van Ginneken[4] en Jan Goossens[5] de greens trekken bi'j de ijs/ies-isoglosse. Tieleweerds, Nederbetuws en Laand van Maos en Waols worden zo bi'j t Braobaants indield.
Naor t noorden is der n overgang tot t Utrechts en t Veluws. De greens wordt definieerd deur de gij/jij-isoglosse, die tegenwoordig saemenvaalt mit de Rien. In t oosten vormen de Liemers dialekten n ongewoon brede overgangszaone tussen t Nederfrankies en t Nedersaksies, waor ter heugte van de Oolde Iessel de ienhieds-meervooldsliende de dialektgreens vormt.
In t zuudoosten gaot t eigenlike Kleefs langes de Nederrien over in t Wezelse dialekt en vervolgens in de dialekten van t westelike (Rienlaandse) Ruhrgebied(Mülheim an de Ruhr (Mölmsch), Duusburg, Oberhausen, Essen-Werden).
De vertwieklaankingsliende (ij/ie-isoglosse, mijn/mien-linie) skeidt t Kleverlaands in t westen van t Braobaants, mar ok de Diest-Ni'jmegenlinie (ou/al-isoglosse of houden/halten) wordt daorveur bruukt.[6]
De zudelike skeidsliende tussen t Kleverlaands en de Limburgse dialekten wordt vormd deur de Uerdinger linie. Mar bi'jgelieks t dialekt van Krefeld het alweer alderhaande Ripuariese eigenskoppen, zo as esch in plak van ik, j- an t begin van n woord in plak van /g/ (jedöns "Gedöns"), velarisaosie van taandklaanken (onger "unter"), en de typiese betekenisonderskeidende betoning die zowel de Limburgse as de Ripuariese dialekten kenmarkt.
t Mich-kertier of Zuud-Gelders Limburgs in de omkrieten van Venlo wordt ok wel as n aparte dialektgroep zien. [7]
De Duusburger Johanniter Johann Wassenberch het in de 15e en 16e ieuw riegelmaotig antekenings over plaetselike en wereldwiede gebeurtenissen maekt, die ons inzicht geft in hoe ze in die tied in t Kleverlaandse gebiedsdiel praotte:
In Duutslaand vormt t Kleverlaands t noordelikste diel van t Nederfrankiese taelgebied. t Bestaot uut de dialekten van Kleef, Goch, Kevelaer, Straelen, Meurs, Vluyn en Rienbarg (Rheinberg). Onderling verskillen de nuumde dialekten. Disse verskillen liggen veural in de veraandering van de oolde West-Germaanse lange klinkers en twieklaanken /i:/, /u:/, /au/ en /ai/
Regionaole verskillen tussen de Kleverlaandse dialekten
Hoogduuts | Stellingwarfs | Kleefs | Gochs | Rienbargs | Straelens | Vluyns | Limburgs |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Zeit | tied | tiit | tit | tit | tiit | tiit | tied |
Haus | huus | huus | hüs | hüs | huus | huus | hoes |
Kraut | kruud | kruut | krüt | krüt | kruut | kruut | kroed |
Baum | boom | boom | boom | boom | buem | boum | boum |
Bein | bien | been | been | been | bien | bein | bein |
De omkrieten van Venlo kenmarkt him deur de vorm mich van "mij", dit gebied wordt dan ok t mich-kertier nuumd en wordt ok as n apart dialekt zien (Zuud-Gelders Limburgs).
Zowel Giesbers as Cornelissen zaggen dat de rieksgreens almar meer n taelgreens worden is: waor vroeger nog huweliken over de greens sleuten wordden, is dat tegenwoordig niet meer t geval. Benaemen in Duutslaand is t Kleverlaands stark an t vergriezen;[8] de jeugd prat n Rienlaands regiolekt.
Ten zuden van Kleef he'j n taeleilaand in t Kleverlaandse taelgebied. t Is op de kaorte mit n witte vlekke angeven. Dit is de omkrieten van Pfalzdorf, legen tussen de plakken Goch, Kalkar en Kleef. Pfalzdorf wordde in de 18e ieuw sticht deur n groep protestaanten uut Bad Kreuznach en Simmern in de Keurpalts, die via Nederlaand naor Amerika wol reizen. Bi'j Skinkenskaans wordde ze liekewel de deurtocht deur Nederlaand weigerd en zo bin ze in t laand van Kleef blieven steken. Van de stad Goch kregen ze in 1741 n stokkien heide toewezen waor ze bin gaon wonen. Omdat t n protestaants dörp in n katholieke streek was, het de groep heur eigen Paltsiese dialekt haandhaeven kund. Dit dialekt, n mingeling van Rienfrankies en Moezelfrankies, wordt liekewel deur de jongere generaosie van now nog krapan spreuken.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.