Albanië
From Wikipedia, the free encyclopedia
Albanië (sprek oet: /ʌlˈbaniə/, al-BAA-nie-je, in t Albaans: Shqipëri/Shqipëria, Gheg-Albaans: Shqipnia/Shqypnia), offisjeel bekeand as de Reppubliek Albanië (Albaans: Republika e Shqipërisë, oet esprökn as [ɾɛpuˈblika ɛ ʃcipəˈɾiːs], Gheg-Albaans: Republika e Shqipnísë), is n laand Zuudoost Europa, in de Balkan. t Greanzet in t noordwestn an Montenegro, in noordoostn an Kosovo, in t oostn an Noordmacedonie en Grieknlaand in t zuudn en zuudoostn. t Hef ne kustliene an de Adriatiese Zee op t westn, en an de Ioniese Zee op t zuudwestn. t Ligt op nog gin 72 km van Italië, an de oawerkaante van de Stroate van Otranto den't de Adriatiese Zee met de Ioniaanse Zee koppelt.
| Republika e Shqipërisë | ||
 |  | |
 Kaarte van Albanië | ||
| Informasie | ||
| Sproaken | Albaans | |
| Heufdstad | Tirana | |
| Geleuf | Oosters-orthodox 20%, moslim 70%, Rooms-Katholiek, 10% | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte | 28.748 km² | |
| Inwonners - Dichtheid | 3.195.000 111,1 inw./km² | |
| Koordinaten | 41° 20′ N, 19° 48′ O | |
| Oaverig | ||
| Volksleed | Himni i Flamurit (hymne vuur de vlagge) | |
| Munteenheid | Lek (ALL) | |
| Tiedzone | +1 (zommertied +2) | |
| Web | Kode | Tel. | .al | AL | 355 | |
Albanië is lid van de Verenigde Nasies, NAVO, Organisasie vuur Veiligheid en Saamnwarking in Europa, Organisasie van t Islamitiese Oawerleg, en ene van de groondleggers van de Unie vuur t Middellaandse Zeegebeed. Seend Januwoari 2003 is Albanië kandidoat um too eloatn te wordn bie de EU, en t hef offisjeel lidmoatskop an evroagn op n 28sten april 2009.
Albanië is ne parlementeare demokrasie met ne oawergaankekonomie (van besteurde noar vrieje moarkt). In Albanië wont ongevear 3 miljoen leu, woervan ongevear 600.000 in de heuwdstad Tirana. Duurdet dr heanig an de vrieje moarkt wörd in evoord, wörd Albanië steeds interessanter vuur boetnlaandse investering, vuural in ennergie, vervoor en t weagnnetwoark.
Albanië is de Middeleewse Latiense name van t laand, det Shqipëri wörd eneumd duur de eegne inwonners. In Middeleews Grieks het t laand Albania (Ἀλβανία), nöast aandere de vörme Albanitia en Arbanitia.
t Kan wean at n naam is of eleaidt van n Illyriesen stam van de Albani zo as beskreewn duur Ptolemeüs, n geograaf en astronoom oet Aleksandrië den't in 150 N.Kr. ne kaarte teekn woer't de stad Albanopolis op eneumd steet (noordwest van Durrës).
dr wörd edacht det de naam ne voortzetting is van ne middeleewse nearzetting det ze Albanon neumn of Arbanon, skoonwal t nit zeker is at dit dezelfde plek is. In zinne Geschiedenisse, eskreewn tusken 1079 en 1080, zeg Biezantiensen geskiedkeundigen Michael Attaliates as eerstn det de Albanoi metdeedn an nen opstaand teegn Konstantinopel in 1043 en neumt de Arbanitai as oonderdoann van de Groaf van Dyrrachium. In de Middeleewn neumdn de Albaann öar laand Arber of Arbën en zukzelf Arbëresh of Arbnesh.
Al in t 16e joarhoonderd wördn de oolde naams Arbëria en Arbëresh vervöngn duur de laandsnaam Shqipëria en volksnaam Shqiptarë. De inwonners zegnt zelf gearne at de wöarde "laand van de adelaars" en "Keender van de adelaars" beteeknt, mer de wöarde zeent of eleaidt van t biewoard shqip, wat "mekoar begriepn" beteeknt.
Oonder t Ottomaanse Riek wör Albanië an eduudt as Arnavutluk en de inwonners as Arnautn.Dr wörd an enömn at dit ne klaankumwisseling is van t woard Arvanite, wat de middeleews Griekse naam was vuur de Albaann.
Albanië beslöt 28.748 kilometers in t veerkaant. t Ligt tusken 39° en 43° Noorderbreedte en 19° en 21° Oosterleankte. n Kleain gedeelte ligt oosterlik van 21°. Albanië hef ne kustliene van 476 km laank en löp langs de Adriatiese en Ioniese Zee. De westerlike leeglaandn greanzet an de Adriatiese Zee. 70% van t laand is weust en boargachtig, en nit of slecht toogaankelik. t Heugste peunt is de boarg Korab, in t distrikt Dibër, en hef ne heugte van 2.753 meter. t Klimaat an de kust is kenmoarkend vuur t Middellaandse Zeegebeed, met zachte natte weenters en woarme, zunnige en dreuge zommers.
In t binnlaand verskilt t klimaat ofhaankelik van de heugte. De gebeedn dee't boawn 1.500 meter lignt, zeent koold en dr vaalt völle snee in t weenter, wat mangs wal töt halverweage t vuurjoar blif lign. Dr zeent, nöast de heuwdstad Tirana nog aandere belangrieke steadn, zo as Durrës, Korçë, Elbasan, Shkodër, Gjirokastër, Vlorë en Kukës. In Albaanse grammatika kan n woard onbepoalde en bepoalde vörme hebn, en det geeldt dus ook vuur plaatsnaams. Beaide Tirana en Tiranë, Shkodra en Shkodër wordt wal gebroekt.
De dree grötste tektoniese mearn van t Balkanskiereilaand lignt deels in Albanië. t Mear van Shkodër in t noordwestn van t laand hef ne oppervlakte dee't varieert tusken de 370 km² en 530 km², woervan't een doarde bie Albanië heurt en de rest bie Montenegro. De Albaanse kustliene van t mear is 57 km. t Ohridmear ligt in t zuudoostn van t laand en wörd edeeld met Noordmacedonie. t Is 289 meter depe en ne grote verskeaidenheaid an natuur, zo as de "leawnde fossieln" en völle endemiese soortn. Um zinne natuurlike en historiese wearde steet t Ohridmear oonder beskoarming van UNESCO. Dan he'j nog t Butrintimear, det wat kleander is. t Ligt in t nasjonale park Butrint.
Albanië is verdeeld in 12 administratieve groafskopn dee't ze qark of prefekturë neumt. Disse groafskopn zeent wier oonderverdeeld in saamn 36 distrikn (rreth) en 373 gemeentes (bashki of komunë). Doarvan hebt dr 72 ne stadsstoatus (qytet). Dr zeent in totaal 2980 döarpe of gemeenskopn (fshat) in Albanië. Elk distrikt hef ne road dee't besteet oet n antal gemeentes. De gemeenteroadn goat oawer de locale zaakn en haandhawing van de wet.[1]
| Groafskop | Heuwdstad | Distriktn | Gemeentes | Steade | Döarpe | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Berat | Berat | Berat Kuçovë Skrapar |
10 2 8 |
2 1 2 |
122 18 105 |
| 2 | Dibër | Peshkopi | Bulqizë Dibër Mat |
7 14 10 |
1 1 2 |
63 141 76 |
| 3 | Durrës | Durrës | Durrës Krujë |
6 4 |
4 2 |
62 44 |
| 4 | Elbasan | Elbasan | Elbasan Gramsh Librazhd Peqin |
20 9 9 5 |
3 1 2 1 |
177 95 75 49 |
| 5 | Fier | Fier | Fier Lushnjë Mallakastër |
14 14 8 |
3 2 1 |
117 121 40 |
| 6 | Gjirokastër | Gjirokastër | Gjirokastër Përmet Tepelenë |
11 7 8 |
2 2 2 |
96 98 77 |
| 7 | Korçë | Korçë | Devoll Kolonjë Korçë Pogradec |
4 6 14 7 |
1 2 2 1 |
44 76 153 72 |
| 8 | Kukës | Kukës | Has Kukës Tropojë |
3 14 7 |
1 1 1 |
30 89 68 |
| 9 | Lezhë | Lezhë | Kurbin Lezhë Mirditë |
2 9 5 |
2 1 2 |
26 62 80 |
| 10 | Shkodër | Shkodër | Malësi e Madhe Pukë Shkodër |
5 8 15 |
1 2 2 |
56 75 141 |
| 11 | Tirana | Tirana | Kavajë Tirana |
8 16 |
2 3 |
66 167 |
| 12 | Vlorë | Vlorë | Delvinë Sarandë Vlorë |
3 7 9 |
1 2 4 |
38 62 99 |
Noar West-Europeese moatstaawn is Albanië nog aait n oarm laand. t Bruto Binnlaands Produkt (BBP) was 26% van t EU-gemiddelde in 2010. Toch teunt Albanië meugelikheedn vuur ekonomiese gröai, umdet aal mear oondernemmings noar Albanië komt en aal mear godern vrie komt vuur haandel. Albanië, Cyprus en Pooln warn de ennigste laandn in de EU dee't ekonomiese gröai metmaakn in 2009. t Internasjonale Moneteare Fonds (IMF) vuurzag ne 2,6% gröai vuur Albanië in 2010 en 3,2% in 2011. Dr wörd aal mear inverteerd en Albanië is non gangs ennergie oet te voorn.
Albanië en Kroaatsië hebt oawerleg had oawer ne eawntuwele kernsentrale bie t Shkodërmear, kort bie Montenegro. Det leste laand was dr nit zo blie met, umdet dr in det gebeed völle eardbewings en -aktiviteit zeent. doar keump nog bie det t onwoarskienlik is at Albanië t kan betaaln a'j noagoat at t nasjonale budget meender as 5 miljard dollar is. In februwoari 2009 maakn n Italjaans bedrief bekeand at ze ne 800 MW kolnsentrale woln bouwn in Albanië, um de verskilnde weln van t ellektries oet te breaidn. Zowat al n stroom vuur Albanië wörd non opwekt duur veroolderde water-esteurde stroomsentrales, dee't steeds meender effektief wordt duur toonemnde dreugte.
t Laand hef wat opslaagn van petröllie en eardgas, mer produseern mer 5.400 öllievaatn per dag in 2009. Eardgasproduksie steet op 30 miljoen kubieke meter, wat genog is um an de nasjonale vroag te voldoon. Aandere natuurlike weln bestoat oet koolstof, bauxiet, kopper en iezererts.
58% van t woarkvolk dut boern. Zee leawert 21% van t BBP. Albanië leawert beheurlik wat groan, mais, tabak, viegn (13e-grötste van de wearld) en oliewn.
Noar Europese begripn is t Albaanse volk beheurlik joonk met de mediaanleaftied op 28,9 joar. Noa 1990 wördn de Albaniërs konfronteerd met nieje begripn as migrasie, woerduur't de verdeling van t volk oawer de distriktn heel aanders wör. Heel wat leu treukn van t noordn noar t zuudn, bv. noar Tirana.
De meeste inwonners zeent oorsproonkelik Albaans. De umvaank van aandere meenderheaidsgroepn is nit bekeand, en de leste telling wör edoan in 1989. Meenderheaidsgroepn zeent oonder mear Griekn, Massedoniërs, Bulgaarn, Gorani, Vlachs, Montenegrienn, Serven, Ashkali, Roma en Jödn. De umvaank van de groep Griekn is ook nit dudelik; Albanië skrif det dr 60.000 zitt, Griekse weln meant wal 300.000. De meeste westerse weln skatt det dr zo 200.000 zitt, of ongevear 6% van de inwonners.
Sproakn
De offisjele sproake van Albanië is t Albaans, wat nen an epasten en versmeultnen vorm is van twee dialektn: t Toskies in t zuudn en t Gheg in t noordn, skoonwal dr mear van t Toskies in zit as van t Gheg. De Shkumbinrivier is de skeaid tusken de beaide dialektn. In t gebeed woer't de Griekse meenderheaid woont, wörd n Grieks dialekt esprökn det kenmoarkn bewoard hef dee in t moderne Grieks verlöarn zeent egoan. Aandere sproakn van meenderheedn zeent Aroemeens, Servies, Massedonies/Bulgaars en Roma.
Godsdienst
Dr zeent ginne offsjele statistiekn oawer de godsdiensten van Albanië. t CIA World Factbook gef ne verspreaiding van 70% Moslims, 20% Orthodoxe Kristenen, en 10% Roomsken. In 2009 was volgens t World Christian Encyclopedia ongevear 38% van de Albaann Moslim en 36% Kristen. Aandere skattings beweart at tusken 25 en 40% aktief de godsdienst oetdreg.
In de Middeleewn was Albanië volledig Kristelik, mer wör heanig an oawernömn duur de Islam oonder t Ottomaanse Riek. Oonder t Kommunisme wördn alle stoatse en kulturele dinge skeaidn van religie. Albanië hef nooit ne offisjele stoatsgodsdienst ehad. In t 20ste joarhoonderd wör oonder de monarchie alle gesteurde godsdienst oet evlakt.
t Kommunistiese regiem wat regearn noa de Tweede Wearldoorlog vervolgen en oonderdrukn alle relligieuze oetdreagings en institusies. Albanië wör zelfs oet ereupn as t eerste Atheïstiese laand van de wearld.
De Islam hef anhang duur heel t laand hen, en dan vuural de Soennitiese streuming. De Orthodoxe Kristenn wont vuural in t zuudn en de Roomsken in t noordn.
Muziek
Albaanse Volksmuziek is te verdeeln in dree stielgroepn, met aandere belangrieke muzikale gebeedn roond Shkodër en Tirana. De belangriekste groepn zeent de Ghegs in t noordn en de Labs en Tosks in t zuudn. t Verskil tusken noord en zuud zit um in t "roewe en heeldhaftige" geveul van t noordn en t "ontspann" geluud van t zuudn.
Disse ofzeunderlike stieln zeent vereanigd duur de "intensiteat dee't beaide de oetvoerders en tooheurders an de muziek geewt as n medium vuur pattriotistiese oetdrukking en as n middel wat t vertelsmoatige van moondelike historie dreg", mer ook bepoalde karakteristiekn zo as t gebroek van vrömde moatsoorten zo as 3/8, 5/8 en 10/8.
Volksverskes zeent in te deeln in heuwdgroepn, zo as de heeldhaftige epiese verhaaln oet t noordn, de zeute mellodiese wegeleedjes, leefdesleedjes, trouwmuziek, woarkmuziek en aandere soortn gezangn. aandere belangrieke muziek wörd ezungn bie festivals, vuural bie de nasjonale feestdag vuur Sunte Lazarus, woerop t vuurjoar wörd in eluudt. Wegeleedjes en vajtims zeent belangrieke Albaanse volksverskes, en wordt meestal solo ezungn duur vrouwleu.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
