هندو دین
From Wikipedia, the free encyclopedia
هندویِ دین' یا هندوئیسم[1][2] اتا هندستونی دین یا دارما هسته؛ ونه پهروون که جور-وا-جور عقاید دارنه، اتا واحدِ جهونی نظم و سیستم ره در-بند هستنه.[note 1][note 2] خِدی هندو واژه اتا مستعار نوم هسته،[note 3] درحالیکه هندوئیسم قدیمیترین دینی هسته که حلا دنیا دله باقی دره،[note 4] وه ره ساناتانا دارما (سانسکریت جه: सनातन धर्म) نومی هم إشناسنّه چون هندوها شه باور دارنه که ونه بگذشتی و تاریخ، آدمون و بنیبشر جه قدیمته هسته و وشونِ مقدس کتابون دله اینتی گنه.[note 5] وه ره اتی نوم دیگه هم إشناسنّه که وائیدیکا دارما هسه که وشونِ کتاب جه إشاره زنده.[web 1]
هندوها شه خله مختلفِ فکر دارنه ولی وشون دله اتسری مفاهیم، خدائون، اسطورهای آسنیئون همبازی هسه.[3] وشونِ گتترین مذهبون نوم ویشنائیسم, شیوائیسم, شاکتیسم و سمارتا سنت هستنه. وشون شیشتا فلسفی مکتب دارنه که وداها ره برسمیت إشناسنه: سانخیا, یوگا, نیایا, وایشیشیکا, میمامسا و ودانتا.[4][5] وشون کتابون هم رَجوَندی دارنه و ات دسته ره سروتی ("بشنوستی") و اتی دیگر ره سمریتی ("حفظ هاکرد") گنّه. هندوهایِ گتِ کتاب نوم وداها هسته و ونه وَر اوپانیشتاد, پورانا, مهابهاراتا, رامیانا و آگاما هم درنه.[6][7] مهمترین مفاهیمی که هندو مذاهب میون همباز هستنه جه کارما هسته که گنه آدمون بدی همین دنیا دله وشون هِخ ره گیرنه.[6][8] علایده برین، وشون چارتا پوروشارتا یعنن هدف و أرمون دارنه که آدمونِ زندگی وسّه لازم دونّه: دارما (اخلاق و وظایف)، آرتا (کامیابی و کار)، کاما (امیال و احساسات) و موکشا (رهایی و سمساره جه رها بیّن).[9][10] هندو دین دله عبادت شامل راز-نیاز (بهاکتی)، پرستش (پوجا، قربونی بکوشتن (یاجنا)، مراقبه (دهیانا و یوگا) وونه.[11]
هندوهایِ ایتیهاسا-پورانا سنت و وشونِ اساطیری تقویم گنه که هندویِ دین هزارون سال قدمت دارنه؛ ولی إسا محققون گنّه که هندوئیسم دین اتا پشو-بخرد و تلفیقی آیین هسته که [note 6][note 7] براهمنی ِاورتودکس دین[note 8] و هندوهایِ محلی فرهنگ[note 9] جه ریشه گیرنه[note 10] و نتومبی اینتا دین وسّه اتا مؤسس پیدا هاکنیم.[12] این ادیان و فرهنگهای پشو بخردن حدود ۵۰۰ تا ۲۰۰ پیش از میلاد شنه که ودایی کتابون ره بنویشتنه[13]–[14][13] وشون این گدر شهرنشینی ره په گیتنه و هندوئیسم ادبیاتِ کلاسیک دوره این گدر شروع وونه که پورانا آسنی ره بنویشتنه و اولین اساطیر شکل بیته.[13][14] قرون وسطا گدر که بودایی دین ضعیف بیّه، هندوئیسم جان بیته و پهروو پیدا هاکرده.[15] قرن نوزهم بییه که غربیون وسّه هم یوگاه و مدیتیشن و کریشنایِ رِمبِش جذابیت پیدا هاکرده.
هندو دین سومین دینی هسته که دنیا دله ویشترین پهروون ره دارنه و حدود ۱٫۲۰ میلیارد نفر هندو درنه که حول-حوش ۱۵ درصد آدمونِ جمیعت وونّه.[16][web 2][web 3] وشون ویشته هند کشور درنه ولی[17] نپال, موریس, و بالی (اندونزی) دله هم خله هستنه.[18] خله از وشون هم إسا دنیا دله تنک-تِرو بینه و جنوبی آمریکا یا خاورمیونه دله درنه.[19][20]