فیمینیسم

فیمینیسم یا فمینیسم (انگلیسی جه: feminism) ات‌سری ایدئولوژی اُ تفکر هسته که ونه دِلِوِس این هسته کا زنون اُ مردونِ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حقوق اَتّا بوئه یا بعبارت دیگه وشون فرصت‌های برابر دارن. مثلاً آموزش و پرورش، اشتغال^[1][2] اُ دیگه زمینه‌ئون زندگی سَره وشون میون تفاوتی دنی‌بائه. فمینیست‌ها گانّه حقوق، مزیت‌ها، مقام اُ وظایف نونه جنسیت سَر جه مشخص بَوون.

فمینیسم اواخر قرن ۱۸ میلادی بوجود بموئه؛ یعنِی تمنی کا ویشتر مردمون قبول هاکردنه کا زنون «مردسالارِ جامعه» دله دَرنه سرکوب وونّه. بعضی چیون کا فمینیستیون خله وشون په تَجِنّه، اینان هستنه:

«

تمامیتِ بدنی اُ خودمختاری، رأی هدائنِ حق، کار هاکردنِ حق،دستمِزد مِساویِ حق کارِ مساوی وسّه، مالکیتِ حق، تحصیل حق ، جنگ بیتنِ حق، مشارکت حق قانونی قراردادون دله اُ وچون سرپرستی حق، آزادِ ازدواجِ حق اُ مذهبی آزادیِ حق.[3]

»

تموم فمینیستیون گانّنه کا زنون ونه بَتِجِن تا شه حقوق ره بدست بیارن، ولی اینکا چتی بیّه کا وشون سرکوب بَیینه اُ چچی وسّه جوامع مردسالار هستنه یا مبارزه روشون سَره اختلاف وجود دانّه اُ این باعث وونه فمینیسم گرایشون مختلفی داره.^[4]

تاریخچه

موج اول

فمینیست‌های اولیه ره اصطلاحاً «فمینیسم اولین موج» نوم دِنّه. این موج تا سال ۱۹۶۰ دمباله داشته. زنان این دوره فقط گاتنه که چه اَمه نقش انده زندگی دله کم هسته و فقط اینسه شاکی بینه. وشون این گادِر مردان ره سرزنش نکاردنه و نِهِب نَشینه و حتی شه اوضاع ره بیان نکاردنه. موج اوّل ره مری ولستون کرافت سال ۱۷۹۲ انگلستان دله شروع هاکرده.

زنانِ اعتراضات، شه «حق رای» وسّه؛ سال ۱۹۳۵ گادِر

املین پنکهرست بعضی زنان کومِک جه اتا کمپین بساتنه که بتونسته جهونی جنگ اول په زنانِ حق رای ره بدست بیاره. این کمپین انگلیس و آلمان دله جواب هدائه ولی فرانسه و ایتالیا دله تا آخر جهونی جنگ دوم زنان حق رأی نداشتنه.

حق مالکیت و حق طلاق هم مسائلی بینه که موج اول فمینیسم ونه دمبال دَیینه. این دوره ات‎چی دیگه که زنان ونه سَره تلاش داشتنه ولی موفق نیّه، جامعه دله دَیی‌ین، بی‌یه. زنان این دوره نتونستنه خله جامعه دله دوائن و اشتغال پیدا هاکنن.

موج دوم

امیلیانو پانکهورست زنی بی‌یه که بعد اون‌که مجبور بیّه شه سِره-زندگی ره بَروشه، راه دکته و انگلیس دله هرجا که تونسته زنانِ حقوق وسّه سخنرانی کارده.

فمینیسم دومین موج محدودیتون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سر تمرکز داشته. این مرحله گادِر سیمون دو بووار و ویرجینیا وولف آثار فرانسه و بریتانیا دله خله تأثیر داشته. این نویسندگان، زنان ره تشویق کاردنه که شه حقوق دمبال دَوائن و فقط سیاسی برابری جه قناعت نکانن و فرهنگی-اجتماعی مسائل سَره هم شه برابری ره مردها جه بدست بیارن.

موج سوم

اواخر قرن بیستم، جولیا کریستوا، لوس ایریگری و چنتا نویسنده دیگه فمینیسم سومین موج ره بساتنه. این موجِ طرفدارون گاتنه زنانِ ویژگیون مردها جه فرق کانده و موج دوم ره متهم کانّه که خاسته زنانِ حقوق ره مردهایِ ویژگیون سَر جه بوجود بیاره و وشون ره زنانِ مُدل قرار هاده. موج سوم فمنیسم تنوع و تفاوت جه دفاع کانده.

گرایشون

اینجه بعضی از مهمترین گرایش‌ئونی که فمینیسم‌ها دارنه ره گامبی. البته انواع خله ویشتری وجود دارنه که ننشنه همه ره ات‌جا بائوتن:

لیبرال فمینیسم

مِری وُلستون‌کرَفت بریتانیای قرنِ هیژدهم دله فمینیسم په بورده.

لیبرال فمینیسم یا اصلاح‌طلب فمینیسم اتا چلّه از فمینیسم هسته که طرفدارون زیادی دانّه و اکثر جوامع دله ونه په‌روون درنه. این گرایش فمنیسمِ معتدل یا رسمی دیم ره سِراق دِنه و گانه زنان ونه تلاش هاکنن تا جامعه دله شه خارِ جایگاه ره بدست بیارن.

این گرایشِ طرفدارون نخانّه جامعه دله تغییر اساسی بوجود بیارن و این موضوع که اصلاً چچی وسّه دنیا اینتی بیّه که زنان ونه دله سرکوب بَیینه ره کار ندارنه و فقط خانّه شه زندگی ره تغییر هادن.

لیبرال فمینست‌ها گانّه اتا لیبرالیستی نظام دله آزادی و برابری افراد میون وجود دارنه و راحت‌ته بنشنه شه حقوق ره بدست بیاردن و مشکلاتی نژادپرستی و تبعیض جنسی واری وجود دارنه که ونه اینان ره رفع هاکردن. لیبرال‌ها گانّه اگه مردم آموزش بَوینِن که صحیح برخورد هاکنن و زنانِ حقوق جه آشنا بائِن، این مشکلات حل وانه.

مارکسیستی فمینیسم

اتا پوستر که شوروی گادِر شنه و آذربایجون دله چاپ بیّه. این اعلامیه جه آذری زنان، که مسلمون بینه، ره خاستنه رُش اینگِنِن که شه حقوق ره بخا بَوون.

این گرایش ات‌که ویشته ریشه‌ئون و دلایل جه کار دانّه و انقلابی‌ته هسته. این دسته مارکس و انگلس کتابون جه استناد کانّه و اگوست ببل، کلارا زتکین، الکساندرا کولنتای، ایولین رید، و لیز واگل این مکتبِ نویسنده‌ئون هستنه.

این گرایش گانه که اول ونه دلایل تبعیض ره مَیِّن هاکنیم و بعد باوّیم چتی ونجه مبارزه هاکنیم. وشون مالکیت خصوصی، تقسیم کار جنسیتی و مردسالار خانواده‌ئون ره دلایلی دونّه که این دنیا دله زنان ره سرکوب کانّه. وشون امپریالیستی نظام ره مُقصر دونّه که باعث وونه این روند دمباله پیدا هاکنه و ویشته بوائه.

مارکسیست-فمینیستون در اصل اقتصاد سره گپ دارنه و گانّه تموم مشکلاتِ دلیل همینجه جه شروع وانه و ونه حل هاکردن جه همه چی خار وانه؛ همینسه راه حل ره «سوسیالیستی انقلاب» و اتا «کمونیستی جامعه» بساتن دونّه و گانّه اگه این اَرمون‌شهر بساته بوو، زنان و مردان مساوی وانّه. نتیجتاً وشون زنان و مردان ِاختلاف ره اتی طبقاتی اختلاف دونّه و زنان ره جزو «جیردستون» یا «پرولتاریا» دونّه.

دموکراتیک کنفدرالیسم

برعکس مارکسیستی فمینیسم که زنانِ مشکلات ره اجتماعی ساختار و اقتصادی وضعیت جه دونده؛ دموکراتیکِ کنفدرالیسم گانه تموم دنیایِ مشکلات من‌جمله اقتصاد، اجتماع و سیاست زنانِ آزاد نیی‌ین جه ناشی بیّه؛ همینسه تا زنان آزاد نوائن و شه حقوق جه نرسن، ننشنه ارمون‌شهر جه برسی‌ین.

مارکسیسم و سوسیالیسم اساس این هسته که دنیا دله ابتدا همه برابر بینه تا این‌که ات‌سری آدِم شه نیاز جه ویشته زمین بَییتنه و چون نتونستنه وه ره بگاردِنن، کارگرونِ طبقه بوجود بموئه و کارگرون که همون «جیردستون» (پرولتاریا) هستنه، همیشه صاحبون یا همون «جوردستون» (بورژوازی) جه ویشته کار کانّه و کمته مِزد گیرنه. مارکسیسم دله این مسئله ره باعث دونّه که طبقاتی اختلاف بوجود بئه و اتی جامعه بساته بوو که ونه دله پول حرف اول ره زنده.

ولی بعضی تازه نظریات که ماری بوکچینی ونه تئورسین هسته، گانه مشکل اولیه «زمین و زنان» بینه؛ نا کارگرون. وه گانه اگه ابتدایی دوره دله آدمون محیط‌زیست ره احترام بی‌یشت بائن این مشکلات پیش نموئه. وه اولین کارگرون و جیردستون ره زنان دونده و گانه زنانِ تبعیض دنیایِ تبعیضات ره بوجود بیارده.

رادیکال فمینیسم

این گرایش گانه تموم مسائلی که زنان وسه طبیعی هسته ونه بررسی بوائن و وشون وسّه دلیل بیاردن یا وشون ره تغییر هدائن و نتیجتاً اتی «جنسیتی انقلاب» ره لازم دونّه. وشون حتی بعضی جائون افراطی دید پیدا کانّه و زنان و مردانِ با هم زندگی هاکردن ره ممنوع دونّه.

تأثیرات

ایران، سودان، واتیکان، سومالی و چنتا پچوک کشور فقط هَنتا زنانِ رفع تبعیض ِکنوانسیون ره امضا نکاردنه. امریکا هم هنتا وه ره تصویب نکارده

متحد ملل سازمان دله زنان رفع تموم تبعیضات کنوانسیون (CEDAW) ثبت بیّه که اکثر کشورون وه ره امضا و تصویب هاکردنه. این قانون اتی زنانِ حقوق ِمنشور هسته که کشورونی که عضو هستنه، ونه وه ره حتما اجرا هاکنن.^[5]

ادیان دله

فمینیستی الهیات اتی جنبش هسته که سنت‌ها، باورون و مقدس چی‌ئون دله اتی فمینیستی اشش ره جا اینگِندنه. مثلاً اتا سوال که وشون مطرح کانّه این هسته که خدا جنسیت چچی هسته یا پییرسالاری ادیان جه بموئه یا نا...^[6]

اتا از چلّه‌ئونی که این الهیات دارنه، اسلامی فیمینیسم هسته. اسلامی فمینیست‌ها زنانِ حقوق، برابری جنسیتی و اجتماعی ِعدالت ره چارچوب اسلام دله بخا وانّه. وشون قرآن، حدیث و شریعت دله برابری‌کَر چی‌ئون دمبال گردِنّه. ^[7]

زوون‌شناسی دله

اتی نظریه بنوم «خنثی زوون» بعضی زوونون وسّه بساته بیّه چون که این زوون‌ها دله زن و مردِ شناسه فرق کانده. (انگلیسی واری) این نظریه‌ی طرفدارون گانّه این تفاوت صیغه‌ئون نابرابری جنسی ره ترویج کانده. مثلاً انگلیسی زوون دله بعضی فیمینیستون دیگه she ره استفاده نکانّه و تمومِ افراد ره بدون توجه به جنسیت he ونگ کانّه.^{[8] [9]}

پییرسالاری

مردسالاری یا پییرسالاری اتا سُنتی سیستم هسته که جامعه دله مردها ره نسبت به زنان بالاته سِراق دِنه. اینتی جامعه دله مرد شه زن و وَچه و خانواده‌یِ اموال ره صاحاب هسته یا وشون سَر اختیاراتی دارنه که شه ندارنه. مردسالارِ حکومتون زنان ره شه پییر یا شیِ تابع دونّه و قوانین ره این پیش‌فرض سَر جه نویسنّه.^[10] اکثر فیمینیستون مردسالارِ جوامع ره ناعادلانه دونّه. «کارول پیتمن» گانه: «فرق میون مردسالارِ اجتماع و فمنیستی جا؛ آزادِ مملکت و حبس بیّه شهر واری هسته».^[11]

رادیکال ِفمینیسم دله گانّه اَنده این مردسالاری اجتماعی جوامع دله جا پیدا هاکرده که چاره‌یی نموندسته مگر این که زنان و مردان سیوا زندگی هاکنن.^[12] ولی باقی گرایشونِ فمنیستی این نظریه ره رد کانـّه.^[13][14][15]

منابع

1. 1. "Feminism – Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary". merriam-webster.com. Retrieved 12 June 2011
2. Goldstein 1982 , p.92. Goldstein, L (1982). "Early Feminist Themes in French Utopian Socialism: The St. -Simonians and Fourier", Journal of the History of Ideas , vol.43, No
3. Lockwood, Bert B. (ed.), Women's Rights: A "Human Rights Quarterly" Reader (Johns Hopkins University Press, 2006), ISBN 978-0-8018-8374-3
4. «فمینیسم». حرفه هنرمند. هارشی‌یه بیی ۱۹ اوت ۲۰۰۸ گادِر.
5. "Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women New York, 18 December 1979". Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Retrieved 31 March 2013.
6. Bundesen, Lynne. The Feminine Spirit: Recapturing the Heart of Scripture. Jossey-Bass. ISBN 978-0-7879-8495-3.
7. Badran, Margot (17–23 January 2002). "Islamic Feminism: What's in a Name?". Retrieved 17 December 2015.
8. Miller, Casey; Swift, Kate (1988). The Handbook of Nonsexist Writing. N.Y.C.: Harper & Row. pp. 45, 64, 66. ISBN 0061816027.
9. Aarts, Bas; McMahon, April, eds. (2006). The Handbook of English Linguistics. Malden, Mass.: Blackwell. ISBN 978-1405113823.
10. Encyclopedia of sex and gender. (2007). Detroit, Mich.: Macmillan Reference.
11. Pateman, Carole (1988). The Sexual Contract, Stanford: Stanford University Press, p. 207.
12. Sarah Hoagland, Lesbian Ethics: toward new value
13. Friedan, Betty. The Second Stage: With a New Introduction. Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1981 1986 1991 1998, 1st Harvard Univ. Press pbk. ed. (ISBN 0-674-79655-1) 1998.
14. Bullough, Vern L. Human sexuality: an encyclopedia, Taylor & Francis, 1994, ISBN 0-8240-7972-8
15. Echols, Alice, Daring to Be Bad, op. cit., p. 78 & n. 124 ("124. Interview with Cindy Cisler.") and see p. 119.