တိဗက်-ဗမာနွယ် ဘာသာစကားများ

တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားအုပ်စုသည် တရုတ်-တိဗက် မိသားစုမှာ တရုတ်ဘာသာစကားမပါဝင်သော ကျန်အုပ်စုများဖြစ်ပြီး တိဗက်ဘာသာစကား၊ဗမာဘာသာစကား၊ယီဘာသာစကားတို့ပါဝင်ပြီး ဘူတန်နှင့်မြန်မာနိုင်ငံ တို့၏ တရားဝင်ရုံးသုံးဘာသာစကား များသည် ဤအုပ်စုမှဖြစ်သည်။

တိဗက်-ဗမာ
ဒေသအလိုက် ပျံ့နှံ့မှု:	အရှေ့တောင်အာရှ, အရှေ့အာရှ, တောင်အာရှ
ခွဲခြားမှု:	တရုတ်-တိဗက် တိဗက်-ဗမာ
ရှေးဦးပထမဖြစ်သော ဘာသာစကား	ရှေးဟောင်းတိဗက်-ဗမာ
အခွဲများ:	Gongduk, Lhokpu, 'Ole, Lepcha, Tani Western: Bodish, Tshangla, Tamangic, West Himalayish, Greater Magaric, Newaric, Kiranti Central: Sal, Pyu, Kuki-Chin–Naga (Ao, Angami–Pochuri, Meitei, Tangkhulic, Zeme, Kuki-Chin-Mizo, Karbi), Mruic, Miju Eastern: Burmo-Qiangic, ကရင်, Nungish, Tujia Others: Digaro, Hrusish, Kho-Bwa, Puroik, Siangic, Miju
ISO 639-5:	tbq
Glottolog:	None
Major branches of Tibeto-Burman:   Tibetic   Burmish   Karenic   Rung   Tani   Qiang   Bodo–Garo   Konyak   Naga   Meitei   Kuki-Chin-Mizo

တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားအုပ်စု(Tibeto-Burman) ဆိုသည်မှာတရုတ်စကား မဟုတ်သော တရုတ်-တိဗက် မိသားစုဝင်ဘာသာစကား အုပ်စု ဖြစ်ပြီးအမျိုးကွဲပေါင်း ၄၀၀ ကျော်ကို အရှေ့တောင် အာရှ ကုန်းမြေမြင့်များ နှင့် မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြေပြန့်ဒေသများတွင် ပြောဆိုကြသည်။ ဤဘာသာစကား မိသားစုကြီးကို တရုတ်နွယ် ဘာသာစကားများအုပ်စု(Sinitic) နှင့် တိဘက်-ဗမာနွယ် ဘာသာစကားများအုပ်စု(Tibeto-Burman) ဟူ၍ ကိုင်းခွဲနှစ်မျိုးဖြင့် သတ်မှတ် ဖော်ပြလေ့ ရှိသော်လည်း တရုတ်နွယ် မဟုတ်သော ဘာသာစကားများ၏ မူလအစနှင့် ပတ်သက်၍ ရှင်းလင်းတင်ပြထားခြင်း လုံးဝမရှိသေးသလို ဤသို့တရုတ်အုပ်စုနှင့်ခွဲခြားဖော်ပြခြင်းကို လက်မခံသော သုတေသနပညာရှင် ဦးရေမှာလည်း ပိုမိုများပြားလာသည်။ O3 (O2a2b1a1) DNA သည် တရုတ်-တိဗက်ဘာသာပြောသူများ၏ အဖမျိုးရိုးဗီဇတွင်တွေ့ရှိရသည့် အများဆုံး haplogroup ဖြစ်ပြီး မူလရွှေ့ပြောင်းသွားလာမှုအခြေပြုမြေပုံတွင်လည်း အဓိကအခန်းကဏ္ဍတွင်ရှိသည်။

မျိုးရိုးဗီဇနှင့် စတင်ရာဒေသ

တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများသည် တရုတ်–တိဗက် ဘာသာမိသားစု၏ အဓိက အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ဤအဖွဲ့အစည်းတွင် မြန်မာ(ဗမာ)၊ တိဗက်၊ နာဂ၊ လီဆူ၊ ကချင်၊ ချင်း နှင့် တခြား တိဗက်-ဗမာ ဘာသာပြောလူမျိုးများ ပါဝင်သည်။

သမိုင်းနှင့် ဘာသာဗေဒအခြေခံသုတေသနများအရ တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများ၏ မူရင်းစတင်ရာဒေသကို တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း (ယူနန်ပြည်နယ်၊ စီချွမ်ပြည်နယ်) နှင့် တိဘက်မြောက်ပိုင်း၊ ဟိမဝန္တာတောင်တန်းဒေသများတွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိနိုင်ကြောင်း အများအားဖြင့် သဘောတူကြသည်။^[၁] ထိုဒေသမှတဆင့် အဆင့်ဆင့်ခွဲဖြာထွက်လာပြီး ယနေ့ခေတ် မြန်မာနိုင်ငံ၊တရုတ်နိုင်ငံ၊အိန္ဒိယအရှေ့မြောက်ပိုင်း ဒေသ အထိပြန့်နှံ့ လာခဲ့သည်ဟု ယူဆရသည်။

Hypothesised homeland and dispersal according to Sagart et al. (2019)[၂] Hypothesised homeland and dispersal according to van Driem (2005)[၃] Hypothesised homeland and dispersal according to Blench (2009)[၄][၅]

ပုံမှန်အားဖြင့် တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများတွင် အချို့ Haplogroup များ ထင်ရှားစွာ တွေ့ရသည်။ဖခင်ဘက်မှမျိုးရိုးလိုင်းတွင်အဓိကတွေ့ရသော Haplogroup O-M175 သည် အရှေ့အာရှလူမျိုးအများစုတွင် တွေ့ရသည့် Haplogroup ဖြစ်ပြီး၊ တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများတွင်လည်း အများဆုံး ရှိနေသည်။^[၆] Haplogroup D-M174 သည် တိဘက်လူမျိုးများ နှင့် တောင်ပိုင်း တိဗက်–ဗမာအစုများတွင် သီးခြားထင်ရှားသည်။ ဤ Haplogroup သည် ဂျပန်တွင်လည်း တွေ့ရသဖြင့် သမိုင်းအရ အနက်ပါအရာများကို ညွှန်းနိုင်သည်။^[၇] Haplogroup N နှင့် Haplogroup C တို့သည် ရာခိုင်အနှုန်းအနည်းငယ်သာ တွေ့ရသော်လည်း တချို့ တိဗက်–ဗမာ အုပ်စုများတွင် သက်ဆိုင်မှုရှိကြောင်း သုတေသနများ ဖော်ပြထားသည်။

မိခင်မျိုးရိုးလိုင်းတွင် Haplogroup M နှင့် N ၏အခွဲများနှင့် အရှေ့အာရှနှင့် တောင်အာရှတို့၏ မူရင်းမိခင်မျိုးရိုး အနက်သက်ဆိုင်မှုများကို ဖော်ပြပေးသည်။၄င်းအပြင် Haplogroup A, G, D တိဘက်မြင့်တန်းနေထိုင်သူများတွင် တွေ့ရပြီး အအေးဒဏ်ဒေသသို့ လိုက်လျောညီထွေ ဖြစ်စေသည်ဟု ယူဆသည်။^[၈] တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများ၏ မျိုးရိုးဗီဇပုံစံများသည် တိဘက်ကုန်းမြေမြင့်တွင် အလွန်ထင်ရှားသော အဆင့်မြင့်နေထိုင်နိုင်စွမ်းများ နှင့် ဆက်စပ်ပြီး ဥပမာအားဖြင့် EPAS1 မျိုးရိုးဗီဇ သည် သွေးတွင်းအောက်စီဂျင်ပမာဏ အနည်းငယ်ဖြင့်နေထိုင်နိုင်သည့် ဗီဇဖြစ်ပြီး တိဘက်လူမျိုးများတွင်သာ ထင်ရှားပါသည်။^[၉]

သဒ္ဒါအသုံးပြုပုံ

တိဗက်-ဗမာစကားများတွင် သဒ္ဒါပုံစံများသည် အခြား အာရှဘာသာများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ကြည့်သော်လည်း ထူးခြားမှုရှိသည်။ အများအားဖြင့် **SOV (Subject–Object–Verb)** စာကြောင်းဖွဲ့စည်းပုံကို အသုံးပြုကြသည်။ ^[၁၀] ဥပမာ –

မြန်မာဘာသာစကားတွင် "မောင်မောင် သစ်သီး စားသည်။"၊ တိဗက်ဘာသာတွင် "Nga za za yin" (ငါ သစ်သီး စားသည်) ။ နာဂဘာသာများတွင်လည်း သဘောတူပုံစံတူသည်။ မြန်မာ – "မောင်မောင်၏ စာအုပ်"။ တိဗက် – "Nga’i deb" (ငါ၏ စာအုပ်)။ ကချင် – "Nga ai kaw" (ငါ၏ စာအုပ်)။