ဘိုလီးဗီးယားနိုင်ငံ

ဘိုလီးဗီးယား (Bolivia) ၏ တရားဝင်အမည်မှာ Plurinational State of Bolivia ဖြစ်သည်။ ^[8][9] တောင်အမေရိကတိုက် အလယ်ပိုင်းရှိ ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ မြောက်ဘက်နှင့်အရှေ့ဘက်တွင် ဘရာဇီး၊ တောင်ဘက်တွင် ပါရာဂွေးနှင့် အာဂျင်တီးနား၊ အနောက်ဘက်တွင် ချီလီနှင့် ပီရူးနိုင်ငံ တို့နှင့် နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်နေသည်။

Plurinational State of Bolivia Estado Plurinacional de Bolivia  (စပိန်) Tetã Hetãvoregua Mborivia  (Guarani) Wuliwya Suyu  (Aymara) Puliwya Mamallaqta  (Quechua)
အလံတော် အမှတ်တံဆိပ်
ဆောင်ပုဒ်: "La Unión es la Fuerza" (စပိန်) "Unity is Strength"[1]
နိုင်ငံတော် သီချင်း: "Himno Nacional de Bolivia" (စပိန်)
Dual flag Wiphala
ဘိုလီးဗီးယားနိုင်ငံ၏ တည်နေရာ  (အစိမ်းရင့်) တောင်အမေရိကတိုက် အတွင်း  (မီးခိုး)
မြို့တော်	ဆူကရေးမြို့ (ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် တရားစီရင်ရေး) လာပက်ဇ်မြို့ (အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဥပဒေပြုရေး)
အကြီးဆုံးမြို့	ဆန်တာ ခရုဇ် ဒီ လာ ဆီရရာမြို့ 17°48′S 63°10′W
ရုံးသုံးဘာသာစကားများ[2]	စပိန် Quechua Aymara Guarani နှင့် အခြား ၃၃ ခု (ဒေသခံလူမျိုးဘာသာစကားအားလုံးပါဝင်)
လူမျိုးစု (၂၀၀၉[3])	၆၈% မက်စတီဇို (လူဖြူနှင့် ဒေသခံလူမျိုးအနှော) ၂၀% ဒေသခံလူမျိုး ၅% လူဖြူ ၂% ချိုလို ၁% လူမဲ ၁% အခြား ၃% မဖော်ပြနိုင်ခဲ့
ကိုးကွယ်မှု	၈၉.၃% ခရစ်ယာန်ဘာသာ —၇၀.၁% ရိုမန်ကက်သလစ် —၁၇.၃% ပရိုတက်စတင့် —၁.၉% အခြားခရစ်ယာန် ၁၀.၁% ဘာသာမဲ့ ၀.၆% အခြား
လူမျိုး	Bolivian
အစိုးရ	ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ဖွဲ့စည်းပုံ သမ္မတနိုင်ငံ
• သမ္မတ	Luis Arce
• ဒုသမ္မတ	David Choquehuanca
ဥပဒေပြုလွှတ်တော်	Plurinational Legislative Assembly
• အထက်လွှတ်တော်	Chamber of Senators
• အောက်လွှတ်တော်	Chamber of Deputies
လွတ်လပ်ရေးရရှိခြင်း စပိန်နိုင်ငံမှ
• ကြေညာခဲ့	၁၈၂၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၆ ရက်
• အသိအမှတ်ပြုခဲ့	၁၈၄၇ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၁ ရက်
• သို့ ဝင်ရောက်ခဲ့ ကုလသမဂ္ဂ	၁၉၄၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၄ ရက်
• လက်ရှိဖွဲ့စည်းပုံဥပဒေ	၂၀၀၉ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၇ ရက်
ဧရိယာ
• စုစုပေါင်း	၁,၀၉၈,၅၈၁ km2 (၄၂၄,၁၆၄ sq mi) (အဆင့်: ၂၇)
• ရေထု (%)	၁.၂၉
လူဦးရေ
• ၂၀၁၉[4] ခန့်မှန်း	၁၁,၄၂၈,၂၄၅ (အဆင့် - ၈၃)
• သိပ်သည်းမှု	၁၀.၄/km2 (၂၆.၉/sq mi) (အဆင့် - ၂၂၄)
GDP (PPP)	၂၀၁၉ ခန့်မှန်း
• စုစုပေါင်း	$၈၉၀.၀၁၈ ဘီလီယံ[5] (အဆင့် - ၈၈)
• Per capita	$၇,၇၉၀[5] (အဆင့် - ၁၂၃)
GDP (nominal)	၂၀၁၉ ခန့်မှန်း
• စုစုပေါင်း	$၄၀.၆၈၇ ဘီလီယံ[5] (အဆင့် - ၉၀)
• Per capita	$၃,၈၂၃[5] (အဆင့် - ၁၁၇)
Gini (၂၀၁၉)	၄၁.၆[6] အလယ်
HDI (၂၀၁၉)	၀.၇၁၈[7] မြင့် · ၁၀၇
ငွေကြေး	ဘိုလီးဗီးယားနို (BOB)
အချိန်ဇုန်	BOT (UTC−4)
ရက်စွဲပုံစံ	dd/mm/yyyy
ယာဉ်ကြောစနစ်	ညာ
တယ်လီဖုန်းကုဒ်	+၅၉၁
Internet TLD	.bo
^ While Sucre is the constitutional capital, La Paz is the seat of government and the executive capital.

Uyuni

အမေရိကတိုက်ကို ကိုလိုနီနယ်မြေများအဖြစ် မပြုလုပ်မီအချိန်ထိ အင်န်ဒီးစ် တောင်တန်းဒေသဖြစ်သော ဘိုလီးဗီးယားသည် ထိုဒေသတွင် အင်အားအတောင့်တင်းဆုံး ဖြစ်သော အင်းကားအင်ပါယာ (Inca Empire) ၏ အစိပ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၆ရာစုနှစ်တွင် စပိန်တို့က ဒေသတွင်း အောင်နိုင်သိမ်းပိုက်ခဲ့ကြသည်။ စပိန်ကိုလိုနီလက်အောက်တွင် ယင်းဒေသကို အထက်ပီရူး (Upper Peru) ဟုခေါ်ဝေါ်သမုတ်၍ ပီရူးဘုရင်ခံ (Viceroyalty of Peru) ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ထားရှိခဲ့သည်။ ၁၈၀၉ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်ရေးကြေညာသောအခါ ၁၆နှစ်ကြာ စစ်ပွဲဆင်နွှဲခဲ့ရသည်။ ၁၈၂၅ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ (၆)ရက်နေ့တွင် ဘိုလီဗာသမ္မတနိုင်ငံ (Simón Bolívar) ကိုတည်ထောင်နိုင်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်ပိုင်းတွင်လည်း နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုများ၊ အာဏာရှင်စနစ်အုပ်ချုပ်မှုများနှင့် စီးပွားရေးပျက်စီးခြင်းများကြောင်း ရုန်းကန်နေရသော တိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။

ဒေသ(၉)ခုခွဲခြားထားသော ဒီမိုကရေစီ သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်သည်။ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်မှာလည်း အနောက်ပိုင်းတွင် အင်ဒီးစ်တောင်တန်းကုန်းမြင့်ဒေသဖြစ်ပြီး အရှေ့ခြမ်းတွင် မြေနိမ့်ပိုင်းသည် အမေဇုန်မြစ်ဝကျွန်းပေါ် (Amazon Basin) ဖြစ်သည်။ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံဖြစ်သည်။ လူသားဖွံ့ဖြိုးမှုညွှန်းကိန်း အလတ်တန်းစားအဆင့်ဖြစ်သည်။ ဆင်းရဲမှုအဆင့် (poverty level) ၆၀%ခန့်ရှိသည်။ စိုက်ပျိုးရေး၊ သစ်လုပ်ငန်း၊ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း၊ သတ္တုတူးဖော်ခြင်းလုပ်ငန်း၊ ချည်မျှင်၊အထည်၊ သတ္တုကုန်ချော၊ ရေနံထွက်ပစ္စည်းစသော ကုန်ချောအမျိုးမျိုးကိုလည်း ထုတ်လုပ်သည်။ ဘိုလီးဗီးယားသည် တွင်းထွက်ပစ္စည်းများကြွယ်ဝပြီး အထူးသဖြင့် သံဖြူ (tin) အများအပြားထွက်သည်။ .

လူဦးရေ ၁၀ သန်းခန့်ရှိသော ဘိုလီးဗီးယားသည် အမေရင်ဒီးယန်း (Amerindians)၊ မက်စ်တီဇို (Mestizos)၊ အာရှအနွယ်၊ ဥရောပအနွယ်၊ အာဖရိကအနွယ် စသော တိုင်းရင်းသားပေါင်းစုံနေထိုင်သည်။ အဓိကဘာသာစကားမှာ စပိန်ဖြစ်သည်။ Aymara ဘာသာစကားနှင့် Quechua language ဘာသာစကားများကို အများဆုံးပြောကြသည်။ ယင်းဘာသာစကား (၃)မျိုးအပြင် အခြားဘာသာစကား (၃၄)မျိုးစလုံးကို တရားဝင် ရုံးသုံးဘာသာစကားအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။ ယဉ်ကျေးမှု မတူညီကွဲပြားမှု များပြားသောကြောင့် အနုပညာ၊ အစားအစာ၊ စာပေ၊ ဂီတ တို့တွင် အမျိုးစုံရောယှက်နေသည်။ လက်ရှိ အီဗိုမော်ရေးလ် (Evo Morales) ဦးဆောင်သော ဘိုလီးဗီးယားအစိုးရသည် နိုင်ငံခြားပိုင် ကော်ပိုရေးရှင်းများကို နိုင်ငံပိုင်ပြုလုပ်လျက် ရှိပြီး မက်စ်တီဇို (mestizo) တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများနှင့် လူနေမှုကွာခြားချက်များကို ညီမျှအောင် ကြိုးပမ်းလျက် ရှိသည်။ ^[10]

ကိုးကား

1. Moneda de 10 Centavos (in es)။ Central Bank of Bolivia။ 28 April 2007 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 30 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
2. Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia (in es-ES)။ 25 February 2017 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 February 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
3. South America :: Bolivia။ The World Factbook။ Central Intelligence Agency။ 25 March 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
4. Report for Selected Countries and Subjects။ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့။ 29 August 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
5. Report for Selected Countries and Subjects။ 29 August 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
6. GINI index (World Bank estimate) – Bolivia။ ကမ္ဘာ့ဘဏ်။ 11 August 2018 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 17 June 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
7. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF)။ ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးမှု အစီအစဉ်။ 15 December 2020။ pp. 343–346။ ISBN 978-92-1-126442-5။ 16 December 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
8. WHO | Bolivia (Plurinational State of)။ Who.int (11 May 2010)။ 30 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
9. UNdata | country profile | Bolivia (Plurinational State of)။ United Nations (14 November 1945)။ 30 August 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
10. Morales and Bolivia။ ISREVIEW။ 24 May 2005 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 3 October 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။