From Wikipedia, the free encyclopedia
L Pertués oulibentino[1] (tamien coincido cumo Pertués de Oulibença,[2] an pertués Português oliventino/Português de Olivença) ye la bariadade dialetal de la lhéngua pertuesa própia de las poboaçones de Oulibença, Talega i de las aldés colindantes. Atualmente l pertués an Oulibença i an Talega nun ten nanhun reconhecimiento por parte de l Stado Spanhol qu'admenistra dezido território depuis de la Guerra de las Lharanjas, Pertual, assi i todo nun reconhece la soberanie spanhola na region i afirma qu'esses territórios le pertencen.[3][4] Yá nun se fala an Talega.[5]
Fruito de ls dous seclos d'admenistraçon spanhola i eisolamiento de l resto de Pertual l pertués oulibentino ye agora ua fala moribunda; ls moços yá nun l falan quedando solo alguns idosos.[1][6] L pertués deixou de ser la lhéngua de la populaçon a partir de la década de 1940, porcesso acelerado pula política de castelhanizaçon lhiebada pula Spanha franquista.[6][7][8]
L'ourige de Oulibença stá lhigada a la cunquista defenitiba de Badalhouce pul radadeiro rei de Lhion, Fonso IX, na primabera de 1230.[9] Para agradecer la participaçon de ls templairos nessa cuntenda, Fonso IX cuncediu-les ls anclabes de Burguillos i Alconchel. Zde estes puntos, alhá pa l'anho 1256, la Orde criou l'ancomienda de Oulibença, naqueilha altura solo un cunjunto d'hortas, choças i alguas casas surgidas alredor dua nacente.[9] Mas, durante l reinado de Fonso X l Sábio, ls Templários tubírun de deixar Oulibença i antregar las sues tierras al Cunceilho i Bispado de Badalhouce.[9]
Aquando de la Reconquista, las tierras qu'hoije perfazen l munecípio de Oulibença i la freguesie de Talega fúrun cedidas la Pertual pul Tratado de Alcanizes an 1297 juntamente cun muitas outras lhocalidades. El-Rei Deniç de Pertual aprobeitara la fraca posiçon política castelhana para aneixar i reaber bários territórios.[10]
Zde 1297 até 1801 la bila mantén-se baixo suserania lhusitana, anclusibe durante la Ounion Eibérica; l resultado de cinco seclos de domínio pertués resultórun ne l fluxo para Oulibença de la cultura i lhénguas pertuesas, para alhá de la spresson arquitetónica i de l folclore.[1][11]
Debido a la peculiar posiçon geográfica de Oulibença, apartada de l resto de l paíç pul Odiana i rodeada por poboaçones castelhanas acabou por zambolber un subdialeto de l'alanteijano, cul qual partilha muitas de las sues eisoglossas.[12]
A partir de la Guerra de las Lharanjas, Pertual perdiu Oulibença i ambora este reclame que la Spanha perdiu-la ne l Cungresso de Biena l cierto ye qu'esta cuntina a admenistrar esse território. L pertués mantebe-se cumo lhéngua beícular i materna de ls habitantes de la region até a la metade de l seclo XX, quando ampeçou a minguar, bítima de la política castelhanizadora de l Franquismo i de l sistema eiducatibo, dado qu'este radadeiro nun ansinaba l pertués, atualmente ansina-lo mas solo cumo lhéngua strangeira.[12]
L pertués oulibentino ye un subdialeto de l pertués alanteijano, ansere-se por cunseguinte ne l grupo de ls dialetos pertueses meridionales.[13] L'anfluéncia de l castelhano faç-se notar nalguns destes puntos i ne l campo lhéxical.[13]
Alguas de las caratelísticas mais defenitórias son: Preferéncia pul grupo bocálico oi (sendo ou ne l padron). S: oiro (pertués padron: ouro);[2]
Fechamiento de la bogal átona i para i. S: fomi (pertués padron: fome);[2]
Auséncia de l ditongo ei, que passa a ser ê. S: galhinhêro (pertués padron: galhinheiro), cun sceçones: seis, rei, reino, etc.;[2]
Yeísmo. S: casteyanos (pertués padron: castelhanos).[2]
L pertués oulibentino qu'inda ye falado ye cheno de castelhanismos, podendo dezir-se que yá nun ye ua berson "pura" de l lhéngua mas un híbrido.[14] L castelhano falado na region stá fuortemente anfluenciado pul pertués i pulas falas lheonesas meridionales.[15]
L pertués, durante la dominaçon lhusa de l território era la lhéngua oufecial i por cunseguinte l'ousada na admenistraçon, era para alhá desso permitida i promobida cumo la lhéngua statal.[7] Para alhá desso, l pertués de Oulibença staba regulado pula Academie de Ciéncias de Lhisboua i era outelizada la norma padron de la lhéngua pertuesa.
L'ouficialidade mudarie an 1801 mas pa ls oulibentinos pouco mudara: l pertués cuntinar-se-iba a ousar cumo dantes al lhongo de to l seclo XIX i até a la década de 1940; la lhéngua de Camões era outelizada na rue i era la scrita.[7]
L pertués era trasmitido de geraçon an geraçon, la populaçon sendo la mesma dantes de la cunquista castelhana cuntinou ousar l lhenguajar outótono.[1]
Al lhongo de la década de 1940 i 1950, cula amplantaçon de l Franquismo i de la política dua Spanha monoglota que perseguia todas las demales lhénguas que nun fússen l castelhano, la lhéngua oufecial de l Stado, l pertués ampeçou a ser mal bisto i perdiu prestígio, tornando-se la lhéngua de las classes baixas i pouco anstruídas.[8] Staba proibido falar pertués, ls brasones pertueses éran bandalizados i até staba proibido rezar a santos tradecionalmente pertueses, cumo Santo António.[8]
L pais deixórun de falar an pertués als sous filhos, falando-les zde anton an castelhano. L sistema eiducatibo daquele tiempo tubo un papel decesibo: alfabetizou ls ninos an castelhano.[7] Ls moços nun iban a la scuola, ando yá nas puortas de la puberdade trabalhar ne l campo, desta maneira la cultura pertuesa era cunserbada; Franco trouxe la scolarizaçon sistemática, junto cula chegada de ls meios de quemunicaçon massibos rompeu l'eisolamiento i fizo que la cultura lhusitana até anton bien preserbada fusse zaparecendo.[6] La propaganda franquista quijo anculcar un sprito de çcunfiança i de çtáncia ne ls oulibentinos an relaçon la Pertual.[6]
Las nuobas geraçones yá nun conhecian la lhéngua de Camões cumo lhéngua materna senó cumo ua lhéngua strangeira alheia a la sue tierra.[7] La Sección Femenina tubo la sue amportança neste porcesso ne l campo de las lhetras.[7]
Las fiestas populares i l folclore, senhales de la cultura pertuesa fúrun perseguidos ó squecidos.[6]
Zde la muorte la Trasiçon i l retorno de la democracie las relaçones cun Pertual fúrun restablecidas i l'antresse pul pertués i pula cultura lhusitana an giral. L patrimonho arquitetónico lhuso stá tamien a ser rebalorado mas inda stá arraigado esse sentimiento reácio la Pertual i a la sue cultura.[7]
L pertués yá solo ye falado pulas gientes mais bielhas, las geraçones bindouras yá son monoglotas; tenendo crecido i sido eiducadas an castelhano.[1][6] Ls cachopos falan l castelhano ne l die-la-die, tanto na quemunicaçon formal cumo anformal.[1]
L pertués ye ansinado an Oulibença i an Talega mas cumo lhéngua strangeira.[7][16]
Alguas anstituiçones cumo l Anstituto Camões financiában porjetos para nun deixar morrer l pertués i promocionar la cultura lhusitana an Oulibença mas esses apoios yá nó eisisten.[7]
Bárias associaçones ténen trabalhado a fabor de l pertués an Oulibença i an Talega, tenendo feito ua stensa lhabra documental i porjetos d'apoio als lhusofalantes.
O Anstituto Camões, o braço do governo português que visa a promoção e a conservação da língua portuguesa pelo mundo fora esteve a financiar cursos e actividades do português mas agora já não subsidía estes actos.[7]
An 2008 naciu l'associaçon Para alhá Guadiana (an pertués: Além Guadiana) que ten ourganizado bários eibentos, colóquios i porgramas para ajudar a manter biba la lhéngua de Camões an Oulibença i cumpilar to l patrimonho oural de las gientes oulibentinas.[8][17]
A Para alhá Guadiana ten cumo porjeto ambicioso criar un banco de dados sonoro feito de grabaçones de ls radadeiros lhusofalantes de Oulibença, desta maneira culs probérbios, las stórias i cançones screbir i eilustrar la stória recente de la bila.[1]
L Grupo de ls Amigos de Oulibença ye ua ourganizaçon de caráter nacionalista pertuesa criada baixo la tutela de l Stado Nuobo.[18][19] Caratelizada pula sue atitude eirredentista ten feito presson al Stado Pertués acerca de l'ansino de la lhéngua pertuesa an Oulibença.
L Partido Quemunista Pertués anquiriu an 2013 pula pregunta al gobierno N.º 2703/XII/2 acerca de la stinçon atrabeç de l Anstituto Camões de ls horairos de lhéngua i cultura pertuesa nun coleijo de Oulibença.[20] Habendo acuordos ne l'ansino antre l Stado Pertués i la Quemunidade Outónoma de Stremadura.[20]
Las preguntas fúrun:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.