Napuljun I ta' Franza

Napuljun Bonaparti, magħruf f'pajjiżu bħala Napoléon I (Ajaccio, 15 ta' Awwissu 1769 – Sant'Elena, 5 ta' Mejju 1821) kien ġeneral Franċiż matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża, mexxej ta' Franza bħala Prim Konslu ta' l-Ewwel Repubblika Franċiża mill-11 ta' Novembru 1799 sat-18 ta' Mejju 1804, kien ukoll Imperatur tal-Franċiżi (Empereur des Français) u Re tal-Italja bħala Napoleon I mit-18 ta' Mejju 1804 sas-6 t' April 1814 u għal darb' oħra bejn l-20 ta' Marzu u t-22 ta' Ġunju 1815.

Napuljun I ta' Franza
Imperatur ta' Franza 20 Marzu 1815 - 22 Ġunju 1815 18. Ko-Prinċep Franċiż ta' Andorra 20 Marzu 1815 - 22 Ġunju 1815 ← Louis XVIII of France (en) - Napoleon II (en) → 18. Ko-Prinċep Franċiż ta' Andorra 1806 - 26 Jannar 1812 ← Lwiġi XVI ta' Franza - no value → monarka tal-Italja 17 Marzu 1805 - 11 April 1814 Imperatur ta' Franza 18 Mejju 1804 - 6 April 1814 100. President 1800 - 1800 ← Raphael Bienvenu Sabatier (en) - Claude Louis Berthollet (en) → L-Ewwel Konslu 10 Novembru 1799 - 18 Mejju 1804 Kap tal-Istat Franċiż
Ħajja
Isem propju	Napulione Buonaparteu Napoleone di Buonaparte
Twelid	Ajaccio, 15 Awwissu 1769, 1769
Nazzjonalità	Franza
Residenza	Saint Helena Ajaccio Pariġi Elba
L-ewwel lingwa	Korsiku
Mewt	Longwood House (en) , 5 Mejju 1821
Post tad-dfin	Cathédrale Saint-Louis-des-Invalides (en) Valley of the Tomb (en)
Kawża tal-mewt	kawżi naturali (kanċer fl-istonku)
Familja
Missier	Carlo Bonaparte
Omm	Maria-Letizia Bonaparte
Konjuga/i	Joséphine de Beauharnais (mul)  (8 Marzu 1796, 9 Marzu 1796 -  16 Diċembru 1809) Marie Louise, Duchess of Parma (en)  (1 April 1810 -  5 Mejju 1821)
Koppja/i	Marie Walewska (en) Pauline Fourès (en) Emilie Kraus von Wolfsberg (en) Elisabeth de Vaudey (en) Eléonore Denuelle de La Plaigne (en) Giuseppina Grassini (en) Albine de Montholon (en)
Ulied	uri Napoleon II (en) Charles Léon (en) Alexandre Colonna-Walewski (en) Eugen Megerle von Mühlfeld (en) Jules Barthélemy-Saint-Hilaire (en)
Aħwa	uri Elisa Bonaparte (en) Luwiġi I tal-Olanda Caroline Bonaparte (mul) Pauline Bonaparte (mul) Joseph Bonaparte (en) Lucien Bonaparte (en) Jérôme Bonaparte (en) unnamed daughter Bonaparte (en)
Familja	uri Camillo Borghese, 6th Prince of Sulmona (en) (brother-in-law (en) ) Stéphanie de Beauharnais (mul) (adopted daughter (en) ) Eugène de Beauharnais (en) (adopted son (en) ) Napuljun III (neputi)
Tribù	familja Bonaparte
Edukazzjoni
Alma mater	École Militaire (en) (1784 -
Lingwi	Franċiż Korsiku
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	politiku statista uffiċjal militari kollezzjonista tal-arti imperatur sovran militant mexxej militari monarka uffiċjal tal-armata
Parteċipant Rivoluzzjoni Franċiża
Tul	168 cm
Premjijiet	List Knight of the Order of the Elephant Order of the White Eagle Knight of the Order of the Golden Fleece Order of Saint Anna, 1st class Order of St. Andrew Grand Master of the Legion of Honour Knight Grand Cross of the Order of Saint Joseph Order of the Iron Crown Order of Saint Stephen of Hungary Order of Saint Hubert  (5 April 1805) Order of the Black Eagle  (1805) Knight Grand Cordon of the Order of Christ  (1810) Grand Cross of the Legion of Honour Order of the Reunion French Order of Academic Palms Royal Order of the Two-Sicilies Order of Leopold Order of Saint Joseph Order of the Red Eagle Order of the Rue Crown Merit Order of the Bavarian Crown Order of Ludwig I Order of the Crown Order of Fidelity Royal Order of the Seraphim Order of Charles III Order of Santiago Order of the Lion and the Sun First class Knight of the Order of St. Alexander Nevsky Order of the Crown of Westphalia Royal Order of Spain Order of the Three-Golden Fleeces Order of the Union Royal Order of Saint George for the Defense of the Immaculate Conception
Sħubija	Akkademja Franċiża tax-Xjenzi
Servizz militari
Grad	brigadier ġeneral ġeneral tad-diviżjoni
Iġġieldu	Gwerer ta' Napuljun Gwerer tar-Rivoluzzjoni Franċiża

Napuljun hu kkunsidrat bħala ġenju militari, hu magħruf li kkmanda u rebaħ ħafna kampanji famużi u ta' suċċess, iżda hu magħruf ukoll għal xi fallimenti spettakolari.

Fi ftit iktar minn għaxar snin, akkwista l-kontroll ta' parti kbira mill-Ewropa tal-Punent u dik Ċentrali, b'konkwisti jew alleanzi, sakemm tilef il-Battalja tan-Nazzjonijiet viċin Leipzig f'Ottubru tal-1813, li wasslitu għall-abdikazzjoni u l-eżilju tiegħu ftit xhur wara. Hu kien eżiljat fil-gżira tal-Elba.

Irnexxielu jerġa' jiġi lura mill-eżilju u għamel il-kampanja famuża tal-Mitt Jum (les Cent Jours), però tilef battalja deċiżiva f'Waterloo fil-Belġju fit-18 ta' Ġunju 1815, ftit wara ta' ruħu f'idejn l-Ingliżi, u spiċċa eżiljat fil-gżira ta' Sant Elena (gżira ċkejkna li tinstab mili 'l bogħod fin-naħa tal-Lvant ta' fejn illum hemm l-Angola, fl-Afrika), fejn miet.

Barra mir-rebħiet militari, Napuljun jibqa' mfakkar għall-Kodiċi Napoleoniku u hu kkunsidrat minn xi wħud bħala sovran imdawwal. Oħrajn jarawh bħala dittatur tirannikali, fejn il-karriera tiegħu qatlet il-miljuni ta' nies.

Napuljun ta ħafna titli monarkiċi lill-membri ta' familtu, il-Bonaparti. Anke jekk dawn ir-renjijiet ma tantx damu wara l-waqgħa tiegħu, neputih, Napuljun III, irrenja lil Franza iktar tard fis-seklu dsatax.

Fl-1997, Frans Sammut ħareġ il-ktieb Bonaparti f'Malta li fih analizza s-sitt ijiem li Napuljun Bonaparti qatta' f'Malta meta l-Franċiżi rebħu u okkupaw lil Malta. Il-ktieb inqaleb għall-Franċiż fl-2008.