James Cook

Il-Kaptan James Cook (Yorkshire, l-Ingilterra, 27 ta’ Ottubru, 1728 - 14 ta' Frar, 1779) kien l-akbar esploratur baħħar Ingliż tas-Seklu Tmintax.

James Cook
Ħajja
Twelid	Marton (en) , 27 Ottubru 1728, 1728, 7 Novembru 1728
Nazzjonalità	Gran Brittanja
L-ewwel lingwa	Ingliż
Mewt	Kealakekua Bay (en) , 14 Frar 1779
Kawża tal-mewt	omiċidju (stab wound (en) )
Familja
Omm	Grace Pace
Konjuga/i	Elizabeth Cook (en)  (21 Diċembru 1762 -
Ulied	uri James Cook (en) Nathaniel Cook (en) Elizabeth Cook (en) Joseph Cook (en) George Cook (en) Hugh Cook (en)
Edukazzjoni
Lingwi	Ingliż Franċiż
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	esploratur kartografu uffiċjal navali baħħar botaniku
Parteċipant first voyage of James Cook (en) second voyage of James Cook (en) third voyage of James Cook (en)
Premjijiet	List Sieħeb tas-Soċjetà Rjali Copley Medal  (1776)
Sħubija	Soċjetà Rjali
Servizz militari
Fergħa militari	Royal Navy (mul)
Grad	captain (en)

Bin ħaddiem Skoċċiż. Il-familja marret tgħix fi Great Ayton fl-1736. James beda l-apprendistat fl-1745 fil-villaġġ ta’ Straithes, u wara kiseb esperjenza fit-tbaħħir bħala apprendist ma’ merkant tal-faħam fuq bastimenti fil-belt ta’ Whitby.

Fl-1755 ingħaqad mal-flotta Ingliża. It-talenti tiegħu spikkaw bħala baħri u kartografu kapaċi. Huwa għadda mill-eżami f’Ġunju 1757. Cook immappja d-daħla tax-Xmara St. Lawrence matul il-Gwerra ta’ Seba’ Snin bejn l-1756 u l-1763, u kien preżenti fiċ-ċediment tal-fortizza Franċiża ta’ Louisbourg fuq Cape Breton Island fis-26 ta’ Lulju 1758.

L-istħarriġ tiegħu tas-St. Lawrence għen fis-suċċess tal-Ġeneral James Wolfe (1727-1759) fil-Plains of Abraham matul l-Assedju ta’ Quebec f’Settembru 1759. Cook stħarreġ il-gżejjer ta’ St. Pierre u Miquelon qabel ma l-gżejjer ingħataw lil Franza fl-1763.

Fuq l-ewwel vjaġġ tiegħu, Cook kien kmandant tal-bastiment Endeavour. Hu­wa ttestja l-kronometru marit­timu mmanifatturat minn John Harrison (1693-1776); dan kien strument li jiddetermina l-longitudni billi jkejjel bl-eżatt il-ħin, minflok joqgħod fuq il-metodu l-antik lunari.

L-Ammiraljat ikkummissjona lil Cook biex josserva l-moviment ta’ Venus f’Tahiti, imbassra li sa tiġri fit-3 ta’ Ġunju 1769, mill-astronomu Edmund Halley (1656-1742). Il-moviment ta’ Venus tiġri meta l-orbitu tal-pjaneta tittraversja bejn id-dinja u x-xemx. Osservazzjoni ta’ dan l-avveniment kien jidher bħala mezz possibbli biex tikkalkula d-distanza bejn id-dinja u x-xemx.

Cook ingħata wkoll struzzjonijiet sigrieti biex jiskopri l-eżistenza ta’ Terra Australis Incognita, massa ta’ art enormi, u li kellu jara jekk New Zealand kinetx parti mill-kontinent tan-Nofsinhar.

L-Endeavour ("replic")

L-Endeavour salpa minn Plymouth fil-25 ta’ Awwissu 1768 b’ekwipaġġ ta’ 83 u 11-il passiġġier assoċjati ma’ studji xjentifiċi. Il-bastiment segwa vjaġġ twil u għadda minn Madeira, Rio de Janeiro, u wara madwar Cape Horn. Cook wasal Tahiti fit-13 ta’ April 1769 u beda preparazzjonijiet biex josserva l-Moviment ta’ Venus. Ir-reġistru tal-bastiment tiegħu jirrekordja d-dehra ta’ Venus bħala “atmosfera jew dell skur” fuq wiċċ ix-xemx.

Cook wara salpa lejn New Zealand fis-6 ta’ Ottubru 1769 u kien it-tieni Ewropew li niżel hemm; l-esploratur Olandiż Abel Tasman (1603-1659) kien niżel fl-1642. Cook baħħar madwar u għamel mappa kważi tal-kosta kollha ta’ New Zealand, u semma l-istrett li jissepara lill-gżejjar għalih.

Fil-25 ta’ Marzu 1770 baħħar lejn Van Damien (illum Tasmania). Madankollu, irjiħat qawwijin ġarrew il-bastiment lejn t-Tramuntana. L-art, li llum hija New South Wales, dehret fid-19 ta’ April, u Cook semmiha Point Hicks.

Dik l-okkażjoni serviet bħala l-iskoperta tal-kontinent Awstraljan għalkemm l-esploratur Ingliż William Dampier (1651-1715) kien stħarreġ partijiet mill-kosta tat-Tramuntana fl-1688.

Fid-29 ta’ April Cook salpa fil-Bajja Stingaree (aktar tard magħrufa bħala l-Bajja Botany). Din l-art serviet bħala d-destinazzjoni tal-flotta Ngliża fl-1778 meta l-Ingilterra bdiet tittrasporta priġunieri lejn il-kolonja penali tal-Awstralja.

L-Endeavour wara salpa matul il-kosta tal-Lvant, għadda minn inħawi li llum nafuhom bħala Victoria u Queensland. Fil-11 ta’ Ġunju l-bastiment inkalja fuq sikka fil-Great Barrier Reef u nħeles wara li rema bejn 40 u 50 tunnellati ta’ piż. Il-bastiment issewwa f’port sigur fi Queensland, u waqt li kien hemm qed jissewwa, ir-riċerkaturi setgħu jesploraw l-art.

Il-bastiment kompla jbaħ­ħar qalb is-sikek tal-Barrier Reef, u wara salpa lejn it-Tramuntana, għadda minn Cape York, Queensland, u wara lejn l-Istrett ta’ Torres li jissepara lill-Awstralja minn New Guinea. Wara li waqaf f’Batavia (illum Jakarta), Cook dawwar il-bastiment lejn il-Kap tat-Tama t-Tajba, u fl-aħħar wasal l-Ingilterra fit-13 ta’ Lulju 1771. Minkejja l-fatt li l-kalkoli tal-Moviment ta’ Venus kienu ta’ ftit valur xjentifiku, l-ewwel vjaġġ ta’ Cook irnexxielu li jimmappja New Zealand. Kemm l-Awstralja u kemm New Zealand ġew okkupati mill-Gran Brittanja bħala riżultat ta’ din l-esplorazzjoni.

Għalkemm l-esploratur Franċiż Louis de Bougainville (1729-1811) huwa l-ewwel Ewropew li baħħar fil-Great Barrier Reef f’Ġunju 1768, il-vjaġġ ta’ Cook huwa probabbli l-ewwel tilqigħa Ewropea mal-akbar orga­niż­mu ħaj fid-dinja.