Синухе

«Синухе» роман 1945-шӹ ин лӓктӹн. Мика Валтари роман негӹцеш фараон Эхнатон жепӓш Египетӹштӹшӹ лиӓлтмӓшвлӓм нӓлеш. Но тенге гӹнят нӹнӹжӹ кӹзӹтшӹ жепӹн лиӓлтӹт, машанымыла. Романышты ммутатис мутандис, угӹц дӓ угӹц «эдемӹн выргемжӹ вашталтеш гӹнят, тӹдӹ ӹшкежӹ ак вашталт» шанымаш анзыл вӓрӹм йӓшнӓ. Романышты шукы тема анзыкы лӓктеш: гуманизм, меркантилӓн ылмаш, вырсывла, кугижӓншӹ кӹл, религи, кунст дӓ культура.

Персонажвлӓ

Персонажвлӓ логӹц гуманист тӹнг герой Синухе ылеш. Тӹдӹн Каптах слугажы оксам яратышы, капиталым ӹштӓш цацышы дӓ тидӹм ӹштен мыштышы персонаж. Вырсывлӓм, вӹрӹн йогымыжым анжаш яратышы дӓ престол докы кырмаш цацышы семӹнь Хоремхебӹм анжыктымы. Религин рольжы гишӓн романышты шукы сирӓлтеш, тӹдӹ эдемӹн ӹлӹмӓшӹжӹм дӓ кугижӓншӹ институтым цилӓ монгыр гӹц ӓвӓлтӓ. Йымывлӓн лӹм доно романышты вырсывлӓм тӹнгӓлӹт, престолвлӓм урыктат, халыквлӓм икӹжӓк-иктӹштӹ ваштареш шагалтат дӓ, икань йымылан ак ыдылепӓт, шӱмбелвлӓӓт вӓк тышманвлӓ лит. Самынь йымылан ӹнянӹмӓш яратымашымат мондаш шӱдӓ колымашын урмаш анзыкыжы канден шагалта. Тидӹм Минеан образжы гач ужына.

Романыштыш темывлӓ

Роман критически шанаш тымда. Тидӹжӹм кыце ушемкымдемӹштӹшӹ, тенгеок кунстын ядмашвлӓмӓт тӹкӓлеш. Культурывлӓ лоштышы кӹлвлӓ, икӹжӓк-иктӹ гӹц айыртемӓлтшӹ культурывлӓм анжыктымаш – Мика Валтарин яратымы темывлӓжӹ логӹц шӱмешӹжӹ сек лишӹл. Тидӹжӹм «Синухе» романышты тӧрӧк цаклаш лиэшю Автор ӹшкежӹ ти романым сирӹмӹжӹ годым Египетӹшкӹ каштдеӓт дӓ, пӓшӓжӹм сирӓш манын, вӹдкӹл семӹнь историн материалвлӓм кычылтын. Кужы жеп тӹдӹ Берлинӹштӹш антик музейӹштӹ лиӓш яратен. Автор фараонвлӓн жепӓш Египетӹм, тӹштӹшӹ халыквлӓм, нӹнӹн овуцавлӓштӹм дӓ лиалтмӓшвлӓм мастарын анжыктен кердӹн. Кыце культурывлӓ икӹжӓк-иктӹштӹ вӹкӹ анжат, мам ӹшкӹлӓнӹштӹ керӓлӹм нӓлӹт, а мам ӧрдӹжеш кодат, вес культурывлӓм тырхат ӓль агеп – тидӹ гишӓн Мика Валтари романыштыжы шаныкала. Мика Валтари гуманист-сирӹзӹ. Халыквлӓ дӓ эдемвлӓ лоштышы конфликтвлӓм тӹдӹ физический вим пиштӹдеок, вырсывлӓ гӹц паснаок решӹмӹ верц ылеш. Романыштыжы «малын вырсывлӓ келӹт?» ядмашат кого вӓрӹм йӓшнӓ. Ти ядмашеш фараонын Интеб шонгы сӓрзӹжӹ вӓшештӓ.

Индивидумын ирӹкӓн ылмыжы, ӹшке шанымашвлӓжӹм келесен кердмӓш, эдемӹн эдем ылмыжы гишӓн шанымашвлӓ Мика Валтарин цилӓ романыштыжок якшар шӹртӹ доно шыпшылтыт. Автор семӹнь кунст эдемӹн йӹрвӓш анжалтышыжым формируя. Эдемӹн шанымашвлӓжӹ, пӧрттӱм дӓ йӹрвӓш ма лиӓлтмӹм ынгылаш цацымыжы шӧрӓш лидӹмӹ йӱмӹ шомаш гань ылыт, кыдым нигынамат темӓш ак ли. Кыце эдемӹн шанымашвлӓжӹ, тенгеок кунстат со вашталт миӓт, у формывлӓм кӹчӓлӹт. Жеп эртӹмӹ семӹнь романыштышы персонажвлӓн шанымашвлӓштӹ вашталтыт гӹнят, автор нӹнӹм йоли гань ылшым, кышец мардеж ӹфӹлӓлеш, тӹшкӹлӓ кемӹ характерӓн эдемвлӓм ак яратат, векӓт, нӹнӹм акат анжыкты. Цилӓ персонажок ӹшке айырымы корнышты мыч ӹнян, шанештӹлдеок кеӓт.

Синухе вес йӹлмӹвлӓ доно

Кӹзӹт якте Мика Валтарин «Синухе» романжым 30 утла йӹлмӹш сӓрӹмӹ. Кырык марла сӓрӹмӹ годымок латыш дӓ румын йӹлмӹвлӓш сӓрӹмӹ пӓшӓ кен. Мика Валтарин пӓшӓвлӓжӹм кӹзӹт якте кырык марлашкы сӓрӹмӹ агыл. Европа йӹлмӹвлӓ гӹц сӓрӹмӹ романвлӓ логӹц «Синухе» пӹтӓришӹ ылеш.

Романын стильжӹ

Романын нарратив (шайыштмы) стильжӹ кугезӹ годшы шайыштмы стиль докы лишӹл, седӹндонат сӓрӹмӹ годымат тидӹм шотыш нӓлмӹ. Лексикӹм анжалаш гӹнь, кыды вӓрежӹ тошты ӓль шоэн кычылтмы шамаквлӓм пыртымы дӓ, мам нӹнӹ анжыктат, кок пашкар лоэш ынгылдарымашым пумы. Шамаклӓн, «р-однӓ» (пиш кого, пиш цаткыды). Кырык марлашкы сӓрӹмӹ годым иктӓ кым неологизмӹм пумы. Тидӹ, шамаклан, «кугижӓтар», кыды кугижӓн в-атӹжӹм анжыкта, «йымытар» (рушла богиня).