मार्गशीर्ष कृष्ण एकादशी

मार्गशीर्ष कृष्ण एकादशी ही मार्गशीर्ष महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील अकरावी तिथी आहे.

१८७१-७२ची हिंदू दिनदर्शिका

एकादशी व्रताला हिंदू धर्मात महत्त्वाचे स्थान आहे. दरवर्षी २४ एकादशी असतात. जेव्हा अधिकारमास किंवा मलमास येतात तेव्हा त्यांची संख्या २६ पर्यंत वाढते. पद्मपुराणात पौषमासातील कृष्ण पक्षातील एकादशीबद्दल युधिष्ठिराच्या प्रश्नावर भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले - एकादशी व्रताच्या विधीने जेवढे समाधान मला मोठ्या यज्ञातून मिळत नाही. म्हणूनच एकादशीचे व्रत अवश्य करावे. पौषमासातील कृष्ण पक्षात सफला नावाची एकादशी असते. या दिवशी भगवान नारायणाची विधिवत पूजा करावी. ही एकादशी कल्याण करणार आहे. सर्व व्रतांमध्ये एकादशी ही सर्वश्रेष्ठ आहे.

विधान

सफला एकादशीच्या दिवशी श्रीहरीच्या विविध नामांचा आणि मंत्रांचा जप करून त्याची फळांनी पूजा करावी. देवदेवेश्वर श्री हरी यांची उदबत्ती व दीप लावून पूजा करावी. सफला एकादशीच्या दिवशी दिवे दान जरूर करा. वैष्णवांसोबत नामस्मरण करीत रात्री जागृत राहावे. एकादशीला रात्री जागरण करून जे फळ मिळते ते हजारो वर्षे तपश्चर्या करूनही मिळत नाही.

व्रताच्या संदर्भात श्रीकृष्ण म्हणतात त्याप्रमाणे दशमीच्या तिथीला शुद्ध व शुद्ध अन्न एकदाच घ्यावे. या दिवशी आचरण देखील पुण्यपूर्ण असावे. उपवास करणाऱ्याने उपभोग आणि सुखाचा त्याग करून नारायणाची प्रतिमा मनात ठेवण्याचा प्रयत्न करावा. एकादशीच्या दिवशी सकाळी स्नान करून स्वच्छ वस्त्रे परिधान करून कपाळावर श्रीखंड चंदन किंवा गोपी चंदन लावावे आणि कमळ किंवा वैजयंतीची फुले, फळे, गंगाजल, पंचामृत, धूप, दीप आणि आरतीने लक्ष्मी नारायणाची पूजा करावी. संध्याकाळी इच्छित असल्यास, दिवा दान केल्यानंतर आपण फळे खाऊ शकता. द्वादशीच्या दिवशी देवाची आराधना करून कर्मकांडाच्या ब्राह्मणाला जनेयू व दक्षिणा अर्पण करून अन्नदान करावे.

जे भक्त अशा प्रकारे सफला एकादशीचे व्रत पाळतात आणि रात्री जागरण व भजन कीर्तन करतात, त्यांना उत्तम यज्ञातून जे पुण्य मिळते, त्यापेक्षा कितीतरी अधिक फळ मिळते. उपवासात फक्त फळे, गाईचे दूध घेता येते, साबुदाणा नाही. सर्व प्रकारचा तांदूळ निषिद्ध आहे.

कथा

सफला एकादशीच्या व्रताची कथा पद्मपुराणातील उत्तराखंडात सविस्तर वर्णन केलेली आहे. या एकादशीच्या महिमामुळे पापी लुंभकभावाच्या बंधनातून मुक्त झाला. सफला एकादशीच्या दिवशी भगवान विष्णूला ऋतुफळ अर्पण करावे. जो व्यक्ती एकादशी-व्रत भक्तीभावाने पाळतो, तो निश्चितच श्री हरिकेचा आशीर्वाद प्राप्त करणारा माणूस बनतो. एकादशीचे माहात्म्य श्रवण केल्याने राजसूय यज्ञाचे फळ मिळते.

उद्देश

सफला एकादशीचा उपवास त्याच्या नावानुसार सानुकूलित फल देणार आहे. भगवान श्रीकृष्ण या व्रताचा मोठा महिमा सांगतात. या एकादशीचे व्रत केल्याने माणसाला जीवनात उत्तम फळ मिळते आणि जीवनातील सुखांचा उपभोग घेतल्यानंतर त्याला मृत्यूनंतर विष्णुलोकाची प्राप्ती होते (ब्रह्मविवर्त पुराण, पद्म पुराण). हे व्रत अत्यंत शुभ आणि पुण्यपूर्ण आहे. (ब्रह्मविवर्त पुराण, पद्म पुराण)