वैज्ञानिक, आर्थिक, सामाजिक व प्रत्यक्षातील ज्ञान मिळवण्याच्या व वापरण्याच्या कौशल्यांना, व्यवसायांना आणि शास्त्रांना अभियांत्रिकी असे म्हणतात. सामान्यपणे विज्ञानाच्या प्रत्यक्षातल्या उपयोगाला अभियांत्रिकी म्हणले जाते. बांधकामे, यंत्रे, उपकरणे, पदार्थ, प्रणाली व प्रक्रिया यांचे आराखडे व निर्मिती करणे ही अभियांत्रिकीची प्रमुख कार्य आहेत. यासाठी गणिताचा आणि भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र यांसारख्या विविध विज्ञानांचा उपयोग होतो. यातील पदवीधरांना अभियंता असे म्हणतात.
अभियांत्रिकी शाखा [१]
प्रमुख अभियांत्रिकी शाखा पुढील प्रमाणे आहेत:
| शाखा | कार्यक्षेत्र | उत्पादन |
|---|---|---|
| अणुकेंद्रीय अभियांत्रिकी | अणुकेंद्रीय ऊर्जेचे उत्पादन, किरणोत्सर्गी द्रव्यांचा उपयोग | अणुकेंद्रीय विक्रियक, अणुकेंद्रीय विषयातील उपकरणे, ट्रँझिस्टर, लेसर, मेसर इ. |
| अभियांत्रिकीय भौतिकी | भौतिकीमधील नवीन शोधांचा अभियांत्रिकीय समस्या सोडविण्यासाठी उपयोग | धरणे, विहिरी, नळकाम |
| आरोग्य अभियांत्रिकी | शुद्ध पाण्याचा पुरवठा, भुयारी गटाराचे अभिकल्प व बांधकाम. अपशिष्ट पदार्थाचा निर्यास. | मलमूत्र-संस्करणाची यंत्रसामग्री. |
| इलेक्ट्रॉनिय अभियांत्रिकी | इलेक्ट्रॉनीय सामग्रीचे उत्पादन, विकास व उपयोग | रेडिओ, रडार, दूरचित्रवाणी, संगणक (गणकयंत्र),इलेक्ट्रॉनीय उपकरणे. |
| औद्योगिक अभियांत्रिकी | औद्योगिक प्रक्रियांचे शास्त्रीय व्यवस्थापन. कारखान्यांचीव्यवस्था माणसे व सामग्री यांचा योग्य समन्वय. | मोटारगाड्या, गृहोपयोगी उपकरणे, कापड अशा मोठ्या प्रमाणावर उत्पादित केल्या जाणाऱ्या वस्तू. |
| कृषी अभियांत्रिकी | शेतजमिनीचा विकास, शेतीच्या पद्धतीत सुधारणा,शेतजमिनीचे धूप-नियंत्रण, सिंचाई. | शेतीसंबंधीची बांधकामे व यंत्रसामग्री. |
| खनिज तेल अभियांत्रिकी | खनिज तेलाच्या साठ्यांचा शोध, तेलविहिरी खणणे,उत्पादित तेल व नैसर्गिक वायू यांची वाहतूक व साठवण. | खनिज तेलापासून मिळणारे विविध रासायनिक पदार्थ,नैसर्गिक इंधन-वायू. |
| खाणकाम अभियांत्रिकी | खनिजांचा शोध करणे ती जमिनीतून बाहेर काढणे त्यांवर प्रक्रिया करणे. | लोखंड, तांबे वगैरे धातूंची धातुकेॲस्बेस्टस, ग्रॅफाइटअशी अधातवीय खनिजे दगडी कोळसा. |
| धातुविज्ञानीय अभियांत्रिकी | धातुकांपासून धातूंचे निष्कर्षण, धातूंचा विविध कार्यासाठी विकास करणे व कसोट्या घेणे. | सर्व प्रकारच्या शुद्ध धातू आणि मिश्रधातू. |
| नाविक वास्तुशिल्प व अभियांत्रिकी | जहाजांचे अभिकल्प व बांधणी. | प्रवासी व मालवाहू जहाजे, पाणबुड्या, युद्धनौका,बॅथिस्कॅफ. |
| प्रदीपन अभियांत्रिकी | प्रकाशयोजना, साधनसामग्री व त्यांचा अभिकल्प. | मोठे रस्ते, नाटकगृहे, क्रीडांगणे, कारखाने अशाठिकणाची प्रकाशयोजना. |
| मृत्तिका अभियांत्रिकी | अपघर्षक, विटा पोर्सेलीन अशा अधातवीय पदार्थांचेउत्पादन व विकास. | विद्युत् निरोधक, इलेक्ट्रॉनीय साहित्य, जेट व रॉकेटएंजिनातील काही भाग. |
| यांत्रिक अभियांत्रिकी | यांत्रिक शक्तीचे उत्पादन व उपयोग. एंजिनांचा अभिकल्प,बांधणी व चाचणी. सर्वसाधारण यंत्रनिर्मिती. | सर्व प्रकारची एंजिने, यंत्रे व उपकरणे. |
| रासायनिक अभियांत्रिकी | रासायनिक प्रक्रियांचा विकास करणे. कच्च्या रासायनिकमालापासून उपयुक्त वस्तूंचे उत्पादन करणे. | स्फोटक द्रव्ये, खते, रंग, प्लॅस्टिक, रबर, वैद्यकीयरसायने इ. |
| वस्त्र अभियांत्रिकी | वस्त्र-निर्मितीसाठी यांत्रिक व रासायनिक अभियांत्रिकीतत्त्वांचा उपयोग. | नैसर्गिक व कृत्रिम धागे व त्यांपासून बनलेले कापड. |
| वास्तुशिल्प अभियांत्रिकी | निरनिराळ्या इमारतींच्या योजना तयार करणे व त्याबांधणे. | नाट्यगृहे, बोलपटगृहे, रुग्णालये, बाजार, बँकांच्याइमारती इ. |
| वाहतूक अभियांत्रिकी | वाहतुकीचे मार्ग आखणे व ते बांधणे व त्यांची देखभाल ठेवणे. | हमरस्ते, रूळमार्ग, पूल, विमानतळ व तेथील विशेषइमारती. |
| विद्युत अभियांत्रिकी | विद्युत् शक्तीचे प्रेषण, वितरण. विद्युत् सामग्रीचे उत्पादनव विकास. विजेचा उपयोग | विद्युत् जनित्रे, चलित्रे, रोहित्रे, प्रेषण, नियंत्रण-साहित्य इ. |
| वैमानिकीय व अवकाश अभियांत्रिकी | विमाने व अवकाशयानांचे अभिकल्प. वातविवरासारख्याचाचणी-सामग्रीचे अभिकल्प व बांधणी. | विमाने, हेलिकॉप्टर, रॉकेट, अवकाशयाने इ. |
| संदेशवहन अभियांत्रिकी | संदेशवहनाच्या विविध पद्धतींचे अभिकल्प व विकास. | तारायंत्र, दूरध्वनी, दूरमुद्रक, संदेशवहन उपग्रह इ. |
| सैनिकी अभियांत्रिकी | युद्धोपयोगी साहित्याचे उत्पादन. लष्करी उपयोगाचेपूल, रस्ते वगैरे बांधकामांचा अभिकल्प व विकास. | विविध प्रकारची शस्त्रे, स्फोटक पदार्थ, प्रक्षेपणास्त्रे. |
| स्थापत्य अभियांत्रिकी | सर्वसाधारण बांधकामांचे अभिकल्प व प्रत्यक्ष बांधकाम,नगररचना, पाणीपुरवठा. | इमारती, पूल, धरणे, कालवे, बोगदे, रूळमार्ग,विमानतळ इ. |
| स्वयंचल अभियांत्रिकी | स्वयंचलित वाहनांचा व त्यांना लागणाऱ्या भागांचाअभिकल्प व उत्पादन. | मोटारगाड्या, स्कूटर, ट्रॅक्टर इ. वाहने |
| यंत्र अभियांत्रिकी | ||
| उत्पादन अभियांत्रिकी | ||
| अणुविद्युत अभियांत्रिकी | ||
| वैद्युत संचरण व दूरसंचार अभियांत्रिकी | ||
| उपकरण अभियांत्रिकी | ||
| संगणक अभियांत्रिकी | ||
| संगणकशास्त्र अभियांत्रिकी | ||
| जैव अभियांत्रिकी | ||
| पर्यावरण अभियांत्रिकी | ||
| रासायनिक प्रक्रिया अभियांत्रिकी | ||
| बांधकाम अभियांत्रिकी | ||
| भूकंप अभियांत्रिकी |
हे सुद्धा पहा
संदर्भ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
