Консерватизм (Латин: conservo, англи. Conservatism) нь нийгмийн аливаа өөрчлөлтийг үгүйсгэлгүйгээр харин ямарваа өөрчлөлт бол нийгмийн эрс цочирлоос зайлсхийж, улс төр, ёс суртахуун, соёл, шашны уламжлалт хэв заншлыг хадгалж байх ёстой гэсэн ерөнхий үзэл баримтлалтай философийн номлол юм.
Өрнөдийн шинэ үеийн түүхэнд нийгмийн дэвшилд нөлөөлж ирсэн улс төрийн үзэл суртлын нэгэн гол урсгал бол консерватизм мөн. Өнөө үед энэ үзэл баримтлал неоконсерватизм хэлбэрээр хөгжиж, нийгмийн улс төрийн амьдралд тодорхой үүрэг гүйцэтгэсэн хэвээр байна.
Улс төрийн энэ номлол нь түүхийн удаан хугацааны туршид либерализмыг сөрсөн үзэл суртал болж ирсэн юм. Нийгмийн аливаа үзэгдлийн нэгэн адил консерватизм нь тодорхой түүхэн нөхцөл байдалд зайлшгүй урган гарч иржээ. Францын их хувьсгал ялж, түүний нөлөөгөөр хуучин бүхнийг халж, цоо шинэ үнэт зүйлсийг бий болгох гэсэн их эргэлтийн эсрэг үзэл санааны баримтлал болж консерватизм үүссэн гэж үздэг. Консерватив үзэл үүх түүхээрээ феодлын нийгмийн байгуулалтай холбоотой учир дээд мяндаг тушаалтан, сүм хийдийн феодалуудын ашиг сонирхлыг илэрхийлж байв. Уг үзлийн нийгмийн бааз суурь нь нэлээд өргөн хүрээтэй байсан. Нэг үгээр энэ үзэл өөрсдийнх нь нийгмийн байр суурьт нийгэм улс төрийн хөгжлийн объектив хандлага аюул занал учруулж байсан анги бүлгүүдийн бодол санааг илэрхийлдэг гэж болно. Тэрчлэн ирээдүйнхээ бүрхэг, тодорхойгүй байдлаас айж эмээсэн нийгмийн янз бүрийн давхаргын “ хоргодох байр” болох нь цөөнгүй байжээ. Түүний нөлөөнд ялангуяа тогтвортой байдлыг эрхмэлдэг хөдөө тосгоныхон, жижиг бизнес эрхлэгчид их автагдаж байв. Консерватив үзэл суртал жам ёсоор бүрэлдэж бий болсон дэг жаяг хөндөгдөшгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх явдал дээр суурилдаг. Иймд гэр бүл, шашин, давхаргын ялгаа зэрэгтэй холбоо бүхий уламжлалт үнэт зүйлсийг хадгалах үзэл санааг агуулсан уламжлалын үзэл консерватизмын үндэс суурь болдог. Үүнийг иш үндэс болгож консерватив талынхан нийгмийн хөгжилд залгамж чанарыг тогтвортой эн түрүүнд тавих ёстой гэж баталдаг ажээ. Тэдний үзэж байгаагаар улс төрийн зарчмууд зан заншил, үндэсний уламжлал, нэгэнт бэхжиж тогтсон нийгэм эдийн засаг, улс төрийн бүтцүүдэд дасч зохицох ёстой. Зэрэг дэв эрэмбэ дараалал бүхий нийгмийн зохион байгуулалт нь дээрээс тогтоосон зүйл бөгөөд үүнийг хүн дураар өөрчилж болохгүй гэж итгэдэг. Ийм учраас тэгш байдлын зарчим хүний мөн чанартай зөрчилдөх бөгөөд нийгмийн зохион байгуулалтын үндэс болж чадахгүй гэж үзнэ.Ямар ч үзэл суртал нийгмийн өөрчлөлтөд хэрхэн хариулт өгч байгаагаас түүний амьдрах чадвар шалтгаалдаг. Хөрөнгөтний нийгмийн харилцаа ялахын хамт консерватив үзэлтнүүд уг харилцааг хамгаалах болжээ. Тэд либералуудын нэг адил зах зээл,өрсөлдөөнийг дэмжиж, эдийн засагт төрийн оролцох явдлыг хязгаарлахыг шаардах болсон. Консерватив үзэл түүхийнхээ турш нийгмийн давамгайлагч бүлгийн эрх ашгийг илэрхийлж ирсэн юм. Эхлээд үүсэхдээ хаад, язгууртнууд, католик сүм хийдийн улс төрийн байр суурийн илэрхийлэл байсан. Англи-ирландын сэтгэгч Эдмунд Берк (англи. Edmund Burke, 1729 –1797), Францын нийгмийн зүтгэлтэн Жозеф де Местр (Joseph de Maistre, 1753–1821), Луи де Боналд ( Louis de Bonald, 1754 –1840) нарыг консерватизмын эх суурийг тавигчид гэж зүй ёсоор тооцдог.
Консерватизм бол шинэ зүйл бүхнийг эсэргүүцэгч, ямарч өөрчлөлтгүйгээр хуучныг хадгалахыг эрмэлздэг үзэл санаа хэмээн үзэх хандлага нэлээд дэлгэрэнгүй байдаг. Гэтэл консерватизм үзэл баримтлал үүсэж бүрэлдсэн үеэсээ нийгмийн өөрчлөлтийг үгүйсгэлгүйгээр харин ямарваа өөрчлөлт бол нийгмийн эрс доргилтоос зайлсхийж, ёс суртахуун, соёл, шашны уламжлалт хэв заншлыг хадгалсан байдалд аядуу зөөлөн хэрэгждэг байх ёстой гэсэн санааг агуулсаар иржээ. Энэ талаар Э.Берк “өөрийгөө өөрчлөх чадвар мөхөс төр нь өөрийгөө хамгаалж хоцрох чадвараар мөхөс байдаг” хэмээн бичиж байв. Консерватизм гэдэг нь ерөнхийдөө оршин буй нийгмийн байгууламжийг бүрэн нурааж эвдхийн эсрэг чиглэсэн үзэл санааны цогц гэж ойлгогдож ирсэн юм. Харин түүний үзэл санааны үндсийг тодруулж авч үзэх нь зүйтэй. Консерватизмын үзэл санаанд хүмүүсийн хоорондын ыүх талын өв тэгш буш байдал (бие бялдар, оюун санааны хөгжлийн болон эдийн засаг, нийгмийн байдлын) зайлшгүй учраас хүмүүсийн хамтын аж төрөх ёс нь өөрөөр хэлбэл нийгмийн зохион байгуулалт нь үүнд зохицсон хэлбэрээр л оршин тогтнож түүндээ нийт хүмүүс захирагдах явдал, нийгмийн уламжлалт чанарыг хадгалах үндэс мөн гэдэг. Эндээс хүчтэй төр байх ёстойн тухай асуудлыг дэвшүүлэн тавьж элитийн үүрэг ролийг онцгойлон заадаг юм. Олонхын засаглалын үед төр хүчтэй байх чанараа өөрөөр хэлбэл үүргээ гүйцэтгэх чадвараа алдаж, үүний улмаас нийгмийн тогтворгүй байдал бий болж, эцэстээ тэр нь дарангуйлалд хүргэх аюул үүсгэдэг гэж болгоомжилдог байна. Консерваторууд хувийн өмчийг хамгаалах нь шударга зүйл мөн гэдэг. Яагаад гэвэл өмч нь хүний төрөлх эрхийн /төрийн дээр байж, төрд үл захирагдах эрх хэмжээ/ үр дүн бөгөөд баталгаа болдог гэж тайлбарладаг байна. Капитализмын үед орлогын хувьд ихээхэн ялгавар гардаг нь энд улс төрийн эрх тэгш байдал, эдийн засгийн чөлөөлт байдал ноёрхдогоор тайлбарлагдана гэж түүний төлөөлөгчид үздэг. Төр нь хувийн өмчид халдахгүйгээр хувийн өмч болон нийгмийн бусад хүрээнүүдийн бие даасан байдлыг хангах замаар нийгмийн нэгдлийг бүрдүүлэх үүрэгтэй байх ёстой ажээ. Хүний оюун санааны чадавхи хязгаарлагдмал, хичнээн өндөр соёлтой хүн боловч үйл байдалд ухаалаг бус, нүгэлт шинж чанар байнга агуулагдаж байдаг нь нийгмийн дэвшлийн тухай ямар ч үзэл санааг сөрөг үр дагаварт хүргэдэг гэж Консерваторууд үздэг учраас нийгмийн дэвшлийн тухай ярихаасаа уламжлалт ёс заншил, амьдралын хэв маягыг боловсронгуй болгох үзэл санааг илүү эрхэмлэн онцолдог байна.
Английн улс төр судлаач Л.Аллисон уламжлалт сонгодог Консерватизмын үзэл санааны үндсийг Англид хөгжсөн байдлаар нь 4 хэсэгт хуваасан байдаг. Тэрээр Консерватизм бол:
- “Төрийн космологи” буюу хүн бүр өөртөө оногдсон хатуу ганц тогтоогдсон байраа эзэлдэг нийгмийн шаталсан бүтцийн тухай үзэл санаа
- Чөлөөт зах зээл, чөлөөт өрсөлдөөний үзэл санаа
- Дотоод төгөлдөр холбоо бүхий нэгдмэл нийгмийн тухай үзэл санаа
- Хувь хүн ба нийгмийн өөрчлөлтийн боломжид үл итгэх үзэл санаанд тус тус тулгуурладаг гэж үзжээ.
Энэ нь консерватизм янз бүрийн орнуудад өөр өөрийн өвөрмөц хэлбэрээр хөгжсөн хэдий ч нийтлэг агуулгатай үзэл баримтлал юм гэдгийг харуулдаг. Консерватор үзэл баримтлал хөгжлийнхөө явцад ихээхэн зөрчилтэй замыг туулж иржээ. Хөгжлийнхөө эхэн үед үгүйсгэж байсан зүйлээ өнөөгийн шатанд үзэл санааны үнэт зүйлээ гэж үзэх болсны жишээ нь иргэн бүрийн хувийн эрх чөлөө, парламентат ёс зэргийг хүлээн зөвшөөрч байгаа явдал юм. Ер нь консерватизмын үзэл санааны хөгжлийг нарийвчлан авч судалбал консерватор үзэлтнүүд нь хувийн талыг илүү бодогчид шиг мөртлөө нийгмийн сонирхлыг хамгаалагчид мэт, дангаар захирах ёсыг талархагчид шиг мөртлөө эрх чөлөөт байдлыг эрхэмлэгчид мэт, далдын хүчинд итгэн бишрэгчид шиг мөртлөө ухаалаг практик үйл ажиллагааг илүү үнэлэгчид мэт ажиглагдах зөрчил түгээмэл байдаг.Тийм ч учраас консерватизмыг судалдаг судлаачид түүний гол зүйлийг олъё гэвэл тэр нь юуны эсрэг байгааг нь тодорхойлох нь чухал гэж үздэг байна.
Өрнөдийн шинэ үеийн түүхэнд нийгмийн дэвшилд нөлөөлж ирсэн улс төр, үзэл суртлын нэгэн гол урсгал бол консерватизм юм. Өнөө үед энэ үзэл баримтлал неоконсерватизмын хэлбэрээр хөгжиж, нийгмийн улс төрийн амьдралд тодорхой үүрэг гүйцэтгэсэн хэвээр байна. Францын Их Хувьсгал ялж, түүний нөлөөгөөр хуучин бүхнийг халж, цоо шинэ үнэт зүйлсийг бий болгох гэсэн нийгмийн их эргэлтийн эсрэг үзэл санааны баримтлал болж консерватизм үүсчээ. Тэр үеийн Английн гүн ухаантан Э.Берк , Францын улс төрийн зүтгэлтэн Ф.Шатобриан нарын бүтээлд энэхүү үзэл баримтлал онолын хувьд цэгцтэй сургаал болсон байдаг.
Ердийн ухамсрын түвшинд ихэнхдээ консерватизмын талаар таатай үнэлгээ өгдөггүй. Консерватизм бол шинэ зүйл бүхнийг эсэргүүцэгч, ямарч өөрчлөлтгүйгээр хуучин бүхнийг хадгалахыг эрмэлзэгч үзэл санаа хэмээн үзэх хандлага нилээд дэлгэрсэн байдаг. Гэтэл консерватив үзэл баримтлал үүсэж бүрэлдсэн үеэсээ эхлэн нийгмийн өөрчлөлтийг үгүйсгэж байгаагүй. Харин гарч болох өөрчлөлт нь ёс суртахуун, соёл, шашны уламжлалт хэв заншлыг хөндөхгүйгээр хэрэгждэг байх ёстой гэж үздэг. Консерватизм ерөнхийдөө оршин буй нийгмээ бүрэн эвдэхийн эсрэг чиглэсэн үзэл санааны цогц гэж ойлгож болох юм. Харин түүний үзэл санааны үндсийг тодруулж үзэх нь зүйтэй. Консерватизм :
- хүмүүсийн хоорондын тэгш биш байдал зайлшгүй юм (бие бялдар, оюун ухааны хөгжил, ерөнхий эдийн засгийн байдал гэх зэрэг)
- нийгмийн зохион байгуулалт энэ тэгш биш байдалд зохицсон хэлбэрээр оршин тогтноно.
- хүмүүс уг зохион байгуулалтанд захирагдаж , улмаар нийгмийн уламжлалт байдал хадаглагдах болно гэж номлоно.
Энэ бүгдээс үндэслэн хүчтэй төр байх ёстой гэсэн асуудал дэвшигдэн, үүнд элитийн үүргийг онцгойлж иржээ. Консерватизм нь олонхын засаглалын үед төр хүчтэй байж чаддаггүй, өөрийн чадвараа алддаг гэж үзнэ. Үүний улмаас нийгмийн тогтворгүй байдал бий болж, эцэстээ тэр нь дарангуйлалд хүргэх аюул үүсгэдэг хэмээн болгоомжилдог. Өөрөөр хэлбэл, эвслийн зарчим, сөрөг хүчнийг хүлээн зөвшөөрдөг байна. Консерватизмын хувьд хувийн өмчийг хамгаалах нь шударга зүйл юм. Өмч нь хүний төрөлх эрхийн үндэс, баталгаа мөн. Эдийн засгийн чөлөөт байдал ноёрхох үед орлогын хувьд ихээхэн ялгавар гардаг нь зүй тогтол юм. Харин төр нь хувийн өмчид халдахгүйгээр өмчийн бусад хэлбэрүүдийн адил түүний бие даасан байдлыг хангана. Ингэснээр нийгмийн нэгдлийг бүрдүүлэх үүргийг гүйцэтгэнэ хэмээн үзнэ.
Хүн бол угаасаа нүгэлт амьтан, түүний үйл байдалд ухаалаг бус шинж байнга агуулагдаж байдаг гэж үзэх нь түгээмэл. Хүний оюун санааны хүч чадавхи хязгаарлагдмал байдаг хэмээн үздэг учраас нийгмийн дэвшлийн тухай ямар ч үзэл санаанд консерватив үзэлтнүүд бүрэн дүүрэн итгэдэггүй. Нийгмйн өөрчлөлт хөдөлгөөний үр дүнд илүү сайн юм болно гэхээсээ , илүү сөрөг үр дагаварт хүргэж болзошгүй гэж тэд болгоомжилдог байна. Ийм учраас нийгмийн өөрчлөлтийн тухай ярихаасаа уламжлалт ёс заншил, амьдралын тогтсон хэв маягийг зөвхөн боловсронгуй болгох үзэл санааг илүү эрхэмлэн онцолдог .
Хүн бүр өөрт ноогдсон, хатуу чанд тогтоогдсон байраа эзэлдэг нийгмийн шаталсан бүтцийн тухай үзэл санаа чөлөөт зах зээл, чөлөөт өрсөлдөөний үзэл санаа, дотоод төгөлдөр холбоо бүхий нэгдмэл нийгмийн тухай үзэл санаа , хувь хүний болон нийгмийн өөрчлөлтийн боломжид үл итгэх санаа юм. Дээр өгүүлсэн зүйлс бол консерватив үзэл баримтлалын тулгуур санаа зарчмууд юм. Хөгжлийн эл тулгуур үзэл санаанд нилээд өөрчлөлт орж , консерватив үзэл баримтлал ихээхэн зөрчилтэй замыг туулж иржээ. Жишээлбэл, иргэн бүрийн хувийн эрх чөлөө, парламентат ёс зэргийг зөвшөөрдөггүй байсан бол одоо энэ нь үзэл санааны үнэт зүйлс гэж тооцогдох болсон юм.
Хувийн талыг илүү бодогч мөртлөө нийгмийн талыг хамгаална, дангаар захирах ёсыг талархагчид мөртлөө эрх чөлөөт байдлыг эрхэмлэнэ, далдын хүчинд итгэн бишрэгчид (иррационалист) мөртлөө ухаалаг практик үйл ажиллагааг илүүд үнэлнэ. Гэхчлэн консерватизмд зөрчил ихэд түгээмэл илэрнэ. Тийм ч учраас эхэлж консерватив үзэлтнүүд юуны эсрэг байгаа юм бэ гэдгийг тогтоосноор тэдгээрийн гол зүйлийг олж болно.
Адам Хэйнрих Мюллер ( Adam Heinrich Müller, 1779 – 1829; 1827 оноос хойш- Ritter von Nitterdorf),
Жон Адамс, Отто фон Бисмарк, Уинстон Черчилль, Шарль де Голль, Маргарет Тетчер, Роналд Рейган.
Энэ улс төрийн тухай өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
