Уйгур хэл

Уйгур хэл^[3] (Уйгур бичигт ئۇيغۇرچە‎, латинд хөрвүүлсэн нь Uyghurche) — Уйгур үндэстний хэл. Тиймээс ч БНХАУ-ын Шинжаанд Хятад хэлний хамтаар албан ёсных болдог. Хэл шинжлэлийн ангиллаар Түрэг бүлгийн Харлаг дэд бүлэгт Узбек, Илийн Турк хоёр хэлтэй хамт харьяалагддаг.

Уйгур хэл
ئۇيغۇر تىلى, Уйғур тили, Uyghur tili, Uyƣur tili, Uyğur tili
"Уйгур" үг Перс-Араб бичгээр
Өөрийн нэр	[ʊj.ʁʊɾˈtʃɛ], [ʊjˈʁʊɾ.tɪ.lɪ]
Тархалт	Хятад, Казахстан, Киргиз, Тажикистан
Угсаатан	Уйгурууд
Төрөлх хэлтэн	8–13 сая (2021)[1]
Хэлний ангилал	Түрэг Нийтлэг Түрэг Харлуг Уйгур хэл
Эрт хэлбэр	Хар ханы Цагаадайн Дорнод Түрэг
Аялга	Төв Уйгур Хотан Лобнор
Бичгийн систем	Уйгур цагаан толгой: Перс-Араб (Хятадад албан ёсны), Кирилл, Латин, Шинэ бичиг
Албан ёсны хэрэглээ
Улс	Шинжаан (Хятад)[2]
Тохируулагч байгууллага	Шиньжяны Угсаатны хэл бичгийн явдлын хороо
Томьёолбор
ISO 639-1	ug
ISO 639-2	uig
ISO 639-3	uig
Глоттолог	uigh1240
Хятад (Шинжаан) болон Шинжааны зах дахь Уйгур хэлний газарзүйн цар хүрээ.
IPA авианы тэмдэгт орсон болно. Тохиромжтой үзүүлэх дэмжлэггүйгээр та Юникод тэмдэгтүүдийн оронд асуултын тэмдэг, хайрцаг эсвэл бусад тэмдэгтүүдийг харах магадлалтай.

Зарим эх үүсвэрээс үзвэл Уйгур хэлтний тоо 8-11 саяын хооронд байгаа гэнэ.^[4][5][6] Тэдгээр Уйгуруудын үнэмлэхүй олонх нь БНХАУ-ын Шинжаан - Уйгурын өөртөө засах оронд суудаг бол 1993 оны байдлаар Казахстанд 300 мянга, Киргизэд 90 мянга орчим байдаг аж. БНХАУ-ын Уйгурууд улсын ноёлох Хятад хэлийг сурах, Шиньжян дахь бусад угсаатад Уйгур хэлийг сурах гэх мэт үзэгдлийн улмаас Уйгур хэлтний тоог зөв тооцоолоход төвөг учирдаг.

Зүүлт, тайлбар

1. Хан, Явэнь; Жонсон, Дэвид Кассельс (2021). "Хятадын хэлний бодлого ба Уйгур залуучууд: Хэлний бодлого, хэлний үзэл суртлыг судлах нь". Journal of Language, Identity & Education. 20 (3): 186. doi:10.1080/15348458.2020.1753193. S2CID 225676857. Татаж авсан: 2022-11-04.
2. "Хятад". Ethnologue. Эх хувилбараас архивласан: 2018-12-25. Татаж авсан: 2015-06-03.
3. Ц.Дамдинсүрэн, А.Лувсандэндэв нарын зохиосон "Орос-Монгол толь" (1982)-ын 751-р талд уйгурский язык гэх утгыг үсгийн зөрөөгүйгээр уйгур хэл гэж орчуулсныг баримтлаж "Уйгур хэл" гэж бичив.
4. "Uyghur". Ethnologue. Эх хувилбараас архивласан: 2012-07-16. Татаж авсан: 2012-04-06.
5. Dwyer, Arienne (2005), The Xinjiang Conflict: Uyghur Identity, Language Policy, and Political Discourse (Memento 11. Аравдугаар сар 2017 цахим архивт) Policy Studies, 15, Washington: East-West Center, pp. 12–13, ISBN 1-932728-29-5
6. "Uyghur". Omniglot. Татаж авсан: 2012-04-06.