From Wikipedia, the free encyclopedia
Нуур гэдэг нь далайтай нийлдэггүй, далайгаас хол орших, бүхэлдээ газраар хүрээлэгдсэн их ус юм. Нуур янз бүрийн хэлбэртэй, давст, цэнгэг уст (тунгалаг) гэх хоёр хэлбэртэй бөгөөд цөөрмөөс том болон гүн байдгаараа ялгаатай юм.
Хадмал | |
---|---|
Монгол үсгээр | |
буриад кирилл. | нуур |
монгол кирилл. | нуур |
халимаг кирилл. | нур |
Нуурууд нь ихэвчлэн уулархаг нутагт, хавцалд тогтсон хэлбэртэй байдаг эсвэл эх газрын нам дор газруудад голуудаар тэжээгдэн үүсдэг. Дэлхий дээрх ихэнх нуур нь сүүлчийн Мөсөн галавын дараа ус татралтын гуунаас шалтгаалан үүссэн байдаг.
Зарим нуур гадагшаа урсахгүйгээр эндорик буюу урсах хөдөлгөөнийг хязгаарласан шинж чанартай байдаг. Харин галт уулын нуур нь хур тунадасны урсацаар шууд дүүрдэг бөгөөд дотогш цутгах гол горхи байдаггүй.
Усны температур ба түүний нягтын хоорондох ер бусын хамаарлаас болж нуур нь термоклин гэх давхарга, гүнтэй харьцуулахад температур эрс өөрчлөгддөг давхарга үүсгэдэг. Далайн түвшинд цэнгэг ус нь 4 хэмд (39.2 ° F) хамгийн нягт байдаг. Нуурын гадарга дээрх усны температур гүний устай ижил температурт хүрэхэд нуурын ус холилдож, гүнээс хүчилтөрөгчийн дутагдалд орсон усыг авчирдаг.
Нуурын ёроол буюу нуурын ёроолд байгаа материал нь шавар, элс гэх мэт олон төрлийн органик бус бодис, ялзарч буй ургамал, амьтны бодис зэрэг органик материалаас бүрдэж болно. Нуурын ёроолын найрлага нь нуурын орчмын ургамал, амьтны аймагт ихээхэн нөлөө үзүүлдэг бөгөөд шим тэжээлийн хэмжээ, төрөл зүйлд хувь нэмэр оруулдаг.
Усанд ууссан давсны, тэжээлийн бодис найрлага тооцох.
Нуурыг тропик, сэрүүн, туйлын бүслүүрийн гэсэн төрлүүдэд хувааж сэрүүн бүслүүрийн цэнгэг устай нуурын дулааны горим нь улирлаас хамаардаг.
Тектоник нуурууд нь дэлхийн царцдасын хэв гажилт, түүний хажуугийн болон босоо хөдөлгөөнөөс үүссэн нуур юм.
Галт уулын нуурууд нь орон нутгийн хотгоруудын аль нэгийг эзэлдэг нуурууд, жишээлбэл. тогоо ба маар, эсвэл том сав газар.
Мөсөн голууд болон эх газрын мөсөн бүрхүүлийн шууд үйлчлэлээр үүссэн нууруудыг мөстлөгийн нуур гэнэ. Олон төрлийн мөстлөгийн үйл явц нь битүү сав газрыг бий болгодог. Үүний үр дүнд олон төрлийн мөстлөгийн нуурууд байдаг бөгөөд өөр өөр төрлийн мөстлөгийн нуурууд болон бусад үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй нууруудын хооронд тодорхой ялгааг тодорхойлоход хэцүү байдаг.
Урсгал усаар үүссэн нуурууд.
Yндсэн чулуулгийн гадаргад ууссанаас үүссэн сав газрыг эзэлдэг нуур бөгөөд чулуулгийн доод хэсэгт түүний хур тунадас, нэвчих усаар уусмал нь ихэвчлэн хөндий хэсэг үүсгэдэг.
Эолийн нуурууд нь салхины нөлөөгөөр үүсдэг. Эдгээр нуурууд нь гол төлөв хуурай орчинд байдаг ч зарим эол нуурууд нь хуурай палеоклиматыг илтгэх реликт ландшафтын хэлбэртэй байдаг.
Эргийн нуурууд нь гол төлөв голын амны бөглөрөл, эсвэл эргийн болон бусад урсгалын нөлөөгөөр далайн эргийн нурууны тэгш бус хуримтлалаас үүсдэг нуурууд юм.
Органик нуур гэдэг нь ургамал, амьтны үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон нуур юм. Тэдгээр нь харьцангуй ховор тохиолддог бөгөөд жижиг хэмжээтэй байдаг.
Ус нь цэнгэг, солилцоо сайн, тасралтгүй үргэлжилнэ. Байгаль, Хөвсгөл шиг олон гол мөрөнд цутгана
Гадагш 1-2 жижиг гол, түр урсац ба гол мөрөн цутгал чийг багатай газар элбэг байхад тохиромжтой
Гол цутгах ч гадагш гарахгүй
Бага талбайн хэмжээнд гол огт цутгахгүй ба мөн эх ч авахгүй
Дулааны давхаргажилт
Нуурыг ангилах нэг арга бол нууранд амьдардаг амьтан, ургамлын амьдрал, нууранд ууссан болон түдгэлзсэн материалын хувь, дулааны давхаргажилт юм.
Нуурыг дулааны давхаргажилтаас нь голомиктик, меромиктик гэж ангилдаг. Энэ нь тэмператур, нягтрал ба хоорондоо холилдохгүй нягтралтай байгаагаас нь шалтгаална. Меромик нуурын усны хамгийн гүн давхаргад ууссан хүчилтөрөгч байдаггүй тул амьд аэробик организм байдаггүй. Мөн меромикт нуурын ёроолд тунадасны давхарга харьцангуй хөндөгдөөгүй хэвээр байгаа нь нуурын ордуудыг хөгжүүлэх боломжийг олгодог.
Харин Холомикт нуурт температур, нягтын жигд байхаас шалтгаалан нуурын усыг бүрэн холих боломж үүсдэг. Голомикт нуурыг дулааны давхаргажилт, эргэлтийн давтамжаас хамааран амиктик нуур, хүйтэн мономик нуур, димикт нуур, дулаан мономик нуур, полимик нуур, олигомик нуур гэж хуваана.
Усны түвшин
Эзэлхүүний улирлын өөрчлөлтөөр ангилах боломжтой.
Усны химийн найрлага
Зарим нуурууд улирлаас болж устаж алга болдог. Эдгээрийг тасалдсан нуурууд, түр зуурын нуурууд эсвэл улирлын нуурууд гэж нэрлэдэг бөгөөд карст газар нутгаас олж болно.
Лимнологи нь дотоод усны биетүүд болон холбогдох экосистемийг судалдаг.
Энэ нь цэнгэг усны биологи, экологийн өргөн хүрээний салбарын дэд салбар юм. Лимнологичид эдгээр усны экосистемийн физик, хими, геологи, биологийн шинж чанар зэрэг янз бүрийн талыг судалдаг.
Лимнологийн судалгаа нь цэнгэг усны орчны шинж чанар, үйл явц, тухайлбал усны температур, хими, шим тэжээлийн эргэлт, тунадасжилт, эдгээр экосистемд амьдардаг организмуудыг судлах явдал юм. Лимнологичид цэнгэг усны системийн янз бүрийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хоорондын харилцан үйлчлэл, тэдгээр нь эдгээр орчны ерөнхий үйл ажиллагаанд хэрхэн хувь нэмэр оруулж байгааг ойлгохыг зорьдог.
Лимнологийн гол чиглэлүүд нь планктон, бентос, загасны популяци, усны чанар, цэвэр усны экосистемд хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийг судлах явдал юм. Лимнологичид байгаль орчны асуудлыг шийдвэрлэх, усны нөөцийг удирдах, цэвэр усны амьдрах орчныг хамгаалах, тогтвортой ашиглах стратеги боловсруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Лимнологи нь биологи, хими, физик, геологи, байгаль орчны шинжлэх ухааны зарчмуудыг нэгтгэсэн салбар дундын шинжлэх ухаан бөгөөд цэнгэг усны экосистемийн талаар иж бүрэн ойлголттой болно. Лимнологичдын олж авсан мэдлэг нь усны нөөцийн менежмент, байгаль хамгаалах хүчин чармайлт, усны биологийн олон янз байдлыг хадгалах талаар мэдээлэлтэй шийдвэр гаргахад чухал юм.
Лимнологи нь цэнгэг усны экосистемийн үйл ажиллагаа, хүрээлэн буй орчинтой харилцах харилцааны талаар чухал ойлголтыг өгдөг тул хэд хэдэн шалтгааны улмаас чухал ач холбогдолтой юм. Лимнологи яагаад чухал болохыг харуулсан зарим гол шалтгаанууд энд байна.
Дэлхийд олон нуур байх боловч им дурдууштай нууруудыг дор тайлбарлавал:
Нуурын температур нь их ба өөрчлөлт багатай.
Улирлаас хамаарах ба бүх усны давхарга нь ижил дулаантай байна. Үүнийг дулааны ижил үелэл буюу Гомотерм гэнэ.
Тухайн нуурт, газарт урт хугацаагаар урвуу стратификаци тогтдог
Нуурын нийт талбай дэлхийн гадаргуугийн 1,8 %-тай тэнцэнэ (ойролцоогоор 2,7 сая км²).
Нуурын нэр | Гадаргын талбай, (мян. км²) |
Далайн түвшнээс дээш өндөр (м) | Гүн (м) | Аль тивд оршдог |
---|---|---|---|---|
Каспийн тэнгис | 376 | −28 | 1025[1] | Европ, Ази |
Дээд нуур | 82 | 183 | 393 [2] | Хойд Америк |
Виктори | 68 | 1134 | 80 [3] | Африк |
Хюран | 60 | 177 | 208 [4] | Хойд Америк |
Мичиган | 58 | 177 | 281 | Хойд Америк |
Танганьика | 34 | 773 | 1470 [5] | Африк |
Байгал | 32 | 456 | 1637 | Ази |
Малави | 31 | 472 | 706 | Африк |
Их Баавгайт | 30 | 157 | 137 | Хойд Америк |
Их Боолын | 29 | 156 | 150 | Хойд Америк |
Эри | 26 | 174 | 64 | Хойд Америк |
Чад | 26 | 281 | 11 | Африк |
Виннипег | 24 | 217 | 28 | Хойд Америк |
Балхаш | 22 | 342 | 26 | Ази |
Онтарио | 20 | 75 | 236 | Хойд Америк |
Арал тэнгис | 18,24 | 3,5 | 54,5 | Ази |
Ладог | 18 | 5 | 230 [6] | Европ |
Маракайбо | 16 | 0 | 250 | Хойд Америк |
Бангвеулу | 15 | 067 | 5 | Африк |
Дунтин | 12 | 11 | 8 | Ази |
Онег | 10 | 33 | 127 | Европ |
Тонлесап | 10 | 12 | 14 | Ази |
Туркана | 8,5 | 375 | 73 | Африк |
Никарагуа | 8.4 | 32 | 70 | Хойд Америк |
Титикака | 8,3 | 3812 | 304 | Өмнөд Америк |
Wiktionary: Нуур – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.