Remove ads
Прва Словачка Република (словачки: [Prvá] Slovenská republika), позната како Словачка Држава(Slovenský štát) — делумно признаена клиентска држава на Нацистичка Германија која постоела помеѓу 14 март 1939 и 4 април 1945 година, откако ја напуштила заедницата со Чехословачка и била анектирана од Германија. Словачкиот дел на Чехословачка прогласил независност со германска поддршка еден ден пред германската окупација на Чешја и Моравија. Словачка го контролирала поголемиот дел од територијата на денешна Словачка, но без нејзините сегашни јужни делови, кои биле отстапени од Чехословачка на Унгарија во 1938 година. Тоа било првпат во историјата Словачка да биде формално независна држава.
Словачка Република Slovenská republika
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1939–1945 | |||||||||
| Motto: Верни себе, заедно напред! (македонски: "Верни на себе, заедно напред!") | |||||||||
| Химна: Hej, Slováci (македонски: "Еј, Словени") | |||||||||
.svg) Словачка Република во 1942 | |||||||||
| Статус | Клиентска држава на Германија[б 1] | ||||||||
| Главен град | Братислава | ||||||||
| Говорени јазици | Словачки, Германски | ||||||||
| Вероисповед | Римокатолицизам (државна религија)[4] | ||||||||
| Демоним(и) | Словачки | ||||||||
| Уредување | Клерофашистичка еднопартиска корпоративна држава[5] под тоталитаризам диктатура | ||||||||
| Претседател | |||||||||
• 1939–1945 | Јозеф Тисо | ||||||||
| Премиер | |||||||||
• 1939 | Јозеф Тисо | ||||||||
• 1939–1944 | Војтех Тука | ||||||||
• 1944–1945 | Штефан Тисо | ||||||||
| Историски период | Втора светска војна | ||||||||
| 14 март 1939 | |||||||||
• Војна со Унгарија | 23–31 март 1939 | ||||||||
• Усвојување на Уставот | 21 јули 1939 | ||||||||
• Инвазија на Полска | 1–16 септември 1939 | ||||||||
• Салцбуршка конференција | 28 јули 1940 | ||||||||
| 22 јуни 1941 | |||||||||
• Национално Востание | 29 август 1944 | ||||||||
• Пад на Братислава | 4 април 1945 | ||||||||
| Валута | Словачка круна | ||||||||
| |||||||||
| Денес дел од | Словачка Полска | ||||||||
.svg)
Како еднопартиска држава управувана од екстремно десничарската Словачка народна партија на Хлинка, Словачка Република била првенствено позната по нејзината соработка со Нацистичка Германија, која вклучувала испраќање трупи за инвазијата на Полска во септември 1939 година и на Советскиот Сојуз во 1941 година. Во 1942 година, земјата депортирала 58.000 Евреи (две третини од словачкото еврејско население) во Полска која била окупирана од Германија, плаќајќи ѝ на Германија по 500 рајхсмарки. По зголемувањето на активноста на антинацистичките словачки партизани, Германија ја нападнала Словачка, предизвикувајќи големо востание. Словачката Република била укината по советската окупација во 1945 година и нејзината територија била реинтегрирана во повторно создадената Трета Чехословачка Република.
Сегашната Словачка не се смета себеси за наследничка држава на воената Словачка Република, туку за наследничка на Чехословачка Федерална Република. Сепак, некои националисти продолжуваат да го слават 14 март како ден на независноста.
Remove ads
Официјалното име на државата било Словачка Држава (словачки: Slovenský štát) од 14 март до 21 јули 1939 година (до усвојувањето на Уставот), и Словачка Република (словачки: Slovenská republika) од 21 јули 1939 година до неговиот крај во април 1945 година. Земјата честопати историски се нарекува Прва Словачка Република ( словачки: prvá Slovenská Republika) за да се разликува од современата (Втора) Словачка Република, која не се смета за нејзина правен наследник како држава. Името „Словачка држава“ се користело колоквијално, но терминот „Прва Словачка Република“ се користел дури и во енциклопедиите напишани за време на повоениот комунистички период.[6][7]
Remove ads
По Минхенскиот договор, Словачка добила автономија во Чехо-Словачка (како што била преименувана поранешна Чехословачка) и ги загубила своите јужни територии на Унгарија под Првата виенска награда. Додека нацистичкиот фирер Адолф Хитлер подготвувал мобилизација на чешка територија и создавање на неговиот протекторат Чешка и Моравија, тој имал различни планови за Словачка. Германските власти првично биле погрешно информирани од Унгарците дека Словаците сакаат да се приклучат кон Унгарија. Германија одлучила да ја направи Словачка посебна марионетска држава под влијание на Германија и потенцијална стратешка база за германските напади врз Полска и други региони.
На 13 март 1939 година, Хитлер го поканил монсињор Јозеф Тисо (словачкиот екс- премиер кој бил соборен од чехословачките трупи неколку дена претходно) во Берлин и го повикал да ја прогласи независноста на Словачка. Хитлер додал дека, доколку Тисо не се согласи, би дозволил настаните во Словачка да тргнат по својот тек - ефикасно оставајќи ја земјата на милост и немилост на Унгарија и Полска. За време на состанокот, Јоаким фон Рибентроп пренел извештај во кој се тврдело дека унгарските трупи се приближуваат до словачките граници. Тисо одбил сам да донесе таква одлука, по што Хитлер му дозволил да организира состанок на словачкиот парламент („Парламент на словачката земја“) на кој би се одобрила независноста на Словачка.
На 14 март, словачкиот парламент се состанал и го слушнал извештајот на Тисо за неговиот разговор со Хитлер, како и за можното прогласување независност. Некои од пратениците биле скептични да направат таков потег, меѓу другите причини и поради фактот што некои биле загрижени дека словачката држава ќе биде премала и со силно унгарско малцинство.[8] Дебатата брзо била доведена до врвот кога Франц Кармашин, водач на германското малцинство во Словачка, изјавил дека секое одложување на прогласувањето независност ќе резултира со поделба на Словачка помеѓу Унгарија и Германија. Под овие околности, Парламентот едногласно изгласал отцепување од Чехо-Словачка, по кое била создадена првата словачка држава во историјата.[8] За прв премиер на новата република бил назначен Јозеф Тисо. Следниот ден, Тисо испратил телеграма (која всушност била составена претходниот ден во Берлин) објавувајќи ја независноста на Словачка, барајќи од Рајхот да ја преземе заштитата на новосоздадената држава. Барањето било формално прифатено.[9]
Remove ads
Војна со Унгарија
На 23 март 1939 година, Унгарија, откако веќе ја окупирала Карпатска Украина, нападна оттаму, а новооснованата Словачка Република била принудена да отстапи 1,697 квадратни километри територија со околу 70.000 луѓе на Унгарија пред почетокот на Втората светска војна.
Кампања против Полска (1939)
Словачка била единствената земја на Оската освен Германија која учествувала во инвазијата на Полска. Со претстојната германска инвазија на Полска планирана за септември 1939 година, Оберкомандо дер Вермахт (ОДВ) побарал помош од Словачка. Иако словачката војска имала само шест месеци, формирала мала мобилна борбена група составена од голем број пешадиски и артилериски баталјони. Две борбени групи биле создадени за кампањата во Полска за употреба заедно со Германците. Првата група била формација со големина на бригада која се состоела од шест пешадиски баталјони, два артилериски баталјони и чета од борбени инженери, сите командувани од Антонин Пуланич. Втората група била мобилна формација која се состоела од два баталјони од комбинирани коњаници и мотоциклистички трупи, заедно со девет моторизирани артилериски батерии, сите командувани од Густав Малар. Двете групи се пријавиле во штабот на 1- та и 3-та словачка пешадиска дивизија. Двете борбени групи се бореле додека ги туркале планинските премини Нови Сач и Дукла, напредувајќи кон Дебица и Тарнов во регионот на јужна Полска.
Кампањата против Советскиот Сојуз
Словачката војска учествувала во војната на Источниот фронт против Советскиот Сојуз. Словачката експедициска армиска група од околу 45.000 влегла во Советскиот Сојуз веднаш по германскиот напад. На оваа армија ѝ недостигала логистичка и транспортна поддршка, па затоа од единиците избрани од овие сили била формирана многу помала единица, Словачката мобилна команда (бригада Пилфоусек); остатокот од словачката армија бил префрлен на безбедносна должност на задното подрачје. Словачката мобилна команда била приклучена на германската 17-та армија (како што била и унгарската група Карпати ) и набргу потоа била предадена на директна германска команда, бидејќи на Словаците им недостасувала командна инфраструктура за да извршат ефективна оперативна контрола. Оваа единица се борела со 17-та армија до јули 1941 година, вклучително и во битката кај Уман.[10]
На почетокот на август 1941 година, Словачката мобилна команда била распуштена и наместо неа биле формирани две пешадиски дивизии од Словачката експедитивна армиска група. Словачката 2-та дивизија била безбедносна дивизија, но Словачката 1-ва дивизија била единица на фронтот што се борела во кампањите од 1941 и 1942 година, достигнувајќи ја областа на Кавказ со армиската група Б. Словачката 1-ва дивизија тогаш ја споделила судбината на германските јужни сили, губејќи ја својата тешка опрема на мостот Кубан, а потоа била тешко разбиена во близина на Мелитопол во јужна Украина. Во јуни 1944 година, остатокот од дивизијата, кој повеќе не се сметал способен за борба поради нискиот морал, бил разоружан и персоналот бил доделен за градежни работи, судбина што веќе ја снашла словачката 2-та дивизија порано од истата причина.[10]
Словачко национално востание
Во 1944 година, за време на Словачкото национално востание, многу словачки единици застанале на страната на словачкиот отпор и се побуниле против колаборационистичката влада на Тисо, додека други им помогнале на германските сили да го смират востанието.
Remove ads
Појавата на словачка држава било речиси веднаш признаено од Нацистичка Германија, а од Кралство Италија неколку недели подоцна. Британија и Франција одбиле да го сторат тоа; во март 1939 година, двете сили испратиле дипломатски ноти до Берлин во знак на протест поради случувањата во поранешна Чехословачка како прекршување на договорот од Минхен, и ветиле дека нема да ги признаат територијалните промени. Слични белешки - иако без повикување на Минхен - биле испратени од СССР и САД. Некои држави кои не биле дел од Оската, како Швајцарија, Полска и Ватикан, ја признале Словачка во март или април 1939 година.
Големите сили набргу ја промениле својата позиција. Во мај, британската дипломатија побарала (и добила) нов егзекватур за нејзиниот поранешен конзул во Братислава, што го означило де факто признавањето на Словачка. Франција го следела примерот во јули 1939 година. Сепак, чехословачките легации продолжиле да работат во Лондон и Париз. Некои меѓународни организации како Лигата на народите или Меѓународниот синдикат на трудот сè уште ја сметале Чехословачка за нивна членка, но некои - како Универзалната поштенска унија - ја примиле Словачка.
По избувнувањето на Втората светска војна, британскиот и францускиот конзулат во Словачка биле затворени и територијата била прогласена за непријател (т.е. германска) окупација. Меѓутоа, во септември 1939 година СССР ја признал Словачка, примила словачки претставник и ја затворил дотогаш оперативната чехословачка легација во Москва. Официјалните советско-словачки дипломатски односи се одржувале до избувнувањето на германско-советската војна во 1941 година, кога СССР ја признал чехословачката влада во егзил; Британија го признала една година порано.
Севкупно, 27 држави или de iure или de facto ја признале Словачка. Тие биле или сојузници на Оската (како Романија, Финска, Унгарија) или полунезависни држави доминирани од Оската (како Вишиевска Франција, Манџукуо) [11] или неутрални земји како Литванија, Холандија и Шведска, како и некои пошироко. Европа (како Еквадор, Костарика, Либерија). Во некои случаи, чехословачките легации биле затворени (на пр. во Швајцарија), но некои земји се одлучиле за малку двосмислена позиција. Државите кои ја одржувале сопствената независност престанале да ја признаваат Словачка во доцните фази на Втората светска војна, иако некои (на пр. Шпанија ) дозволила операции на полудипломатско претставување до крајот на 1950-тите.[12]
Remove ads
Од самиот почеток, Словачка била под влијание на Германија. Таканаречениот „договор за заштита“ (Договор за заштитните односи меѓу Германија и Словачката држава), потпишан на 23 март 1939 година, делумно ја подредила нејзината надворешна, воена и економска политика на онаа на Германија.[13] Германскиот Вермахт ја воспоставил таканаречената „заштитна зона“ во Западна Словачка во август 1939 година. Во јули 1940 година на Конференцијата во Салцбург, Германците принудиле реконструкција на словачкиот кабинет со закана дека ќе ги повлечат нивните заштитни гаранции. [14]
Словачко-советскиот договор за трговија и навигација бил потпишан во Москва на 6 декември 1940 година [15]
Најтешкиот надворешно-политички проблем на државата ги вклучувал односите со Унгарија, која припоила една третина од територијата на Словачка со Првата виенска награда од 2 ноември 1938 година. Словачка се обидела да постигне ревизија на Виенската награда, но Германија не го дозволила тоа. Постоеле и постојани кавги во врска со третманот на Унгарија кон Словаците кои живеат во Унгарија.
По учеството на Словачка во инвазијата на Полска во септември 1939 година, прилагодувањата на границите го зголемиле географскиот опсег на Словачка во областите Орава и Шпиш, апсорбирајќи ја територијата која претходно била контролирана од Полска.[16]
Прогласот за хрватско-романско-словачко пријателство бил создаден во 1942 година со цел да се запре понатамошната унгарска експанзија. Може да се спореди со Малата Антанта.[17]
Remove ads
2,6 милиони луѓе живееле во границите на Словачката држава од 1939 година, а 85% изјавиле словачка националност на пописот од 1938 година. Меѓу малцинствата биле Германците (4,8 отсто), Чесите (2,9 отсто), Русините (2,6 отсто), Унгарците (2,1 отсто), Евреите (1,1 отсто) и Ромите (0,9 отсто). [18] 75% од Словаците биле католици, а поголемиот дел од остатокот им припаѓал на лутеранската и грчката католичка црква. [19] 50% од населението биле вработени во земјоделството. Државата била поделена на шест окрузи (жупи), 58 окрузи (окреси) и 2659 општини. Главниот град Братислава имал над 140.000 жители.
Државата го продолжил правниот систем на Чехословачка, кој бил модифициран постепено. Според Уставот од 1939 година, „Претседателот“ (Јозеф Тисо) бил шеф на државата, „Собранието/диетата на Словачка Република“ била избрана за пет години и претставувало највисокото законодавно тело (сепак не се одржале општи избори), а „Државниот совет“ вршел должности на сенат. Владата со осум министерства претставувало извршно тело.
Словачка Република била авторитарен режим каде германскиот притисок резултирал со усвојување на многу елементи на нацизмот. Некои историчари го карактеризираат режимот на Тисо како свештенички фашизам. Владата издала голем број антисемитски закони, со кои им се забранува на Евреите да учествуваат во јавниот живот, а подоцна ја поддржала нивната депортација во концентрационите логори подигнати од Германија на окупирана полска територија. Единствените дозволени политички партии биле доминантната Словачка народна партија на Хлинка и две помали отворено фашистички партии, тоа биле Унгарската национална партија која го претставувала унгарското малцинство и Германската партија која го претставувала германското малцинство. Меѓутоа, тие две партии формирале дел од коалицијата со Народната партија; за сите намери и цели, Словачка биле еднопартиска држава.
Remove ads
Словачка Република била поделена на 6 окрузи и 58 области од 1 јануари 1940 година. Записите за постоечкото население се од истото време:
- Округ Братислава (Bratislavská župa), 3.667км 2, со 455.728 жители и 6 области: Братислава, Малацки, Модра, Сеница, Скалица и Трнава.
- Округ Нитра (Нитриска жупа), 3.546 км2, со 335.343 жители и 5 области: Хлоховец, Нитра, Приевиџа, Топочани и Злате Моравце.
- Округ Тренчин (Тренчиска жупа), 5.592 км 2, со 516.698 жители и 12 окрузи: Бановце над Бебравоу, Чадца, Илава, Кисуке Нове Место,, Мијава, Нове Место над Вахом, Поважскна Бичокв, и Жилина.
- Округот Татра (Tatranská župa), 9.222км2, со 463.286 жители и 13 области: Долни Кубин, Гелница, Кежмарок, Левоча, Липтовски Свети Микулаш, Наместово, Попрад, Ружомберок, Спишка Веша , Спиша Веша, Мартин.
- Округот Шариш-Земплин (Šarišsko-zemplínska župa), 7.390 км 2, со 440.372 жители и 10 области: Бардејов, Гиралтовце, Хумене, Меџилаборце, Михаловце, Прешов, Сабинов, Стропков, Требишов и Вранов над Топчу.
- Округот Хрон (Pohronská župa), 8.587 км 2, со 443.626 жители и 12 области: Банска Бистрица, Банска Штјавница, Брезно над Хроном, Добшина, Хнуштa, Кремница, Крупина, Ловинобањa, Ревуца, Модри Камен, Нова Бања и Зволен.
Remove ads
![Thumb](#/media/Податотека:"Nebuď_služobníkom_žida"—Slovak_propaganda_poster.jpg)
Набргу по независноста и заедно со масовното прогонство и депортација на Чесите, Словачка започнале низа мерки насочени против Евреите во земјата. Гардата на Хлинка почнала да ги напаѓа Евреите, а „Еврејскиот законик“ бил донесен во септември 1941 година. Наликувајќи на Нирнбершките закони, кодексот барал од Евреите да носат жолта лента и им забранувал мешање во брак и многу работни места. До октомври 1941 година, 15.000 Евреи биле протерани од Братислава; многумина биле испратени во работни логори.
Словачка била една од земјите што се согласиле да ги депортираат своите Евреи како дел од нацистичкото конечно решение. Првично, словачката влада се обидела да склучи договор со Германија во октомври 1941 година за да ги депортира нејзините Евреи како замена за обезбедување на словачки работници да им помогнат на воените напори. По Конференцијата во Ванзе, Германците се согласиле со словачкиот предлог и бил постигнат договор според кој Словачка ќе плати за секој депортиран Евреин, а, за возврат, Германија ветила дека Евреите никогаш нема да се вратат во републиката. Првичните услови биле за „20.000 млади, силни Евреи“, но словачката влада бргу се согласила на германскиот предлог за депортирање на целото население за „евакуација на територии на исток“, што значи во Аушвиц-Биркенау.[20]
Депортацијата на Евреите од Словачка започнала на 25 март 1942 година, но прекина на 20 октомври 1942 година, откако група еврејски граѓани, предводени од Гиси Флејшман и рабинот Мајкл Бер Вајсмандл, изградиле коалиција од засегнати службеници од Ватикан и владата, и преку мешавина на поткуп и преговори, успеале да го запрат процесот. Меѓутоа, дотогаш, околу 58.000 Евреи веќе биле депортирани, главно во Аушвиц. Словачките владини претставници поднеле жалби против Германија кога станало јасно дека многу од претходно депортираните словачки Евреи биле убиени со гас во масовни егзекуции.[20]
Еврејските депортации продолжиле на 30 септември 1944 година, кога Републиката изгубила независност поради целосната германска окупација поради загриженоста на нацистите дека советската армија стигнала до границата со Словачка, и започнало Словачкото национално востание. За време на германската окупација, уште 13.500 Евреи биле депортирани, а 5.000 биле затворени. Депортациите продолжиле до 31 март 1945 година. Севкупно, германските и словачките власти депортирале околу 70.000 Евреи од Словачка; околу 65.000 од нив биле убиени или умреле во концентрациони логори. Вкупните бројки се неточни, делумно затоа што многу Евреи не се идентификувале, но една проценка од 2006 година е дека приближно 105.000 словачки Евреи, или 77% од нивното предвоено население, загинале за време на војната.[21]
Иако официјалната политика на нацистичкиот режим била во корист на независна словачка држава зависна од Германија и се спротивставувала на какви било анексии на словачка територија, СС на Хајнрих Химлер разгледувала амбициозни опции за популациска политика во врска со германското малцинство Словачка, кое броело околу 130.000 луѓе.[22] Во 1940 година, Гинтер Панке, шеф на СС РуША („Канцеларија за раса и населување“) презел студиско патување во словачките земји каде што биле присутни етнички Германци и му пријавил на Химлер дека словачките Германци се во опасност да исчезнат.[22] Панке препорачал дека треба да се преземе акција за спојување на расно вредниот дел од Словаците во германското малцинство и отстранување на ромското и еврејското население.[22] Тој изјавил и дека тоа би било можно со „исклучување“ на унгарското малцинство во земјата и со населување на околу 100.000 етнички германски семејства во Словачка.[22] Расното јадро на оваа политика на германизација требало да се добие преку гардата на Хлинка, која дополнително требала да се интегрира во СС во блиска иднина.[22]
.jpg)
Претседател
- Јозеф Тисо (26 октомври 1939 - 4 април 1945 година)
Премиери
- Јозеф Тисо (14 март 1939 - 26 октомври 1939 година)
- Војтех „Бела“ Тука (26 октомври 1939 – 5 септември 1944 година)
- Стефан Тисо (5 септември 1944 – 4 април 1945 година)
Команданти на германските окупациски сили
- Огруф. Готлоб Кристијан Бергер (29 август 1944 - 20 септември 1944 година)
- Огруф. Херман Хофле (20 септември 1944 - 3 април 1945 година)
Команданти на советските окупаторски сили
- Г.А. Иван Јефимович Петров (6 август 1944 - 24 март 1945 година)
- Г.А. Андреј Иванович Јерјоменко (25 април 1945 - јули 1945 година)
По антинацистичкото словачко национално востание во август 1944 година, Германците ја окупирале земјата (од октомври 1944 година), која со тоа изгубила голем дел од нејзината независност. Германските трупи постепено биле истиснати од Црвената армија, од романските и од чехословачките трупи кои доаѓале од исток. Ослободените територии де факто повторно станале дел од Чехословачка.
Првата Словачка Република престанала да постои де факто на 4 април 1945 година кога Црвената армија ја зазедела Братислава и ја окупирала цела Словачка. Де јуре престанала да постои кога прогонетата словачка влада капитулирала пред генералот Волтон Вокер кој го предводел XX корпус на 3-та американска армија на 8 мај 1945 година во австрискиот град Кремсминстер. Во летото 1945 година, заробениот поранешен претседател и членовите на поранешната влада биле предадени на чехословачките власти.
Неколку истакнати словачки политичари побегнале во неутрални земји. По неговото заробеништво, сменетиот претседател Јозеф Тисо го овластил поранешниот министер за надворешни работи Фердинанд Чурчански за негов наследник. Чурчански, личниот секретар на Тисо, Карол Мурин, и братучедот Фрањо Тисо, биле назначени од поранешниот претседател Тисо за претставници на словачката нација, меѓутоа, тие не успеале да создадат влада во егзил бидејќи ниту една земја не ги признала. Во 1950-тите, заедно со словачкиот националист, тие го основале Словачкиот акционен комитет (подоцна Словачки ослободителен комитет) кој неуспешно се залагал за обновување на независната словачка држава и обновување на војната против Советскиот Сојуз. По распаѓањето на Чехословачка и создавањето на Словачка Република, Словачкиот ослободителен комитет го прогласил овластувањето на Тисо за застарено.
Некои словачки националисти, како што е партијата Котлеба, го слават 14 март како годишнина од словачката независност, иако 1 јануари (датумот на кадифениот развод) е официјален ден на независноста.[23][24] Прашањето за комеморациите на 14 март го поделило Христијанско-демократското движење на почетокот на 1990-тите.[25]
- Погледите се разликуваат за односот на Словачка кон Германија. Иштван Деак пишува, "Во спите на некои историчари, [Словачка] не функционираше како папучка држава, туку како прв, но не и последен славянски воени сојузник на Нацистичка Германија".[1] Татјана Тенсмајер, која тврди дека наративот за папучката држава преувеличува германски влијание и подценува автономијата на Словачка, отсеќа дека словачките власти често избегнувале да ги спроведат мерки настојувани од страна на Германците кога таквите мерки не одговарале на словачките приоритети. Според германскиот историчар Барбара Хуцелман, "Иако земјата не била независна во смисла на зборот, би било прескапо да се гледа на оваа германска заштитена држава (Schutzstaat) како просто 'папучки режим'."[2] Иван Каменец, пак, ја нагласува германското влијание врз словачката внатрешна и надворешна политика и ја опишува како "германски сателит".[3]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads