Амхарски јазик

Амхарскиот (አማርኛ, /amarɨɲːa/) е семитски јазик, дел од подгрупата на етиопски јужносемитски јазици. Јазикот е мајчин јазик на Амхарите, „лингва франка“ во Етиопија и службен јазик на федерално ниво во државата.

Амхарски јазик
አማርኛ (Amarəñña)
Изговор	/amarɨɲːa/
Застапен во	Етиопија
Народ	Амхари
Јазично семејство	афроазиско семитски јужносемитски етиопски јужни попречни амхарско-аргопски амхарски јазик
Писмо	етиопско писмо
Статус
Службен во	Етиопија
Регулативен орган	Империјална академија (порано)
Јазични кодови
ISO 639-1	am
ISO 639-2	amh
ISO 639-3	amh

Амхарскиот најверојатно првично се развил како резултат на мешање на различни кушитски и семитски говори (супстратуми) за да се олесни комуникацијата помеѓу народите кои зборувале мешавини од различни јазици.^[1] Оваа јазична форма им овозможила на војската (па и народот) да комуницираат и да развијат комуникативно средство кое било различно и независно од етиопската црква и нејзиниот етопски јазик.

Денес амхарскиот е работен (службен) јазик на Етиопија на федерално ниво, како и работен јазик на неколку сојузни држави во Етиопија.^[2] Со вкупно 21,811,600 говорници според податоците од 2007, вклучувајќи и 4,000,000 жители кои го говорат како втор јазик, амхарскиот е вториот најзборуван семитски јазик во светот, веднаш зад арапскиот.^[3]

Амхарскиот се пишува од лево кон десно користејќи го етиопското писмо. Писмото е абугида.^[4] Нема универзално прифатлив систем за транслитерација на амхарскиот. Системот за транслитерација кој се користи тука е често користен систем на академско ниво.^[5]

Статус

Уште од 12 век амхарскиот бил службен јазик на судовите, кралските дворови, трговски јазик, јазик на војската и јазик за секојдневна комуникација. Денес останува како службен јазик на Етиопија.^[6][7] Според податоците од 2007 година, амхарскиот го зборувале 21.6 милиони луѓе во Етиопија^[8] а има и дополнителни 4 милиони луѓе кои го зборуваат како втор јазик.^[9] Дополнително, надвор од Етиопија јазикот го зборуваат околу 3 милиони . Етиопските Евреи во Етиопија и Израел исто така зборуваат на амхарски.^[10] Во Вашингтон јазикот станал еден од шестте јазици, различни од англискиот, дел од Актот за јазична пристапност од 2004 година, со што се овозможува владини услуги и образование на амхарски.^[11] Исто така, амхарскиот се смета за свет јазик на Растафарите и често се користи од следбениците на Растафаријанското движење. Амхарскиот е најзборуваниот јазик на Африканскиот Рог.^[12]

Писмо

Амхарскиот се пишува со етиопското писмо, кое е абугида.^[13] Секој карактер од писмото се состои од согласка и самогласка, но основниот облик на карактерот е зададен од согласката. Писмото има повеќе различни карактери за, денес, исто гласови, но тоа се должи на фактот што во минатото сите тие имале различни гласновни вредности. Со текот на времето фонетскиот систем на јазикот се променил, но не и писмото.^[13] Карактерите на амхарски се именуваат како „фидели“.

„Фидели“

Етиопско писмо^[14]

	ä/e [ə]	u	i	a	ē	ə [ɨ], ∅	o	ʷä/ue [ʷə]	ʷi/ui	ʷa/ua	ʷē/uē	ʷə [ʷɨ/ū]
h	ሀ	ሁ	ሂ	ሃ	ሄ	ህ	ሆ
l	ለ	ሉ	ሊ	ላ	ሌ	ል	ሎ			ሏ
ḥ	ሐ	ሑ	ሒ	ሓ	ሔ	ሕ	ሖ			ሗ
m	መ	ሙ	ሚ	ማ	ሜ	ም	ሞ			ሟ
ś	ሠ	ሡ	ሢ	ሣ	ሤ	ሥ	ሦ			ሧ
r	ረ	ሩ	ሪ	ራ	ሬ	ር	ሮ			ሯ
s	ሰ	ሱ	ሲ	ሳ	ሴ	ስ	ሶ			ሷ
ʃ	ሸ	ሹ	ሺ	ሻ	ሼ	ሽ	ሾ			ሿ
q	ቀ	ቁ	ቂ	ቃ	ቄ	ቅ	ቆ	ቈ	ቊ	ቋ	ቌ	ቍ
b	በ	ቡ	ቢ	ባ	ቤ	ብ	ቦ			ቧ
β	ቨ	ቩ	ቪ	ቫ	ቬ	ቭ	ቮ			ቯ
t	ተ	ቱ	ቲ	ታ	ቴ	ት	ቶ			ቷ
tʃ	ቸ	ቹ	ቺ	ቻ	ቼ	ች	ቾ			ቿ
χ	ኀ	ኁ	ኂ	ኃ	ኄ	ኅ	ኆ	ኈ	ኊ	ኋ	ኌ	ኍ
n	ነ	ኑ	ኒ	ና	ኔ	ን	ኖ			ኗ
ɲ	ኘ	ኙ	ኚ	ኛ	ኜ	ኝ	ኞ			ኟ
ʔ	አ	ኡ	ኢ	ኣ	ኤ	እ	ኦ			ኧ
k	ከ	ኩ	ኪ	ካ	ኬ	ክ	ኮ	ኰ	ኲ	ኳ	ኴ	ኵ
x	ኸ	ኹ	ኺ	ኻ	ኼ	ኽ	ኾ	ዀ	ዂ	ዃ	ዄ	ዅ
w	ወ	ዉ	ዊ	ዋ	ዌ	ው	ዎ
ʕ	ዐ	ዑ	ዒ	ዓ	ዔ	ዕ	ዖ
z	ዘ	ዙ	ዚ	ዛ	ዜ	ዝ	ዞ			ዟ
ʒ	ዠ	ዡ	ዢ	ዣ	ዤ	ዥ	ዦ			ዧ
j	የ	ዩ	ዪ	ያ	ዬ	ይ	ዮ
d	ደ	ዱ	ዲ	ዳ	ዴ	ድ	ዶ			ዷ
dʒ	ጀ	ጁ	ጂ	ጃ	ጄ	ጅ	ጆ			ጇ
g	ገ	ጉ	ጊ	ጋ	ጌ	ግ	ጎ	ጐ	ጒ	ጓ	ጔ	ጕ
ṭ	ጠ	ጡ	ጢ	ጣ	ጤ	ጥ	ጦ			ጧ
tʃʼ	ጨ	ጩ	ጪ	ጫ	ጬ	ጭ	ጮ			ጯ
pʼ	ጰ	ጱ	ጲ	ጳ	ጴ	ጵ	ጶ			ጷ
ṣ	ጸ	ጹ	ጺ	ጻ	ጼ	ጽ	ጾ			ጿ
ṣ́	ፀ	ፁ	ፂ	ፃ	ፄ	ፅ	ፆ
f	ፈ	ፉ	ፊ	ፋ	ፌ	ፍ	ፎ			ፏ
p	ፐ	ፑ	ፒ	ፓ	ፔ	ፕ	ፖ			ፗ
	ä/e [ə]	u	i	a	ē	ə [ɨ], ∅	o	ʷ/ue [ʷə/ū]	ʷi/ui	ʷa/ua	ʷē/uē	ʷə [ʷɨ/ū]

Правописни знаци

፠ знак за почеток на параграф

፡ одделување на зборови

። точка

፣ запирка

፤ точка-запирка

፥ две точки

፦ вовед за текст од описна претставка

፧ прашалник

፨ одделувач на параграфи

Гласови

Самогласки

	Предни	Централни	Задни
Високи	i	ɨ (ə)	u
Средни	e	ə (ä)	o
Ниски		a

Согласки

		Билабијални	Дентални	Палато-алвеоларни непчани	Меконепчани	Глотални
Експлозивни	Безвучни	p	t		k	ʔ (ʾ)
	Звучни	b	d		g
	Ејективни	pʼ (p', p̣)	tʼ (t', ṭ)		kʼ (q, ḳ)
Африкативни	Безвучни			ʧ (č)
	Звучни			ʤ (ǧ)
	Ејективни			ʧʼ (č', č̣)
Фрикативни	Безвучни	f	s	ʃ (š)		h
	Звучни		z	ʒ (ž)
	Ејективни		sʼ (s', ṣ)
Носни		m	n	ɲ (ñ)
Ликвидни		w	l	j (y)
Вевни			r

Наводи

1. Bender, M. Lionel and H. Fulass (1978). Amharic verb morphology. (Committee on Ethiopian Studies, monograph 7.) East Lansing: African Studies Center, Michigan State University.
2. Gebremichael, M. (2011). Federalism and conflict management in Ethiopia: case study of Benishangul-Gumuz Regional State (PhD). United Kingdom: University of Bradford. hdl:10454/5388.
3. „Amharic“. Ethnologue. Посетено на 8 December 2017.
4. „Amharic alphabet, pronunciation and language“. www.omniglot.com. Посетено на 26 July 2017.
5. „Amharic translation services | Professional Amharic interpreter“. bostico.uk. Посетено на 26 July 2017.
6. Meyer, Ronny (2006). „Amharic as language franca in Ethiopia“. Lissan: Journal of African Languages and Linguistics (англиски). 20 (1/2): 117–131 – преку Academia.edu.
7. Teferra, Anbessa (2013). „Amharic: Political and social effects on English loan words“. Во Rosenhouse, Judith; Kowner, Rotem (уред.). Globally Speaking: Motives for Adopting English Vocabulary in Other Languages. Multilanguagel Matters. стр. 165.
10. „Israel's Ethiopian Jews keep ancient language alive in prayer“. Al-Monitor (англиски). 29 June 2017. Посетено на 26 July 2017.
11. „Language Access Act Fact Sheet“ (PDF). 5 October 2011. Посетено на 11 October 2016.
12. http://catalog.ihsn.org/index.php/catalog/3583/download/50086
13. Hudson, Grover. "Amharic". The World's Major Languages. 2009. Print. Ed. Comrie, Bernard. Oxon and New York: Routledge. pp. 594–617. ISBN 0-203-30152-8.
14. Daniels, Peter T.; Bright, William, уред. (1996). „Ethiopic Writing“. The World's Writing Systems. Oxford University Press, Inc. стр. 573. ISBN 978-0-19-507993-7.

Надворешни врски

• Избрана библиографија за амхарскиот
• Курс по амхарски јазик