Хрватски национализам
From Wikipedia, the free encyclopedia
Хрватски национализам ― национализам кој ја потврдува националноста и/или народноста на Хрватите и го промовира културното единство на Хрватите.
Современиот хрватски национализам првпат се појавил во 19 век откако Будимпешта извршила зголемен притисок за унгаризација на Хрватите; движењето почнало да расте особено по Априлските закони од 1848 година кои ја игнорирале хрватската автономија во рамките на Кралството Унгарија.[1][2] Хрватскиот национализам се засновал на две главни идеи: историско право на државност засновано на продолжение со средновековната хрватска држава и идентитет поврзан со другите Словени - особено јужните Словени.[3] Хрватската преродба започнала со Илирското движење ( ок. 1835 наваму), која ја основала организацијата Матица хрватска[1] во 1842 година и го промовирала „илирскиот“ јазик (се мисли на хрватскиот јазик) . Илиризмот предизвикал две политички движења: Партијата на правата (основана во 1861 година и именувана по концептот на хрватската државна десница (правоство); предводена од Анте Старчевиќ ) и југославизам под Јосип Јурај Штросмаер (1815-1905). И Старчевиќ и Штросмаер биле во голема мера ограничени во нивното влијание врз хрватската интелигенција.[4]
Застапувањето во корист на југословенството како средство за постигнување обединување на хрватските земји во спротивставување на нивната поделба под Австроунгарија, започнало со тоа што Штросмаер се залагал дека тоа може да биде постигнато во рамките на федерализираната југословенска монархија.[5]
По основањето на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците во 1918 година, била створена високоцентрализирана држава според Видовденскиот устав од 1921 година во согласност со српските националистички желби да се обезбеди единство меѓу Србите; ова предизвикало незадоволство кај Хрватите и другите народи во Југославија. Далматинскиот Хрват и главниот југословенски водач од времето на Првата светска војна, Анте Трумбиќ го осудил Видовденскиот устав за воспоставување на српска хегемонија во Југославија - спротивно на интересите на Хрватите и другите народи во Југославија.[6] Хрватските националисти се спротивставиле на централизираната држава, при што умерените националисти барале автономна Хрватска во рамките на Југославија.[5] Хрватскиот национализам станало масовно движење во Кралството Југославија преку Хрватската селска партија на Стјепан Радиќ.[5] Барањето на умерените хрватски националисти за автономна Хрватска - Бановина Хрватска - во рамките на Југославија било прифатено од страна на југословенската влада со Договорот Цветковиќ-Мачек од август 1939 година.[5] Овој договор ги налутил српските националисти, кои му се спротивставиле со образложение дека го ослабува единството на Србите во Југославија; тие ја потврдиле важноста на српското единство за Југославија со слоганот „Силно српство, силна Југославија“.[7] Договорот, исто така, ги налутило Бошњаците (тогаш познати како „југословенски муслимани“), вклучително и Југословенската муслиманска организација (ЈМО), која ја осудила поделбата на Босна и Херцеговина со договорот.[8]
Насилен секташки хрватски национализам, исто така, бил развиен пред Втората светска војна во усташкото движење на Анте Павелиќ (основано во 1929 година), кое соработуваше со нацистичка Германија и фашизам Италија во нејзината влада на т.н. Независна Држава Хрватска (1941-1945) за време на Втората светска војна.[5] Под повоената комунистичка власт во Југославија, доминирана од делумно Хрватот Тито (на власт 1944-1980 година), хрватскиот национализам во голема мера станал неактивен, освен за време на Хрватската пролет од 1967 до 1971 година, до распадот на Југославија во 1991-1992 година и Хрватската војна за независност[5] од 1991 до 1995 година.
Во својот покраен облик, хрватскиот национализам е обележан со желбата за образување на големохрватска држава, со идеализирање на селските и патријархатските вредности, како и со противсрпското расположение.[9]