Тјурингова награда

Тјурингова награда (англиски: Turing Award, формално: ACM A.M. Turing Award) — престижна награда која ја доделува Здружението за сметачка машинерија (ACM) на личности со придонеси од „голема и трајна техничка важност на полето на информатиката“.^[2] Наградата важи за највисокото прознание што може да го добие еден информатичар^[3][4] и неформално се смета за „Нобелова награда за информатика“.^[5][6]

Тјурингова награда ACM Turing Award
Статуа на Алан Тјуринг во Блечли Парк
Доделена за	исклучителни придонеси на полето на информатиката
Држава	Њујорк, (САД)
Доделува	Здружение за сметачка машинерија (ACM)
Награда/и	1.000.000 долари[1]
Прво доделување	1966
Мрежно место	{{URL|example.com|незадолжителен текст за приказ}}

Наречена е во чест на британскиот математичар Алан Тјуринг (1912-1954) и академски работник во Манчестерскиот и Кембричкиот уинверзитет. Тјуринг се смета за основоположник на теоретската информатика и вештачката интелигенција.^[7] Од 2007 до 2013 г., заедно со наградата се доделувале и 250.000 американски долари, со парична помош од „Интел“ и „Гугл“.^[2] Почнувајќи од 2014 г. паричниот дел од наградата е накачен на милион долари,^[1] со парична помош исклучиво од „Гугл“.^[8]

Прв добитник на наградата (1966) бил Алан Перлис од универзитетот „Керниги Мелон“, а прва жена-лауреат (2006) била Френсис Елизабет Ален од ИБМ.^[9][10][11]

Наградени

Година	Добитник	Образложение
1966	Алан Перлис	За неговото влијание на полето на напредните техники на програмирање и осмислување на програмски преведувачи (компајлери)[12]
1967	Морис Вилкс	Осмислувач и изработувач на EDSAC — првиот сметач со внатрешно складиран програм во 1949 г. кој користел живина линија за задршка на складираното. Познат е и како еден од основоположниците на програмските библиотеки (1951)[13]
1968	Ричард Хаминг	За неговата работа на бројчените методи, системите за автоматско кодирање и системите за утврдување и исправка на грешки[14]
1969	Марвин Мински	За неговата стожерна улога во создавањето, обликувањето, распространувањето и унапредувањето на вештачката интелигенција.[15]
1970	Џејмс Вилкинсон	За неговите истражувања на полето на бројчената анализа за употреба во големобрзински дигитален сметач. За ова има добиено посебно признание за придонесот за линеарната алгебра и обратната анализа на грешки[16]
1971	Џон Мекарти	За значајниот придонес на полето на вештачката интелигенција, со неговото познато предавање „Сегашната состојба на истражувањето на вештачката интелигенција“[17]
1972	Едсгер Дејкстра	Главен учесник во разработката на програмскиот јазик од високо ниво ALGOL кон крајот на 1950-тите, која станала пример за јасно и математички строго програмирање. Еден од главните застапници на програските јазици во јавноста, со голем придонес за општото осознавање на нивната структура, претставување и примена. Има напишано многу дела од својата, и сродни области.[18]
1973	Чарлс Бахман	За неговите извонредни придонеси за технологијата на базите на податоци[19]
1974	Доналд Кнут	За значајните придонеси во анализата на алгоритмите и осмислувањето на програмските јазици, а особено со дела како „Уметноста на програмирањето“ и неговите продолженија[20]
1975	Ален Њуел и Херберт Сајмон	За основните придонеси за вештачката интелигенција, прихологијата на човековото спознание и обработката на списоци[21]
1976	Михаил О. Рабин и Дана Скот	За нивниот заеднички труд „Конечните автомати и нивниот проблем на одредување“[22] во кој се појавува идејата за недетерминистички конечни автомати со огромна вредност и значење, како и големо влијание врз понатамошното истражување на оваа тема[23][24]
1977	Џон Бекус	За темелните, влијателни и трајни придонеси за осмислувањето на практички програмски системи на високо ниво, особено со работата на FORTRAN, како и клучните трудови за формалните процедури и определби на програмските јазици[25]
1978	Роберт Флојд	За јасно влијание врз методологиите на создавање на делотворна и доверлива програмска опрема, како и учество во основањето на следниве важни полиња на информатиката: теоријата на синтактичката анализа (расчленување), семантиката програмските јазици, формалната проверка, автоматската програмска синтеза и анализата на алгоритми[26]
1979	Кенет Ајверсон	За неговите основоположничките напори на полето на програмските јазици и математичкото бележење, од кои произлегол програмскиот јазик APL, за придонесите во примената на интерактивните системи на APL за образовни цели, како и за теоријата и праксата на програмските јазици[27]
1980	Тони Хор	За неговите темелни придонеси за утврдувањето и осмислувањето на програмските јазици[28]
1981	Едгар Код	За неговите темелни и постојани придонеси во теоријата и практиката на системите за раководење со бази на податоци, особено односните бази[29]
1982	Стивен Кук	За унапредувањето на нашето разбирање на сложеноста на смтањето на значаен и темелен начин[30]
1983	Кен Томпсон и Денис Ричи	За разработката на теоријата за генеричките оперативни системи, како и примената на оперативниот систем UNIX
1984	Никлаус Вирт	За разработка на низа иновативни сметачки јазици — EULER, ALGOL-W, MODULA и Паскал
1985	Ричард Карп	За постојаните придонеси за теоријата на алгоритмите, вклучувајќи ја разработката на делотворни алгоритми за проток во мрежите и други проблеми комбинаторската оптимизација, утврдувањето на полиномско-временската пресметливост со интуитивната претстава за алгоритамска делотворност. Од најголемо значење се неговите придонеси во теоријата на NP-потполност
1986	Џон Хопкрофт и Роберт Тарјан	За темелни достигнувања во осмислувањето и анализата на алгоритмии податочни структури
1987	Џон Кок	За значајни придонеси за осмислувањето и теоријата на програмските преведувачи, архитектурата на големите системи и развојот на сметачите со смалено множество наредби (RISC)
1988	Ајван Садерленд	За основоположничките и визоонерски придонеси на полето на сметачката графика, почнувајќи со Sketchpad и продолжувајќи понатаму
1989	Вилијам Кахан	За неговите темелни придонеси за бројчената анализа. Еден од најголемите стручњаци за сметање со подвижна запирка. Се посветил на задачата „светот да биде безбеден за бројчени пресметки“
1990	Фернандо Корбато	За основоположничката работа во уредувањето на поимите и предводењето на општонаменски системи за делење време и ресурси во големи размери, CTSS и Multics.
1991	Робин Милнер	За три посебни целосни достигнувања: 1) докажувачот на теореми LCF, механизацијата на Скотовата логика за пресметливи функции — веројатно првата теоретски заснована, но сепак практична алатка за машински-потпомогнато срочување на докази; 2) ML — првиот јазик со полиморфен типски извод заедно со типски безбеден механизам обработка на исклучоци; 3) пресметката на заемодејствувачки системи (CCS) — општа теорија на истовременоста. Покрај тоа, срочил и мошне ја напреднал целосната апстракција, која го проучува односот помеѓу работната и означувачката семантика.[31]
1992	Батлер Лампсон	За придонеси во развојот на околини на распределени лични сметачи у технологијата на нивната примена: работни станици, мрежи, оперативни системи, програмерски системи, монитори, безбедноста и објавувањето на документи.
1993	Јурис Хартманис и Ричард Стернс	За клучниот труд со кој ја основале теоријата на пресметковна сложеност.[32]
1994	Едвард Фајгенбаум и Раџ Реди	За основоположничкото осмислување и изработка на системи на вештачка интелигенција во големи размери, притоа покажувајќи ја практичната важност и можното влијание на ваквата технологија врз комерцијалните производи.[33]
1995	Мануел Блум	За придонеси во основите на теоријата на пресметковна сложеност и нејзината примена во криптографијата и проверката на програмите.
1996	Амир Пнуели	За клучната работа со која ја вовел врмеенската логика во информатиката, како и за неговите извонредни придонеси за проверката на програмите и системите.
1997	Даглас Енгелбарт	За осмислувањето на иднината на интерактивното сметачко работење и изумувањето на клучни технологии за спроведување на таа замисла.
1998	Џим Греј	За клучни придонеси во истражувањето на полето на базите на податоци и обработка на трансакции, како и за техничко водство на примената на системите.
1999	Фред Брукс	За значајните придонеси за сметачката архитектура, оперативните системи и програмското инженерство.
2000	Ендру Јао	За неговите темелни придонеси во теоријата на сметањето, вклучувајќи ја теоријата на создавањето на псевдослучајни броеви, криптографијата и сложеноста на поврзаностите.
2001	Оле-Јохан Дал и Кристен Нигорд	За идеите од темелно значење за објектно-ориентираното програмирање, осмислувајќи ги програмските јазици Симула I и Симула 67.
2002	Рон Ривест, Ади Шамир и Леонард Ејдлман	За нивниот генијален придонес за практичната примена на асиметричната криптографија.
2003	Алан Кеј	За поставување на темелите на многу идеи во основата на современите објектно-ориентирани програмски јазици, предводејќи ја екипата што го осмислила јазикот Smalltalk, како и за темелни придонеси за личните сметачи.
2004	Винтон Серф и Роберт Кан	За основоположничката работа на меѓувмрежувањето, including the design и примената на основните поврзувачки протоколи на семрежјето TCP/IP, како и за инспиративно водство во работата на мрежите.
2005	Петер Наур	За темелните придонеси за осмислувањето на програмските јазици и определбата на ALGOL 60, за осмислувањето на програмските преведувачи, како и за програмерскиот занает.
2006	Френсис Е. Ален	За основоположничките придонеси за теоријата и практиката на оптимизација на технологиите на програмско преведувачи и автоматското напоредно извршување.
2007	Едмунд Кларк, Ернест А. Емерсон и Јосиф Сифакис	За улогата во разработката на проверката на модели во високоделотворна технологија за проверка, нашироко прифатена во сметачката индустрија на програмско и машинско ниво.[34]
2008	Барбара Лисков	За придонеси за практичните и теоретски основи на програмските јазици и осмислувањето на системите, особено во врска со апстракцијата на податоците, толеранција на грешки и распределеното сметачко работење.
2009	Чарлс Текер	За основоположничото осмислување и примена на Ксерокс Алто — првиот современ личен сметач, како и за неговите придонеси за етернетот и табличниот сметач.
2010	Лезли Валијант	За придонесите кои ја преозбразиле теоријата на сметањето, вклучувајќи ја теоријата за „веројатно приближно точно“ учење (PAC), сложеноста на набројувањето и алгебарското пресметувањ, како и теоријата на напоредно сметачко работење.
2011	Јудеја Перл[35]	За темелни придонеси за вештачката интелигенција преку развојот на математичка анализа за веројатносно и причиносно расудување.[36]
2012	Силвио Микали Шафи Голдвасер	За преобразителната работа која ги поставила темелите за теоријата на сложеноста во криптографијата и за процесот кој вовел нови методи на делотворна проверка на математички докази во неа.[37]
2013	Лезли Лампорт	За темелните придонеси за теоријата и практиката на рапсределените и истовремените сиситеми, особено за измислувањето на концептите како причиност и логички часовници, безбеднос и живост, автомати со умножени состојби и доследност во низите.[38][39]
2014	Мајкл Стоунбрејкер	За темелни придонеси за концептите и практиките на кои се темелат современите базни системи.[40]
2015	Мартин Хелман Витфилд Диф	За темелни придонеси за современата криптографија. Во нивниот епохален труд „Нови насоки во криптографијата“ (New Directions in Cryptography) ја вовеле идејата за асиметричната криптографија и дигитален потпис — камен-темелник на највеќето денешни сигурносни протокли на семрежјето.[41]
2016	Тим Бернерс-Ли	За неговиот епохален изум — семрежјето (т.е. светската пајажина, интернет), првиот прелистувач и фундаменталните протоколи и алгоритми кои го овозможиле проширувањето на семрежјето.[42]
2017	Џон Л. Хенеси	За основополагањето на систематски и квантитативен приод кон осмислувањето и оценувањето на сметачките архитектури со трајно влијание врз индустријата на микрообработувачите.[43]
	Дејвид Патерсон
2018	Јошуа Бенжио	За концептните и инженерски новини во длабоките невронски мрежи, суштинска составница на сметачите.[44]
	Џефри Хинтон
	Јан Лекен
2019	Едвин Кетмал	За темелните придонеси кон тридимензионалната графика и револуционерно влијание на овие техники врз сметачки создадените слики (CGI) во кинемотографијата и други полиња.[45]
	Пет Ханрахан
2020	Алфред Ахо	За фундаменталните алгоритми и теоријата на која почива спроведувањето на програмски јазици и за срочување на овие резултати и оние на други во нивните влијателни книги од кои се образуваат поколенија информатичари.[46]
	Џефри Улман
2021	Џеј Донгара	За основоположничките придонеси кон бројчените алгоритми и библиотеки кои им овозможуваат на високоделотворниот пресметковни програми да бидат во тек со експоненцијалните подобрувања на машинската опрема повеќе од четири децении.[47]

Поврзано

• Медал „Џон Фон Нојман“
• Нобелова награда
• Шокова награда
• Неванлинина награда

Наводи

1. Cacm Staff (2014). „ACM's Turing Award prize raised to $1 million“. Communications of the ACM. 57 (12): 20. doi:10.1145/2685372.
2. „A. M. Turing Award“. ACM. Архивирано од изворникот на 2009-12-12. Посетено на 2007-11-05.
3. Dasgupta, Sanjoy; Papadimitriou, Christos; Vazirani, Umesh (2008). Algorithms. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-352340-8., p. 317.
4. Bibliography of Turing Award lectures Архивирано на 2 јануари 2015 г., DBLP
5. Steven Geringer (27 July 2007). „ACM'S Turing Award Prize Raised To $250,000“. ACM press release. Архивирано од изворникот на 2008-12-30. Посетено на 2008-10-16.
6. Погл. и: Brown, Bob (June 6, 2011). „Why there's no Nobel Prize in Computing“. Network World. Посетено на June 3, 2015.
7. Homer, Steven and Alan L. (2001). Computability and Complexity Theory. Springer via Google Books limited view. стр. 35. ISBN 0-387-95055-9. Посетено на 2007-11-05.
8. „ACM's Turing Award Prize Raised to $1 Million“. ACM. Архивирано од изворникот на 2015-11-23. Посетено на 2014-11-13.
9. The Association for Computing Machinery (21 февруари 2007). "First Woman to Receive ACM Turing Award". Соопштение за печат.  посет. 5 ноември 2007 г Архивирано на 26 мај 2012 г. „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2012-05-26. Посетено на 2015-09-16.
10. Marianne Kolbasuk McGee (February 24–26, 2007). „There's Still A Shortage Of Women In Tech, First Female Turing Award Winner Warns“. InformationWeek. CMP Media. Архивирано од изворникот на 2020-01-22. Посетено на 2007-11-05.
11. Perelman, Deborah (February 27, 2007). „Turing Award Anoints First Female Recipient“. eWEEK. Ziff Davis Enterprise. Архивирано од изворникот на 2020-01-22. Посетено на 2007-11-05.
12. Perlis, A. J. (1967). „The Synthesis of Algorithmic Systems“. Journal of the ACM. 14: 1. doi:10.1145/321371.321372.
13. Wilkes, M. V. (1968). „Computers then and Now“. Journal of the ACM. 15: 1. doi:10.1145/321439.321440.
14. Hamming, R. W. (1969). „One Man's View of Computer Science“. Journal of the ACM. 16: 3. doi:10.1145/321495.321497.
15. Minsky, M. (1970). „Form and Content in Computer Science (1970 ACM turing lecture)“. Journal of the ACM. 17 (2): 197. doi:10.1145/321574.321575.
16. Wilkinson, J. H. (1971). „Some Comments from a Numerical Analyst“. Journal of the ACM. 18 (2): 137. doi:10.1145/321637.321638.
17. McCarthy, J. (1987). „Generality in artificial intelligence“. Communications of the ACM. 30 (12): 1030. doi:10.1145/33447.33448.
18. Dijkstra, E. W. (1972). „The humble programmer“. Communications of the ACM. 15 (10): 859. doi:10.1145/355604.361591.
19. Bachman, C. W. (1973). „The programmer as navigator“. Communications of the ACM. 16 (11): 653. doi:10.1145/355611.362534.
20. Knuth, D. E. (1974). „Computer programming as an art“. Communications of the ACM. 17 (12): 667. doi:10.1145/361604.361612.
21. Newell, A.; Simon, H. A. (1976). „Computer science as empirical inquiry: Symbols and search“. Communications of the ACM. 19 (3): 113. doi:10.1145/360018.360022.
22. Rabin, M. O.; Scott, D. (1959). „Finite Automata and Their Decision Problems“. IBM Journal of Research and Development. 3 (2): 114. doi:10.1147/rd.32.0114.
23. Rabin, M. O. (1977). „Complexity of computations“. Communications of the ACM. 20 (9): 625. doi:10.1145/359810.359816.
24. Scott, D. S. (1977). „Logic and programming languages“. Communications of the ACM. 20 (9): 634. doi:10.1145/359810.359826.
25. Backus, J. (1978). „Can programming be liberated from the von Neumann style?: A functional style and its algebra of programs“. Communications of the ACM. 21 (8): 613. doi:10.1145/359576.359579.
26. Floyd, R. W. (1979). „The paradigms of programming“. Communications of the ACM. 22 (8): 455. doi:10.1145/359138.359140.
27. Iverson, K. E. (1980). „Notation as a tool of thought“. Communications of the ACM. 23 (8): 444. doi:10.1145/358896.358899.
28. Hoare, C. A. R. (1981). „The emperor's old clothes“. Communications of the ACM. 24 (2): 75. doi:10.1145/358549.358561.
29. Codd, E. F. (1982). „Relational database: A practical foundation for productivity“. Communications of the ACM. 25 (2): 109. doi:10.1145/358396.358400.
30. Cook, S. A. (1983). „An overview of computational complexity“. Communications of the ACM. 26 (6): 400. doi:10.1145/358141.358144.
31. Milner, R. (1993). „Elements of interaction: Turing award lecture“. Communications of the ACM. 36: 78–89. doi:10.1145/151233.151240.
32. Stearns, R. E. (1994). „Turing Award lecture: It's time to reconsider time“. Communications of the ACM. 37 (11): 95. doi:10.1145/188280.188379.
33. Reddy, R. (1996). „To dream the possible dream“. Communications of the ACM. 39 (5): 105. doi:10.1145/229459.233436.
34. 2007 Turing Award Winners Announced
35. Pearl, Judea (2011). „The Mechanization of Causal Inference: A "mini" Turing Test and Beyond“ (mp4). ACM Turing award lectures. ACM. doi:10.1145/1283920.2351636. ISBN 978-1-4503-1049-9.
36. „Judea Pearl“. ACM.
37. „Turing award 2012“. ACM. Архивирано од изворникот на 2013-03-18. Посетено на 2015-09-16.
38. „Turing award 2013“. ACM.
39. Lamport, L. (1978). „Time, clocks, and the ordering of events in a distributed system“ (PDF). Communications of the ACM. 21 (7): 558–565. doi:10.1145/359545.359563.
40. „Turing award 2014“. ACM.
41. „Cryptography Pioneers Receive 2015 ACM A.M. Turing Award“. ACM.
42. „Turing award 2016“. ACM.
43. „Pioneers of Modern Computer Architecture Receive ACM A.M. Turing Award“. ACM.
44. Fathers of the Deep Learning Revolution Receive ACM A.M. Turing Award
45. Pioneers of Modern Computer Graphics Recognized with ACM A.M. Turing Award – Hanrahan and Catmull’s Innovations Paved the Way for Today’s 3-D Animated Films. посет. 19 март 2020 г.
46. ACM Turing Award Honors Innovators Who Shaped the Foundations of Programming Language Compilers and Algorithms. посет. 31 март 2021 г.
47. „Open Graph Title: University of Tennessee's Jack Dongarra receives 2021 ACM A.M. Turing Award“. awards.acm.org (англиски). Посетено на 2022-03-30.

Надворешни врски

„Тјурингова награда“ на Ризницата ?

• Матична страница
• Список на наградени со Тјуринговата награда Архивирано на 12 декември 2009 г. — ACM (англиски)
• Ликовен приказ на добитниците на Тјуринговата награда (англиски)