Латинскиот е флексивен јазик, и како таков неговите именки, заменки, и придавки се деклинираат за да ја послужат нивната граматичка улога. Збир од деклинирани форми се нарекува деклинација. Во латинскиот има 5 деклинации, кои се набројани и групирани по наставка и род.
Целосната деклинација се состои од седум падежи:
- Номинатив, кој се користи за изразување на предметот на исказот. Исто така се корсти и со копулативни глаголи.
- Генитив, кој се користи за изразување на имателство, измерување или извор. На македонски, генетивот се претставува аналитички со зборот на; инфлексивно се употребуваат и наставките „-ов“, „-ва“ и „-во“ за еднина и „-ви“ за множина за бил кој род. Пр. (Марков Манастир, Маркова Река, Црешово Топче, Маврови Анови)
- Датив, го искажува примателот на дејствието, т.е. индиректниот предмет на глаголот. На македонски, предлозите на, од и за најчесто ја вршат оваа улога аналитички. Меѓутоа падежните остатоци во македонскиот дозволуваат синтетичка употреба слична на латинскиот заедно со предлогот, во мешан манир - пр. Му реков на Игора. Тука наставката „-а“ ја врши улогата на датив, додека предлогот „на“ си го задржува местото и улогата, што не е случај со вистинските синтетички јазици.
- Акузатив, кој го изразува директниот предмет на глаголот. На македонски, номинативот и акузативот се идентични, освен во случај остатоците од старасловенскиот (пр. кој > кому).
- Вокатив, се користи за директно обраќање некому. Иако повеќе не се смета за падеж, овој граматички елемент е наполно присутен во македонскиот. Пр. мамо!, Мартине!, планино!, Боже!
- Аблатив, кој изразува одделност, индирекција, или начин на изведба на нешто. Во македонскиот наместо тоа се користат предлозите крај, со и од.
- Локатив, кој се користи за да се изрази место во или на кое, или во времето во кое, нешто се случило. Локативот скоро и да не постои во латинскиот, и важи само за некои имиња на места, и затоа е идентичен со дативот (во првата, втората и третата деклинација) и аблативот (во четвртата и петтата деклинација).
Постојат 5 деклинации на именките во латинскиот јазик.
Прва деклинација
Именките од оваа деклинација обично завршуваат на –а и типично се од женски род. Значи буквата која предоминира на крајот од зборот е a.
Треба да се знае дека латинскиот нема членови и како таков не ги разликува зборовите девојка и девојката; истиот збор, puella, ги означува двете.
| Падеж | Наставка | Деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | –a | puella | девојка/девојкин |
| Генитив | –ae | puellae | на девојката |
| Датив | –ae | puellae | на, за девојката |
| Акузатив | –am | puellam | девојка(та) |
| Вокатив | –a | Puella! | Девојко! |
| Аблатив | –ā | puellā | крај, со, од девојката |
| Локатив | –ae | puellae | кај девојката |
| Множина | |||
| Номинатив | –ae | puellae | девојки |
| Генитив | –ārum | puellārum | на девојките |
| Датив | –īs | puellīs | на, за девојките |
| Акузатив | –ās | puellās | девојки(те) |
| Вокатив | –ae | Puellae! | Девојки! |
| Аблатив | –īs | puellīs | крај со, заедно со, девојките |
| Локатив | –īs | puellīs | кај девојките |
Втора деклинација
Именките од оваа деклинација обично завршуваат на –us, –um, или –r и се типично од машки или среден род. ТУка предоминира буквата o на крајот од зборот.
| Падеж | Наставка | деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | –us | servus | роб |
| Генитив | –ī | servī | на робот/робовиот |
| Датив | –ō | servō | на, за робот |
| Акузатив | –um | servum | роб(от) |
| Вокатив | –e | Serve! | Робу! |
| Аблатив | –ō | servō | крај, со, од робот |
| Локатив | –ō | servō | кај робот |
| Множина | |||
| Номинатив | –ī | servī | робови |
| Генитив | –ōrum | servōrum | на робовите |
| Датив | –īs | servīs | на, за робовите |
| Акузатив | –ōs | servōs | робови(те) |
| Вокатив | –ī | Servī! | Робови! |
| Аблатив | –īs | servīs | крај, со, од робовите |
| Локатив | –īs | servīs | кај робовите |
| Падеж | Наставка | деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | –um | verbum | збор |
| Генитив | –ī | verbī | на зборот/зборовиот |
| Датив | –ō | verbō | на, за зборот |
| Акузатив | –um | verbum | збор(от) |
| Вокатив | –um | Verbum! | Зборе! |
| Аблатив | –ō | verbō | крај, со, од зборот |
| Локатив | –ō | verbō | кај зборот |
| Множина | |||
| Номинатив | –a | verba | зборови |
| Генитив | –ōrum | verbōrum | на зборовите |
| Датив | –īs | verbīs | на, за зборовите |
| Акузатив | –a | verba | зборови(те) |
| Вокатив | –a | Verba! | Зборови! |
| Аблатив | –īs | verbīs | крај, со, од зборовите |
| Локатив | –īs | verbīs | кај зборовите |
| Падеж | Наставка | деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | – | ager | поле |
| Генитив | –ī | agrī | на полето |
| Датив | –ō | agrō | на, за полето |
| Акузатив | –um | agrum | поле(то) |
| Вокатив | – | Ager! | Поле! |
| Аблатив | –ō | agrō | крај, со, за полето |
| Локатив | –ō | agrō | на полето |
| Множина | |||
| Номинатив | –ī | agrī | полиња |
| Генитив | –ōrum | agrōrum | на полињата |
| Датив | –īs | agrīs | на, за полињата |
| Акузатив | –ōs | agrōs | пол(е)иња |
| Вокатив | –ī | Agrī! | Полиња! |
| Аблатив | –īs | agrīs | крај, со, од полињата |
| Локатив | –īs | agrīs | на полињата |
Трета деклинација
Именките од третата деклинација завршуваат со согласка; тие се од женски, машки, и среден род.
| Падеж | Наставка | деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | – | rēx | крал |
| Генитив | –is | rēgis | на кралот/кралев |
| Датив | –ī | rēgī | на, за кралот |
| Акузатив | –em | rēgem | крал(от) |
| Вокатив | – | Rēx! | Кралу! |
| Аблатив | –e | rēge | крај, со, од кралот |
| Локатив | –ī | rēgī | кај кралот |
| Множина | |||
| Номинатив | –ēs | rēgēs | кралеви |
| Генитив | –um | rēgum | на кралевите |
| Датив | –ibus | rēgibus | на, за кралевите |
| Акузатив | –ēs | rēgēs | кралеви(те) |
| Вокатив | –ēs | Rēgēs! | Кралеви! |
| Аблатив | –ibus | rēgibus | крај, со, од кралевите |
| Локатив | –ibus | rēgibus | кај кралевите |
| Падеж | Наставка | деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | – | nōmen | име |
| Генитив | –is | nōminis | на името/имевото |
| Датив | –ī | nōminī | на, за името |
| Акузатив | – | nōmen | име(то) |
| Вокатив | – | Nōmen! | Име! |
| Аблатив | –e | nōmine | крај, со, од името |
| Локатив | –ī | nōminī | кај името |
| Множина | |||
| Номинатив | –a | nōmina | имиња |
| Генитив | –um | nōminum | на имињата |
| Датив | –ibus | nōminibus | на, за имињата |
| Акузатив | –a | nōmina | имиња(та) |
| Вокатив | –a | Nōmina! | Имиња! |
| Аблатив | –ibus | nōminibus | крај, со, од имињата |
| Локатив | –ibus | nōminibus | кај имињата |
| Падеж | Наставка | деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | –is | hostis | непријател |
| Генитив | –is | hostis | на непријателот/непријателовиот |
| Датив | –ī | hostī | на, за непријателот |
| Акузатив | –em | hostem (или hostim) | непријател(от) |
| Вокатив | –is | Hostis! | Непријателе! |
| Аблатив | –e | hoste (или hostī) | крај, со, од непријателот |
| Локатив | –ī | hostī | кај непријателот |
| Множина | |||
| Номинатив | –ēs | hostēs | непријатели |
| Генитив | –ium | hostium | на непријателите |
| Датив | –ibus | hostibus | на, за непријателите |
| Акузатив | –ēs | hostēs (или hostīs) | непријатели(те) |
| Вокатив | –ēs | Hostēs! | Непријатели! |
| Аблатив | –ibus | hostibus | крај, со, од непријателите |
| Локатив | –ibus | hostibus | кај непријателите |
Четврта деклинација
Именките од четвртата деклинација имаат (номинативна наставка) –us, и се обично од машки, или –ū, кои се секогаш од среден род. Кај овие именки предоминира буквата u на крајот.
| Падеж | Наставка | Деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | –us | lacus | езеро |
| Генитив | –ūs | lacūs | на езерото/езеровото |
| Датив | –uī | lacuī | на, за езерото |
| Акузатив | –um | lacum | езеро(то) |
| Вокатив | –us | Lacus! | Езеро! |
| Аблатив | –ū | lacū | крај, со, од езерото |
| Локатив | –ū | lacū | кај езерото |
| Множина | |||
| Номинатив | –ūs | lacūs | езера |
| Генитив | –uum | lacuum | на езерата |
| Датив | –ibus | lacibus | на, за езерата |
| Акузатив | –ūs | lacūs | езера(та) |
| Вокатив | –ūs | Lacūs! | Езера! |
| Аблатив | –ibus | lacibus | крај, со, од езерата |
| Локатив | –ibus | lacibus | кај езерата |
| Падеж | Наставка | Деклиниран облик | Македонски |
|---|---|---|---|
| Еднина | |||
| Номинатив | –ū | cornū | рог |
| Генитив | –ūs | cornūs | на рогот/роговиот |
| Датив | –ū | cornū | на, за рогот |
| Акузатив | –ū | cornū | рог(от) |
| Вокатив | –ū | Cornū! | Рогу! |
| Аблатив | –ū | cornū | крај, со, од рогот |
| Локатив | –ū | cornū | кај рогот |
| Множина | |||
| Номинатив | –ua | cornua | рогови |
| Генитив | –uum | cornuum | на роговите |
| Датив | –ibus | cornibus | на, за роговите |
| Акузатив | –ua | cornua | рогови(те) |
| Вокатив | –ua | Cornua! | Рогови! |
| Аблатив | –ibus | cornibus | крај, со, од роговите |
| Локатив | –ibus | cornibus | кај роговите |
Петта деклинација
Именките од петтата деклинација завршуваат со –ēs и речеси секогаш се од женски род.
| Латински падеж: Петта деклинација, женски род | ||||
|---|---|---|---|---|
| Еднина | ||||
| Падеж | Наставка | Македонски prep. | Пример | Превод |
| Номинатив | ēs | - | rēs | нешто |
| Генитив | eī | -на | reī | на нештото/нештовото |
| Датив | eī | -на, -за | reī | на нештото |
| Акузатив | em | - | rem | нешто(то) |
| Вокатив | ēs | - | rēs! | Нешто! |
| Аблатив | ē | -со, -крај | rē | со нештото |
| Локатив | ē | -со, -покрај | rē | кај нештото |
| Множина | ||||
| Падеж | Наставка | Македонски предлог | Пример | Превод |
| Номинатив | ēs | - | rēs | нешта |
| Генитив | ērum | -на | rērum | на нештата |
| Датив | ēbus | -на, -за | rēbus | на нештата |
| Акузатив | ēs | - | rēs | нешта(та) |
| Вокатив | ēs | - | rēs | Нешта! |
| Аблатив | ēbus | -со, -крај | rēbus | со нештата |
| Локатив | ēbus | -кај | rēbus | кај нештата |
Пример II (парадигма diēs - ден )
| Латински падеж: Петта деклинација, машки род | ||||
|---|---|---|---|---|
| Еднина | ||||
| Падеж | Наставка | Македонски предлог | Пример | Превод |
| Номинатив | ēs | - | diēs | денот |
| Генитив | ēī | -на | diēī | на денот/деновиот |
| Датив | ēī | -на, -за | diēī | на денот |
| Акузатив | em | - | diem | ден(от) |
| Вокатив | ēs | - | diēs! | Дену! |
| Аблатив | ē | -со, -крај | diē | со денот |
| Локатив | ē | -на | diē | на денот |
| Множина | ||||
| Падеж | Наставка | Македонски предлог | Пример | Превод |
| Номинатив | ēs | - | diēs | деновите |
| Генитив | ērum | -на | diērum | на деновите |
| Датив | ēbus | -на, -за | diēbus | на деновите |
| Акузатив | ēs | - | diēs | денови(те) |
| Вокатив | ēs | - | diēs | Денови! |
| Аблатив | ēbus | -со, -крај | diēbus | со деновите |
| Локатив | ēbus | -на | diēbus | на деновите |
Оваа класа на деклинација била позледната која се развила во латинскиот јазик; единствените именки кои наполно се деклинираат се diēs и fidēs.
Од зборот rēs доаѓа зборот rēs pūblica (република): нешто на луѓето.
Придавките се делат на две деклинациони класи. Првата („наречена прва и втора деклинација“) ги комбинира a и o-деклинациите на именки, со тоа што a-наставките се додаваат за женски, а o за машки род. Придавките од среден род од оцаа класа одат по шемата за именките од среден род од o-класата.
Другата класа на придавки (наречена „трета деклинација“) е слична на третата класа за именки, со важната разлика дека речиси сите вакви придавки прават аблатив еднина со -ī, а не со -e. Номинативната еднина на ови придавки исто така често се бележи за род на различни начини.
Една мала класа на придавки одат по т.н. „заменска деклинација“, објаснета подолу.
Односните и демонтративните заменки генерално се деклинираат како придавките од првата и втората деклинација, со следниве разлики:
- номинативите често се неправилни
- дативната еднина завршува на -ī, а не на -ae или -ō.
- генитивната еднина завршува на -īus, а не на -ae или -ī.
„Заменската“ деклинација се распознава токму по овие разлики, а и неколку придавки ја следат оваа шема.
Показни заменки
| Показна заменка: is/ea/id | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | is | ea | id | eī | eae | ea |
| Генитив | eius | eius | eius | eōrum | eārum | eōrum |
| Датив | eī | eī | eī | eīs | eīs | eīs |
| Акузатив | eum | eam | id | eōs | eās | ea |
| Вокатив | is | ea | id | eī | eae | ea |
| Аблатив | eō | eā | eō | eīs | eīs | eīs |
| Локатив | eō | eius | eō | eīs | eīs | eīs |
| Показна заменка: ille/illa/illud | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | ille | illa | illud | illī | illae | illa |
| Генитив | illīus | illīus | illīus | illōrum | illārum | illōrum |
| Датив | illī | illī | illī | illīs | illīs | illīs |
| Акузатив | illum | illam | illud | illōs | illās | illa |
| Вокатив | ille | illa | illud | illī | illae | illa |
| Аблатив | illō | illā | illō | illīs | illīs | illīs |
| Локатив | illō | illius | illō | illīs | illīs | illīs |
| Показна заменка: hic/haec/hoc | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | hic | haec | hoc | hī | hae | haec |
| Генитив | huius | huius | huius | hōrum | hārum | hōrum |
| Датив | huic | huic | huic | hīs | hīs | hīs |
| Акузатив | hunc | hanc | hoc | hōs | hās | haec |
| Вокатив | hic | haec | hoc | hī | hae | haec |
| Аблатив | hōc | hāc | hōc | hīs | hīs | hīs |
| Локатив | hōc | huius | hōc | hīs | hīs | hīs |
| Односна заменка: qui/quae/quod | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | quī | quae | quod | quī | quae | quae |
| Генитив | cuius | cuius | cuius | quōrum | quārum | quōrum |
| Датив | cui | cui | cui | quibus | quibus | quibus |
| Акузатив | quem | quam | quod | quōs | quās | quae |
| Вокатив | quī | quae | quod | quī | quae | quae |
| Аблатив | quō | quā | quō | quibus | quibus | quibus |
| Локатив | quō | cuius | quō | quibus | quibus | quibus |
Лични заменки
| Односна заменка: is/ea/id | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | is | ea | id | eī | eae | ea |
| Генитив | eius | eius | eius | eōrum | eārum | eōrum |
| Датив | eī | eī | eī | eīs | eīs | eīs |
| Акузатив | eum | eam | id | eōs | eās | ea |
| Вокатив | is | ea | id | eī | eae | ea |
| Аблатив | eō | eā | eō | eīs | eīs | eīs |
| Локатив | eō | eius | eō | eīs | eīs | eīs |
| Односна заменка: ille/illa/illud | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | ille | illa | illud | illī | illae | illa |
| Генитив | illīus | illīus | illīus | illōrum | illārum | illōrum |
| Датив | illī | illī | illī | illīs | illīs | illīs |
| Акузатив | illum | illam | illud | illōs | illās | illa |
| Вокатив | ille | illa | illud | illī | illae | illa |
| Аблатив | illō | illā | illō | illīs | illīs | illīs |
| Локатив | illō | illius | illō | illīs | illīs | illīs |
| Односна заменка: hic/haec/hoc | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | hic | haec | hoc | hī | hae | haec |
| Генитив | huius | huius | huius | hōrum | hārum | hōrum |
| Датив | huic | huic | huic | hīs | hīs | hīs |
| Акузатив | hunc | hanc | hoc | hōs | hās | haec |
| Вокатив | hic | haec | hoc | hī | hae | haec |
| Аблатив | hōc | hāc | hōc | hīs | hīs | hīs |
| Локатив | hōc | huius | hōc | hīs | hīs | hīs |
| Односна заменка: qui/quae/quod | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Падеж | Еднина | Множина | ||||
| Машки | Женски | Среден | Машки | Женски | Среден | |
| Номинатив | quī | quae | quod | quī | quae | quae |
| Генитив | cuius | cuius | cuius | quōrum | quārum | quōrum |
| Датив | cui | cui | cui | quibus | quibus | quibus |
| Акузатив | quem | quam | quod | quōs | quās | quae |
| Вокатив | quī | quae | quod | quī | quae | quae |
| Аблатив | quō | quā | quō | quibus | quibus | quibus |
| Локатив | quō | cuius | quō | quibus | quibus | quibus |
- Латински коњугации
Викикнигите имаат повеќе на оваа тема:
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
