From Wikipedia, the free encyclopedia
Девизен пазар (англиски: exchange rate market) претставува место каде парите деноминирани во една валута се разменуваат (купуваат и продаваат) со пари деноминирани во друга валута.[1] Во потесна смисла на зборот, девизниот пазар претставува перманентно среќавање на понудата и побарувачката на слободни девизни средства (валути и девизи); додека во поширока смисла на зборот девизниот пазар опфаќа купопродажба на девизи, одржување на т.н. девизни позиции, девизна арбитража, девизни шпекулации итн. Постоењето на девизниот пазар се јавува како неопходност со цел да се обезбеди непречено извршување на трансакциите меѓу партнери од различни земји.
Цената на една валута изразена во друга валута се нарекува девизен курс.[2] Девизните курсеви на девизниот пазар се одредуваат преку интеракција на домаќинствата, претпријатијата и финансиските институции, кои купуваат и продаваат девизи за да вршат меѓународни плаќања.
Мерено според обемот на трговија, девизниот пазар е убедливо најголемиот финансиски пазар: во светски рамки, дневниот промет на традиционалниот девизен пазар изнесува 4 трилиони долари. Благодарение на различните часовни појаси, девизниот пазар претставува единствен, глобален пазар кој работи нон-стоп. Девизниот пазар не е институционализиран, како што се берзите на хартии од вредност, туку претставува мрежа на голем број банки ширум светот, меѓусебно поврзани преку средствата за комуникација (телефон, факс, интернет-врските, т.е. воопшто не постои физички контакт помеѓу учесниците) кои прават девизниот пазар да е единствениот пазар на кој „сонцето никогаш не заоѓа“. Сепак, најголем дел од светската трговија со девизи се извршува во неколку поголеми финансиски центри, како што се: Лондон, Њујорк, Токио, Цирих и Сингапур. Банките се јавуваат како главни учесници на девизниот пазар, а покрај нив, учествуваат и претпријатија, девизни брокери, небанкарски финансиски институции (како што се:пензиските фондови, инвестиционите фондови, осигурителните друштва и др.) и Централните банки.[2] Околу 50% од сите трансакции ги извршуваат 20 најголеми светски банки или нивни подружници), а најзначајни трговци со девизи се: Deutsche Bank, Citibank и J. P. Morgan Chase. Лондон, Њујорк и Токио се трите најголеми центри во трговијата со девизи.[3]
Во 2015 година, министерството за правда на САД склучило вонсудска спогодба со четири глобални банки („Ситигруп“, „ЈПМорган Чејс“, „Барклис банк“ и Кралската банка на Шкотска), кои ги прекршиле правилата за антимонополско однесување на девизниот пазар. Овие банки признале дека неформално се здружиле при одредување на т.н. World Markets/Reuters fix (WM/R fix) и се согласиле да платат казна од 5,6 милијарди долари. Покрај нив, како виновна била прогласена и банката „УБС“, која се согласила да плати казна од над 500 милиони долари.[4]
Операциите на девизниот пазар можат да се извршат на два начини:[5]
Главни учесници на девизниот пазар се комерцијалните банки, корпорациите кои се вклучени во меѓународната трговија, небанкарските институции и централните банки. На девизниот пазар, исто така, можат да учествуваат и поединци (на пример: турист кој купува девизи од рецепција во хотел), но таквите готовински трансакции имаат незначителен удел во вкупната трговија со девизи.
Во зависност од времето кога купувачот и продавачот на девизи ги извршуваат своите обврски, разликува два вида на пазари:[6][7]
На девизниот пазар, девинзите куреви можат да се објават на два начина:[8]
На пример, банка со седиште во САД го објави курсот на еврото, директна котација би била: 1 евро = 1,031 американски долари, додека индиректна котација би била: 1 американски долар = 0,97 евра. Притоа, двете котации се еквивалентни, зашто директната котација може лесно да се претвори во индиректна котација и обратно. Тоа се постигнува така што едната котација претставува реципрочна вредност од другата котација. На пример, ако директната котација гласи: 1 евро = 1,1031 долари, тогаш индиректната котација ќе се пресмета како: 1 / 1,0131 = 0,97 евра за еден долар. Обратно, ако е дадена индиректната котација: 1 долар = 0,97 евра, директната котација ќе се пресмета како: 1 / 0,97 = 1,031 долари за едно евро.
Трговците со девизи остваруваат заработка од разликата меѓу куповниот (англиски: bid) и продажниот (англиски: ask) девизен курс. Оваа разлика се нарекува распон (англиски: spread) и најчесто се изразува како процент од продажниот курс:[9]
Распон = (продажен курс - куповен курс) / продажен курс
На пример, ако куповниот курс на британската фунта изнесува 1,52 долари, а продажниот курс е еднаков на 1,60 долари, распонот ќе се пресмета како:
Распон = (1,60 - 1,52) / 1,60 = 0,05 = 5 %.
Распонот зависи од повеќе фактори меѓу кои најзначајни се:[10]
Девизниот пазар во Македонија бил воспоставен во мај 1993 год., и тоа како институционализиран пазар во рамките на НБРМ. Во овој период, трговијата со девизи се вршела на девизните пазари во овластените банки, а претпријатијата можеле меѓу себе да си купуваат и да си продаваат девизи, без посредство на банките. Во овој период, девизниот пазар бил расцепкан и премногу регулиран, со нагласена улога на централната банка.[6]
Во октомври 2002 год. започнала нова етапа во функционирањето на македонскиот девизен пазар. Притоа, новиот, реформиран девизен пазар ги поседува следниве одлики:
Инаку, како посебен дел на девизниот пазар се јавува меѓубанкарскиот пазар на кој банките тргуваат меѓу себе и со банките-поддржувачи (анг: market makers). Со цел да го одржи курсот на денарот на одредено ниво, на овој пазар често интервенира централната банка, која купува или продава девизи преку четирите банки поддржувачи (денес тоа се: Комерцијална банка АД Скопје; Стопанска банка АД Скопје, НЛБ Тутунска банка АД Скопје и Шпаркасе банка АД Скопје)[11]. Инаку, на девизниот пазар, преносот на девизите и на денарите се врши по електронски пат, при што, за таа цел, во 2005 година централната банка им обезбедила на банките електронска платформа за тргување. Девизниот пазар работи секој работен ден од 9:00 до 15:30 часот, а минималниот износ на девизи со кој може да се тргува изнесува 30 000 евра на обичниот пазар, односно 350 000 евра за поддржувачите на пазарот. За извршување на услуги за физичките лица, работното време се разликува од банка до банка (на пример, во Комерцијална банка тоа е од 9:00 до 14:30 часот,[12] додека во Стопанска банка АД Скопје тоа е од 8:30 до 16:00 часот.[13]) На девизниот пазар може да се склучат трансакции со сегашна испорака, со рок на извршување од 48 часа, како и трансакции со идна испорака, а може да се тргува и со валутни фјучерси и опции (кои сè уште не постојат). Во 2010 година, прометот на девизниот пазар изнесувал 6,15 милијарди евра (или 25 милиони евра дневно), а најголем дел од тргувањата со девизи (84%) се вршел меѓу банките и претпријатијата.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.