Алголска променлива ѕвезда

Алголска променлива ѕвезда или двојка од алголски тип — класа на затемнувачки двојни ѕвезди сродни со ѕвездата Алгол (β Персеј) која е нивен прототип од развојно гледиште. Ваквата ѕвезда е полураздвоен двоен системи чија главна составница е ѕвезда од првичен тип во главната низа која не ја пополнува нејзината Рошеова шуплина, додека постудената, послаба, поголема и помалку масивна втора составница лежи над главната низа на Херцшпрунг-Раселовиот дијаграм и ја пополнува Рошеовата шуплина. Во нејзината рана историја, вторичната ѕвезда била помасивна, развивајќи се прва и преполнувајќи ја нејзината Рошеова шуплина. По брз пренос на масите, оваа станала помалку масивна од нејзиниот придружник.^[1]

Фазно преклопена светлинска крива на променливата Агол Зета Феникис, снимена од сателитот за транзитни егзопланети за истражување на НАСА (ТЕСС)

Кога постудената составница е пројде пред поврелата, првата попречува дел од светлината на втората, па вкупната сјајност на двојката, гледајќи од Земјата, привремено се намалува. Ова е главниот минимум на двојката. Истото може да се случи и кога поврелата проаѓа пред постудената, но во помала мера; ова се нарекува спореден минимум.

Периодот, или изминатото време помеѓу два главни минимума, е многу рамномрен во текот на умерени временски должини (месеци од години), определен од обртниот период на двојката — времето кое им е потребно на двете составници да направат едно завртување една околу друга. Највеќето алголски променливи се прилично блиски двојки, па затоа нивните периоди се куси — најчесто неколку дена. Најкус период е 0,1167 дена (~2:48 часа, HW Девица), а најголд е 9892 дена (27 години, Епсилон Кочијаш). Со тек на долго време, периодот почнува да се разликува поради низа чинители: кај некои алголски двојки, преносот на масата помеѓу блиските составници на променливата може да предизвика монотони зголемувања на периодот; ако една составница од парот е магнетно активна, Апелгејтовиот механизам може да предзвика повторливи промени во периодот во износ од ∆P/P ≈ 10⁻⁵; магнетно кочење или дејството на трета составница во многу занесена орбита може да предизвикаат поголеми промени на периодот.^[2]

Составниците на алголскиот систем имаат сферичен, или малку елипсоиден облик. Ова ги разликува од променливите од од типот на Бета Лира и оној на W Голема Мечка, каде двете осставнии се толку блиску што обете ѕвезди претрпуваат големи изобличувања поради гравитациските влијанија.

Начелно земено, сјајносните колебања се во замав од една величина, додека пак најголемата изнесува 3,4 величини (V342 Орел). Составниците може да бидат од било кој спектрален тип, иако во највеќето случаи посјајната од нив е од класата B, A, F или G.

Променливоста на самата ѕвезда Алгол (прототипот на оваа променлива ѕвезда) е првпат забележана во 1667 г. од италијанскиот астроном Џеминијано Монтанари. Механизот на променливост прв исправно го образложил англискиот астроном Џон Гудрик во 1782 г.

Денес се познати илјадници алголски променливи: Општиот каталог на променливи ѕвезди од 2003 г. опфаќа 3.554 такви ѕвезди (9 % од сите променливи ѕвезди).

Име	Соѕвездие	Откриена	Привидна величина (најголема)[3]	Привидна величина (најмала)[3]	Величински опсег	Период	Поттип	Спектрални типови (затемнувачки составници)	Забелешка
ε Aur	Кочијаш	Јохан Х. Фрич, 1821	7002292000000000000♠2м,92	7002383000000000000♠3м,83	&100000000000000910000000,91	7004988420000000000♠27,08 години	GS	F0 Iab + ~ B5V
U Cep	Кефеј		7002675000000000000♠6м,75	7002924000000000000♠9м,24	&100000000000002490000002,49	&100000000002493050000002,49305 д
R CMa	Големо Куче		7002570000000000000♠5м,70	7002634000000000000♠6м,34	&100000000000000640000000,64	&100000000001135940000001,13594 д	SD		троен систем
S Cnc	Рак	Џон Р. Хинд, 1848	7002829000000000000♠8м,29	7003102500000000000♠10м,25	&100000000000001960000001,96	&100000000009484550000009,48455 д	DS
α CrB (Алфека или Гема)	Северна Круна		7002221000000000000♠2м,21 (С)	7002232000000000000♠2м,32 (С)	&100000000000000110000000,11	&1000000000173599100000017,35991 д	DM	A0V + G5V
U CrB	Северна Круна		7002766000000000000♠7м,66	7002879000000000000♠8м,79	&100000000000001130000001,13	&100000000003452200000003,45220 д	SD
u Her (68 Her)	Херкул		7002469000000000000♠4м,69	7002537000000000000♠5м,37	&100000000000000680000000,68	&100000000002051030000002,05103 д	SD
VW Hya	Водна Змија		7002105000000000000♠10м,5	7002141000000000000♠14м,1	&100000000000000360000003,6	&100000000002696420000002,69642 д	SD
δ Ori (Минтака)	Орион	Џон Хершел, 1834	7002214000000000000♠2м,14	7002226000000000000♠2м,26	&100000000000000120000000,12	&100000000005732480000005,73248 д	DM	O9.5 II + B0.5III
VV Ori	Орион		7002531000000000000♠5м,31	7002566000000000000♠5м,66	&100000000000000350000000,35	&100000000001485380000001,48538 д	KE
β Per (Алгол)	Персеј	Џеминијано Монтанари, 1669	7002212000000000000♠2м,12	7002339000000000000♠3м,39	&100000000000001270000001,27	&100000000002867300000002,86730 д	SD	B8V + K0IIV	прототип, троен систем
ζ Phe	Феникс		7002391000000000000♠3м,91	7002442000000000000♠4м,42	&100000000000000510000000,51	&100000000001669770000001,66977 д	DM	B6 V + B9 V	веројатен четворен систем
U Sge	Стрела		7002645000000000000♠6м,45	7002928000000000000♠9м,28	&100000000000002830000002,83	&100000000003380620000003,38062 д	SD
λ Tau	Бик	Џозеф Баксендел, 1848	7002337000000000000♠3м,37	7002391000000000000♠3м,91	&100000000000000540000000,54	&100000000003952950000003,95295 д	DM	B3 V + A4 IV	троен систем
δ Vel	Едро	Себастијан Отеро и С.А. Физелер, 2000	7002196000000000000♠1м,96	7002239000000000000♠2м,39	&100000000000000430000000,43	&1000000000000451500000045,15 д	DM	A2 IV + A4 V	троен, веројатно четворен систем
BL Tel	Телескоп	Вилем Ј. Лаутен, 1935	7002709000000000000♠7м,09	7002808000000000000♠8м,08	&100000000000000990000000,99	&10000000000000778000000778 д	GS	F4Ib+M	една составница може да е променлива

• DM = Раздвоен систем од главната низа. Двете составници се од главната низа и ниедна не ја пополнува Рошеовата шуплина.
• DS = Раздвоен систем со подџин. Подџинот не ја пополнува внатрешната критична површина.
• GS = Систем со џин и суперџин или два суперџина; една составница може да биде од главната низа.
• KE = Допирен систем од првичен (O-A) спектрален тип, при што двете составници се големински блиски до нивните внатрешни критични површини.
• SD = Полураздвоен систем. Една ѕвезда ја пополнува нејзината Рошеова шуплина.

Наводи

1. Chen, Wen-Cong; Li, Xiang-Dong; Qian, Sheng-Bang (2006). „Orbital evolution of Algol binaries with a circumbinary disk“. The Astrophysical Journal. 649 (2): 973–978. arXiv:astro-ph/0606081. Bibcode:2006ApJ...649..973C. doi:10.1086/506433.
2. Applegate, James H. (1992). „A mechanism for orbital period modulation in close binaries“. Astrophysical Journal, Part 1. 385: 621–629. Bibcode:1992ApJ...385..621A. doi:10.1086/170967.
3. видлива величина, освен означените со (С) (= сино) или (ф) (= фотографски)

Извори

• Затемнувачки двојни ѕвезди — Д. Братон (англиски)