Amin' ny teôlôjian' ny kristianisma sy ny jodaisma, ny tsy fisian-diso ao amin' ny Baiboly na tsy fahadisoan' ny Baiboly dia midika fa tsy ahitana fahadisoana na dia iray akory ny Baiboly tamin' ny nanoratana azy voalohany, na momba ny finoana sy ny fiainan' ny mpino izany, na momba ny fitondran-tena, na momba ny fahamarinan' ny lahatsoratra tsy nisy nanova sy ny antsipiriany momba ireo lohahevitra ara-tsiansa sy ara-tantara ary ara-jeôgrafia. Izany dia midika fa ny mpanoratra ny Baiboly dia nanaraka ny sitrapon' Andriamanitra izay nanao izay tsy hisian' ny fahadisoana amin' ny filazana ny zava-miseho marina.
Maro ireo fiangonana evanjelika manohana sy mampianatra izany tsy fetezan-dison' ny Baiboly izany ka manao fivoasana ara-bakiteny tsy ialohavan-tsikera izay voalazan' ny Baiboly.
Tantara
Nanomboka tamin' ny teonjato faha-15 dia tsy nanamarina ny filazana maro ao amin' ny Baiboly ny zavatra hitan' ny siansa ka natahorana hanala fahefana ny Baiboly. Tamin' ny taonjato faha-16 dia niteraka ahiahy momba ny fahamarinana ara-tantaran' ny zavatra sasany voalazan' ny Baiboly koa ny fikarohana momba ireo teny fototra nanoratana ny Baiboly. Ireo Fiangonana prôtestanta anefa dia nanamafy ny maha vokatry ny tsindrimandrin' Andriamanitra sy ny tsy fisiam-pahadisoana ao amin' ny Baiboly. Ny Eglizy katôlika rômana kosa nanana ny heviny manokana izay somary hafa noho izany satria tamin' ny Kônsily natao tao Tridentio dia nilaza izy fa ny fivoasana ny Soratra Masina dia tokony ampandalovina koa amin' ny lovam-pampianarana masina niampitampita hatramin' ny Apôstôly ary ny lovam-pampianarana no manapaka ny heviny tokony homena izay voalaza ao amin' ny Baiboly[1].
Tamin' ny taona 1670 i Spinoza dia namoaka ny bokiny mitondra ny lohateny hoe Tractatus theologico-politicus izay nanindrahindrany ny tokony hanalehibeazana ny fahalalahan' ny fieritreretana, ka tsy amin' ny filôzôfia pôlitika ihany izany fa mahakasika koa ny fivoasana ny Baiboly. Teo an-kilany koa dia nanoratra ilay boky atao hoe Histoire critique du Vieux Testament i Ricgard Simon tamin' ny taona 1678 izay niteraka fahatezeran' ny Fiangonana.
Vokatry ny fandrosoan' ny tsikera ara-tantara ny lahatsoratry ny Baiboly tao amin' ireo teôlôjiana alemàna dia teraka sy tsy nitsaha nitombo ny tsy fitovian-kevitra momba ny Soratra Masina nandrita ny taonjato faha-19, ka tao Eorôpa no niantombphan' izany nefa nahazo koa an' i Etazonia taty aoriana.
Tamin' ny taona 1814 i William Van Mildert, izay ho lasa evekan' i Durham, raha nanambara ny zavatra itovian' ny maro hevitra tao Britaina Lehibe, dia nilaza fa ny saina dia tsy afaka hitsara ny tsindrimandrin' Andriamanitra voarakitra ao amin' ny Baiboly. I Coleridge, izay mahalala ny fanoherana ara-tantara sy ara-jeôgrafia ary ara-pitondran-tena ny Baiboly nefa niaro ny Soratra Masina sy ny tsindrimandry, dia nanolotra fomba fiasa hafa tanteraka noho ny an' ny manampahaizana na ny avara-pianarana britanika nefa taty aoriana izany vao nisy akony.
Teo antenantenan' ny taonjato faha-19 dia velona indray ny adihevitra tao Britaina Lehibe noho ny fanontaniana napetraky ny siansan' ny zavaboary. Isan' izany ireo boky voasoratra sahala amin' ny The Vestiges of the Natural History of Creation nosoratan' i R. Chambers tamin' ny taona 1844, ny On the Origin of Species nosoratan' i Charles Darwin tamin' ny taona 1859[2].
Ny hevitry ny fiangonana prôtestanta sy ny evanjelika
Ny fiangonana prôtestanta
Tamin' ny fanavaozam-piangonana prôtestanta no nanambaran' i Martin Lotera ny maha ivon' ny finoana ny Baiboly[3] izay hita taratra sady fintininy amin' ny teny latina hoe Sola Scriptura. Ny Prôtestanta mpitahiry ny mahazatra dia mametraka ny Baiboly, amin' ny maha Tenin' Andriamanitra azy, ho tsy misy diso. Ny Prôtestanta mandala ny fahalalahana (liberaly) kosa anefa manana ny heviny manokana izay tsy mitovy tanteraka amin' izany.
Ny fiangonana evanjelika
Amin' ny Kristiana evanjelika dia avy amin' ny tsindrimandrin' Andriamanitra ny Baiboly sady izy no fahefana fara tampoy amin' ny finoana kristiana[4]. Amin' ny maha Tenin' Andriamanitra sy Soratra Masina ny Baiboly dia mihevitra ny fangonana evanjelika maro fa tsy mety diso ny Baiboly, ary ny sasany dia milaza fa tsy ahitana fahadisoana mihitsy io boky io[5]. Izany no mahatonga ny Baiboly hanaovana fivoasana ara-bakiteny ao amin' ny firehana evanjelika sasany, indrindra ao amin' ireo mpandala loatra ny mahazatra, dia ireo atao hoe fondametalista. Ny Baiboly no tompon' ny fahefana fara tampony amin' ny resaka finoana sy fitarihana ny fiainan' ny mpino[6]. Boky mpanoro lalana amin' ny lafim-piainana rehetra ny Baiboly[7].
Jereo koa
Loharano
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
