ຊາລາແມນເດີ້

ຊາລາແມນເດີ້ (ອັງກິດ: Salamander, ອັນດັບ: Caudata, Urodela) ເປັນສັດມີກະດູກສັນຫຼັງທີ່ຢູ່ໃນຊັ້ນສັດເຄິ່ງບົກເຄິ່ງນ້ຳ ຈັດຢູ່ໃນອັນດັບ Caudata ແລະ Urodela.

ຊາລາແມນເດີ້ ຊ່ວງເວລາທີ່ມີຊີວິດຢູ່: ຈູແຣສຊິກ-ປັດຈຸບັນ
ຊາລາແມນເດີ້ໄຟ (Salamandra salamandra) ເປັນຊາລາແມນເດີ້ຂະໜາດນ້ອຍ ຫຼື ນິ້ວທ໌ (Salamandridae) ພົບໃນຫຼາຍປະເທດຢູ່ທະວີບເອີຣົບ
ການຈຳແໜກຊັ້ນທາງວິທະຍາສາດ
ອານາຈັກ:	Animalia
ຟີລຳ:	Chordata
ຊັ້ນ:	Amphibia
ຊັ້ນຍ່ອຍ:	Lissamphibia
ອັນດັບ:	Caudata Scopoli, 1777
ອັນດັບຍ່ອຍ
Cryptobranchoidea Salamandroidea Sirenoidea
ແຜນທີ່ສະແດງການແຜ່ກະຈາຍພັນຂອງສັດໃນອັນດັບນີ້ (ສີຂຽວ)
ຊື່ພ້ອງ
Urodela[1]

ລັກສະນະ ແລະ ພຶດຕິກຳ

ສ່ວນໃຫຍ່ມີຂາ 2 ແລະ ມີຫາງ, ລຳຕົວສັ້ນ ແລະ ມີກ້າມເນື້ອລຳຕົວລັກສະນະເປັນຂໍ້ເລັກໜ້ອຍ. ບາງຊະນິດອາໄສຢູ່ໃນນ້ຳ, ມີລຳຕົວຍາວຮຽວ ແລະ ຫຼຸດຂະໜາດຂອງຂາລົງ ເຊັ່ນ: ສະກຸນ Amphiuma, Siren, Oedipina, Pseudobranchus ສ່ວນໃຫຍ່ໄດ້ຫຼຸດຈຳນວນຊິ້ນຂອງກະດູກກະໂຫຼກ ແລະ ຕົວເຕັມໄວມີຂະໜາດທີ່ແຕກຕ່າງກັນຫຼາຍຄື ລະຫວ່າງ 3 ຊັງຕີແມັດ ຈົນເກືອບເຖິງ 2 ແມັດ. ຕົວເຕັມໄວມີບາງສ່ວນອາໄສຢູ່ເທິງບົກ ແຕ່ປະສົມພັນໃນນ້ຳ. ແຕ່ບາງຊະນິດກໍອາໄສ ແລະ ປະສົມພັນກັນເທິງບົກ ຫຼື ອາໄສຢູ່ແຕ່ໃນນ້ຳ ແລະ ປະສົມພັນກັນໃນນ້ຳ ຫຼື ອາໄສຢູ່ເທິງຕົ້ນໄມ້.

ຊາລາແມນເດີ້ບໍ່ມີຊ່ອງຫູຊັ້ນກາງ ແລະ ບໍ່ມີແຜ່ນເຈ້ຍແກ້ວຫູ, ໂຄງສ້າງໃຊ້ຮັບຟັງສຽງປະກອບດ້ວຍກະດູກຄໍລິວເມລາ ແລະ ກະດູກໂອເພີຄິວລຳ. ໂຄງສ້າງທັງ 2 ນີ້ອາດເປັນກະດູກອ່ອນ ຫຼື ເປັນກະດູກ ແລະ ເຊື່ອມຕໍ່ກັບຫູຊັ້ນໃນ. ກະດູກຄໍລິເມລາໃຊ້ຮັບຟັງຄື້ນສຽງໃນອາກາດ ສ່ວນກະດູກໂອເພີຄິວລຳທີ່ເຊື່ອມຄໍ່ກັບກະດູກຊູປຣາສຄາພູລາຂອງກະດູກບ່າໄຫຼ່ ແລະ ກ້າມເນື້ອ ໃຊ້ຮັບຟັງຄື້ນສຽງຄວາມຖີ່ຕ່ຳໃນອາກາດ ແລະ ແຮງສະເທືອນເທິງພື້ນດິນ. ແນວໃດກໍຕາມ ຊາລາແມນເດີ້ໃນຫຼາຍຕະກູນກໍບໍ່ມີກະດູກໂອເພີຄິວລຳ ຫຼື ບໍ່ມີກ້າມເນື້ອ.

ມີໂຄງສ້າງທາງຜິວໜັງຄືກັນກັບສັດເຄິ່ງບົກເຄິ່ງນ້ຳອັນດັບອື່ນ ຮວມທັງມີຕ່ອມເມືອກ ແລະ ຕ່ອມພິດໃຊ້ປ້ອງກັນຕົວ. ຕ່ອມເມືອກໃນຫຼາຍຊະນິດເຮັດໜ້າທີ່ສັງເຄາະສານຟີໂຣໂມນເພື່ອໃຊ້ດຶງດູດເພດກົງກັນຂ້າມໃນການກ້ຽວພາລາສີ, ໃນຂະນະທີ່ຕ່ອມເມືອກຂອງບາງຕະກູນ ແລະ ບາງສະກຸນຈະຢູ່ຮວມກັນເປັນກຸ່ມເຊັ່ນ: ຕະກູນ Plethodontidae ແລະ ສະກຸນ Notophthalmus.

ການສືບພັນມີທັງແບບປະຕິສົນທິພາຍໃນ ແລະ ປະຕິສົນທິພາຍນອກຮ່າງກາຍ. ຕົວອ່ອນມີຮູບຮ່າງຄືໄວລຸ້ນ ແລະ ຕົວເຕັມໄວ ແຕ່ມີເຫງືອກ ແລະ ມີໂຄງສ້າງຂອງຮ່າງກາຍບາງປະການທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບການອາໄສຢູ່ໃນນ້ຳຢູ່ເຊັ່ນ: ມີຄີຫາງ, ມີຊ່ອງເປີດເຫງືອກ ແລະ ບໍ່ມີເປືອກຕາ, ບໍ່ມີກະດູກແມັກຊີລາ ແລະ ໂຄງສ້າງເນື້ອເຍື່ອຊັ້ນຜິວໜັງແຕກຕ່າງຈາກຕົວເຕັມໄວ ເຊິ່ງທັງໝົດນີ້ຈະກາຍສະພາບເປັນຂອງຕົວເຕັມໄວເມື່ອຕົວອ່ອນປ່ຽນຮູບຮ່າງ. ເພດານປາກຂອງຕົວອ່ອນປ່ຽນສະພາບເມື່ອປ່ຽນຮູບຮ່າງເຊັ່ນດຽວກັນ ເຊິ່ງເປັນລັກສະນະສະເພາະຂອງສັດເຄິ່ງບົກເຄິ່ງນ້ຳໃນອັນດັບນີ້.

ການຈຳແນກ

ປັດຈຸບັນ ມີການອະນຸກົມວິທານຊາລາແມນເດີ້ ແລະ ນິ້ວທ໌ (ຊື່ສາມັນໃຊ້ເອີ້ນຊາລາແມນເດີ້ຂະໜາດນ້ອຍ) ອອກເປັນວົງທັງໝົດ 10 ຕະກູນ (3 ອັນດັບຍ່ອຍ) ໃນ 68 ສະກຸນ ແລະ ມີຊະນິດພັນປະມານ 580 ຊະນິດ ສ່ວນໃຫຍ່ອາໄສຢູ່ໃນທະວີບອາເມລິກາເໜືອ ແລະ ໃນເຂດອົບອຸ່ນຂອງຢູເຣເຊຍ. ແຕ່ບາງຕະກູນກໍມີການກະຈາຍພັນໃນທະວີບອາເມລິກາໃຕ້ ແລະ ທະວີບອາເມລິກາກາງ ຮວມເຖິງບາງສ່ວນຂອງທະວີບອາຟຣິກາ ແລະ ອາຊີກາງ ຕາມສາຍພູຫິມະໄລອີກດ້ວຍ.

• ອັນດັບຍ່ອຍ Cryptobranchoidea

ຕະກູນ	ລາຍລະອຽດແບບຫຍໍ້ໆ	ຕົວຢ່າງຂອງຊະນິດ	ຮູບພາບ
Cryptobranchidae	ເປັນຕະກູນທີ່ມີຂະໜາດໃຫຍ່ທີ່ສຸດຂອງບັນດາສັດເຄິ່ງບົກເຄິ່ງນ້ຳທັງໝົດ ໃນປັດຈຸບັນພົບຢູ່ 3 ຊະນິດ ໃນທະວີບອາເມລິກາເໜືອ 1 ຊະນິດ ແລະ ໃນອາຊີຕາເວັນອອກ 2 ຊະນິດ.	ຊາລາແມນເດີ້ຍັກຈີນ (Andrias davidianus)
Hynobiidae	ເປັນຕະກູນທີ່ມີ 9 ສະກຸນ, 53 ຊະນິດ ພົບໄດ້ສະເພາະໃນທະວີບອາຊີ	ຊາລາແມນເດີ້ຮິດາ (Hynobius kimurae)

• ອັນດັບຍ່ອຍ Salamandroidea

ຕະກູນ	ລາຍລະອຽດແບບຫຍໍ້ໆ	ຕົວຢ່າງຂອງຊະນິດ	ຮູບພາບ
Ambystomatidae	ມີຮູບຮ່າງປ້ອມ ແລະ ຫາງໃຫຍ່ ໂດຍຄົງຮູບຮ່າງໃນໄວອ່ອນໄດ້ດີ, ບໍ່ມີເຫງືອກ ແລະ ບໍ່ມີຊ່ອງເປີດເຫງືອກ, ມີປອດ, ມີພຽງ 33 ຊະນິດ ພົບໄດ້ໃນທະວີບອາເມລິກາເໜືອຈົນຮອດອາເມຣິກາກາງ	ແອັກໂຊລໍເຕິ້ນ (Ambystoma mexicanum)
Amphiumidae	ມີຮູບຮ່າງຍາງຄ້າຍຄືງູ ຫຼື ຂຽດງູ ແຕ່ມີນິ້ວຕີນຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ມີຂະໜາດຄວາມຍາວລຳຕົວແຕກຕ່າງກັນ. ມີສະກຸນດຽວ, 3 ຊະນິດ ພົບໄດ້ສະເພາະໃນທິດຕາເວັນອອກສ່ຽງໃຕ້ຂອງສະຫະລັດອາເມລິກາ	ແອມຟິອູມາສອງນິ້ວ (Amphiuma means)
Dicamptodontidae	ມີລຳຕົວປ້ອມ ແລະ ຫາງໃຫຍ່ ມີຂະໜາດຕັ້ງແຕ່ 13-35 ຊັງຕີແມັດ ພົບສະເພາະໃນສາຍນ້ຳໃນປ່າດົງດິບທີ່ມີອຸນຫະພູມຂ້ອນຂ້າງເຢັນຂອງທະວີບອາເມລິກາເໜືອຈົນຮອດອາເມລິກາກາງ	ຊາລາແມນເດີ້ຍັກປາຊີຟິກ (Dicamptodon tenebrosus)
Plethodontidae	ເປັນຕະກູນທີ່ມີຈຳນວນສະມາຊິກຫຼາຍທີ່ສຸດຂອງອັນດັບນີ້ ພົບແຫຼ່ງອາໄສແຕກຕ່າງກັນ ບໍ່ວ່າຈະເປັນໃນນ້ຳ, ເທິງບົກ ແລະ ເທິງຕົ້ນໄມ້.	ຊາລາແມນເດີ້ຫຼັງແດງ (Plethodon cinereus)
Proteidae	ມີລຳຕົວຍາວຮຽວ ມີຂະໜາດຕັ້ງແຕ່ 20-48 ຊັງຕີແມັດ, ມີ 2 ສະກຸນ, 5 ຊະນິດ ພົບໃນທະວີບອາເມລິກາເໜືອ ແລະ ບາງສ່ວນຂອງເອີຣົບ	ໂອມ (Proteus anguinus)
Rhyacotritonidae	ເປັນຕະກຸນທີ່ມີໂຄງສ້າງລັກສະນະສະເພາະ, ມີລຳຕົວປ້ອມ, ຂາສັ້ນແຕ່ໃຫຍ່, ປະຕິສົນທິພາຍໃນຕົວ, ມີສະກຸນດຽວ, 4 ຊະນິດ ພົບໃນທິດຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອຂອງສະຫະລັດອາເມລິກາ	ຊາລາແມນເດີ້ເທີເຣນໃຕ້ (Rhyacotriton variegatus)
Salamandridae	ເປັນຕະກູນທີ່ມີຂະໜາດນ້ອຍ ຫຼື ເອີ້ນໃນຊື່ສາມັນວ່າ "ນິ້ວທ໌". ມີ 21 ສະກຸນ, 79 ຊະນິດ, ກະຈາຍພັນໄປໃນຫຼາຍພື້ນທີ່ທົ່ວໂລກ	ກະທ່າງ (Tylotriton verrucosus‎)

• ອັນດັບຍ່ອຍ Sirenoidea

ຕະກູນ	ລາຍລະອຽດແບບຫຍໍ້ໆ	ຕົວຢ່າງຂອງຊະນິດ	ຮູບພາບ
Sirenidae	ມີຮູບຮ່າງຍາວຮຽວຄ້າຍຄືອ່ຽນ ຫຼື ຂຽດງູ. ຂາຄູ່ໜ້ານ້ອຍຫຼາຍ ແລະ ມີຈຳນວນນິ້ວໜ້ອຍກວ່າໃນຂາຄູ່ຫຼັງ. ມີ 2 ສະກຸນ, 4 ຊະນິດ ພົບໃນລ້ອງແມ່ນ້ຳມິດຊິດຊິບປີ ແລະ ບາງສ່ວນຂອງແມັກຊິໂກ	ໄຊເຣນໃຫຍ່ (Siren lacertina)

^[2]

ຄວາມສຳພັນກັບມະນຸດ

ຊາລາແມນເດີ້ ແລະ ນິ້ວທ໌ ຖືກຕັ້ງຊື່ສາມັນຕາມຊື່ຂອງສັດປະຫຼາດໃນຕຳນານເທບເກຣັກ ຄື ຊາລາແມນເດີ້ ເຊິ່ງເລົ່າກັນວ່າມີຮູບຮ່າງຄ້າຍຄືຈີ່ຈ້ຽມ ແຕ່ເມື່ອຢູ່ໃນໄຟແລ້ວຈະບໍ່ຕາຍ.^[3] ປົກກະຕິແລ້ວເປັນສັດທີ່ມະນຸດບໍ່ກິນເປັນອາຫານ ແຕ່ນິຍົມລ້ຽງເປັນສັດລ້ຽງ ເພາະຄວາມໜ້າສົນໃຈໃນວົງຈອນຊີວິດ ແລະ ຫຼາຍຊະນິດກໍມີສີສັນສວຍງາມ ແລະ ຮູບຮ່າງລັກສະນະທີ່ແປກ ໂດຍຊະນິດທີ່ໄດ້ຮັບການຍົກຍ້ອງວ່າມີຄວາມສວຍງາມທີ່ສຸດແມ່ນ ກະທ່າງ ເຊິ່ງເປັນຊະນິດດຽວເທົ່ານັ້ນທີ່ພົບໄດ້ໃນປະເທດເພື່ອນບ້ານໃກ້ຄຽງລາວ ກໍຄືປະເທດໄທ ໂດຍສະເພາະໂຕຜູ້ ໃນລະດູປະສົມພັນຈະມີແຕ້ມເທິງລຳຕົວຊັດເຈນເປັນສີສົ້ມສົດ ແຕ່ກໍມີຄວາມສ່ຽງເປັນຊະນິດທີ່ໃກ້ຈະສູນພັນແລ້ວ.

ນອກນັ້ນຍັງລ້ຽງໄວ້ເພື່ອການສຶກສາວິໄຈໃນເລື່ອງສະເຕັມເຊວຂອງແອັກໂຊລໍເຕິ້ນອີກດ້ວຍ.^[4]

ອ້າງອີງ

1. ຈາກ ITIS.gov
2. ວິຣະຍຸດ ເລົາຫະຈິນດາ, ວິທະຍາສັດເລືອຄານ ແລະ ສັດເຄິ່ງບົກເຄິ່ງນ້ຳ ໜ້າ 306-313 (ພສ 2552) (ພາສາໄທ) ISBN 978-616-556-016-0
3. Ashcroft, Frances (2002). Life at the Extremes: The Science of Survival. Berkeley, CA: University of California Press. p. 112. ISBN 978-0520234207
4. Salamander Discovery Could Lead to Human Limb Regeneration

ແຫຼ່ງຂໍ້ມູນອື່ນ

• ເວັບໄຊຂອງອົງການອະນຸລັກຊາລາແມນເດີ້ ແລະ ນິ້ວທ໌