Taula periodica

La tàola periòdica dei elemencc l'è 'na tabèla con dét indicàcc töcc i elemèncc chìmich, urdinàcc per nömer atòmich a crèser. La tàola l'è dividìda en grùpi diferèncc de elemèncc, che se caraterìza per vìga de le proprietà chìmiche che se 'nsomèa. Chèsti grùpi i reprezènta le colòne verticài de la tàola (grupi) e le rìghe (perìodi). En generàl, i elemèncc i pöl véser clasificàcc come metài (la pursiù centràla e a sinìstra), mìa-metài (part a dèstra), e semi-metài.
En piö, el grùpo piö a dèstra l'è chèl dei gas nòbil.
La prima tàola periòdica modèrna l'è stàda concepìda del Mendelejev e difàti l'è ciamàda ale óte pò a tàola de Mendelejev.

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Grupp

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Períut

1

1 H

2 He

2

3 Li

4 Be

5 B

6 C

7 N

8 O

9 F

10 Ne

3

11 Na

12 Mg

13 Al

14 Si

15 P

16 S

17 Cl

18 Ar

4

19 K

20 Ca

21 Sc

22 Ti

23 V

24 Cr

25 Mn

26 Fe

27 Co

28 Ni

29 Cu

30 Zn

31 Ga

32 Ge

33 As

34 Se

35 Br

36 Kr

5

37 Rb

38 Sr

39 Y

40 Zr

41 Nb

42 Mo

43 Tc

44 Ru

45 Rh

46 Pd

47 Ag

48 Cd

49 In

50 Sn

51 Sb

52 Te

53 I

54 Xe

6

55 Cs

56 Ba

*

72 Hf

73 Ta

74 W

75 Re

76 Os

77 Ir

78 Pt

79 Au

80 Hg

81 Tl

82 Pb

83 Bi

84 Po

85 At

86 Rn

7

87  Fr

88 Ra

**

104 Rf

105 Db

106 Sg

107 Bh

108 Hs

109 Mt

110 Ds

111 Rg

112 Uub

113 Uut

114 Uuq

115 Uup

116 Uuh

117 Uus

118 Uuo

* Lantàniit

57 La

58 Ce

59 Pr

60 Nd

61 Pm

62 Sm

63 Eu

64 Gd

65 Tb

66 Dy

67 Ho

68 Er

69 Tm

70 Yb

71 Lu

** Atíniit

89 Ac

90 Th

91 Pa

92 U

93 Np

94 Pu

95 Am

96 Cm

97 Bk

98 Cf

99 Es

100 Fm

101 Md

102 No

103 Lr

Séri chímich

Metàj alcalin	Metàj alcalin-teruus	Lantàniit	Atíniit	Metàj de transizziun
Metàj del blòch p	Mèzz-metàj	Minga metàj	Alògen	Gas nòbil

Cudifica dii culur duperaa per i nümer atòmich:

• I elemeent cunt ul nümer atòmich scrivüü in blö a inn líquit a temperadüra e pressiun standard (TPS);
• Quii scrivüü in véert a inn gasuus a TPS;
• Quii scrivüü in negher a inn sòlit a TPS;
• Quii marcaa in russ a inn sintétich (tüti sòlit a TPS);
• Quii marcaa in gris ann munan de vèss staa descuvèert.

Prupietà

• Racc atòmich: in d'un àtum, l'è la distanza tra ul nücli e i eletrúni püssee de föra; in d'un grupp, la crèss al crèss del nümer atòmich Z.

• Vulüüm atòmich: ul spazzi ucüpaa da un àtum; in d'un grupp, al crèss insèma al nümer Z. In d'un períut, inveci, al crèss del nümer atòmich Z al sa sbàssa.

• Energía (putenziaal) de iunizazziun: energía ca ga vöör dàch a un àtum al staat gasuus per scarpàch via un eletrún; deent in d'un grupp, la diminüíss al crèss del nümer Z, inveci in d'un períut la crèss al crèss del nümer Z.

• Afinità eletrònica: energía ca la ciapa un àtum (in del staat gasuus) quant al ciapa un eletrún da un quaj ólter àtum e al passa a vèss un aniún; i gas nòbil, per la sò caraterística de vèss stàbil, ga n'ann minga. In d'un grupp, cunt ul crèss del nümer atòmich la sa sbàssa; ul cuntrari sa sa vàrdenn i períut.

• Eletru-negatività: tendénza a rüba i eletrúni a i olter àtumi; in d'un grupp la sa sbàssa al crèss de Z, al süceet ul cuntràri per i períut.

A vardà i caraterístich minzunaa chí de suravía, sa pöö mètt in evidénza dü caràter difereent dii àtum: metàlich e minga metàlich:

• Metàll: bàssa energía de iunizazziun, bàssa afinità eletrònica e bàssa eletru-negatività.
• Minga-metàll: vólta energía de iunizazziun, vólta afinità eletrònica e vólta eletru-negatività.