Fungi

El régn Fungi el costetöés en taxon che 'l reönés i organìsmi ciamàcc popolarmènt fóns. Chèsto organìsmi i è stacc clasificàcc del Linèo 'ndèl 1753, e aen prensépe i ìa enserìcc endèl régn Plantae e pò dòpo i è stacc portàcc al ranch de régn de Nees endèl 1817. Cói critéri atöài del Whittaker, prezentàcc endèl 1968, el régn dei fóns el töl dét de piö de 100.000 spéci de organìsmi che g'ha chèste caraterìstiche:

• Alimentasiù eteròtrofa
• I mànca de töt de tesùti diferensiàcc e de elemèncc cundutùr
• Sistéma de reprudusiù per mès de elemèncc ciamàcc spòre (e mìa per mès de 'n stàdio embriunàl come che söcét per i anemài e le piànte)

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Fungi
Amanita muscaria (basidiomiceto), Sarcoscypha coccinea (ascomiceto), Rhizopus stolonifer (zigomiceto), Chytridiomycota, Penicillium.
Classifigazion sientífiga
Domini: Eukarya Regn: Fungi L., 1753
diviziù
Chytridiomycota Zygomycota Glomeromycota Microsporidia Ascomycota Basidiomycota Blastocladiomycota Neocallimastigomycota

Óter organìsmi che 'na ólta i ìa clasificàcc come fóns i è amò 'n fàze de clasificasiù: sèrte autùr i a metarès endèl régn Protista o Protoctista, che 'l contegnarès organìsmi unicelulàr de le clas Plasmodiophoromycetes e Myxomycetes. Thomas Cavalier-Smith el g'ha prupunìt apò a 'n sèst régn (Chromista), che 'l tölarès dét le clas Hyphochytridiomycetes e Oomycetes.

La clasificasiù dei fóns la g'ha patìt divèrsi cambiamèncc endèi öltem agn, come conseguènsa de l'intensificasiù dei stüde. La 'ntrudusiù dei stüde molecolàr la g'ha cuntrubuìt mìa póch, endèi öltem 10-15 anni a concepéser en urdinamènt sistemàtich piö obietìf, bazàt sö la filogènezi, e che 'l promèt en leèl de stabilità piö marcàda.

Definisiù del régn Fungi

Al régn dei fóns aparté en sènso strèt dèi organìsmi che pöl véser apò sèmpe sèmpe, unicelulàr ma apò a organìsmi piö complès, pluricelulàr có strütüre vegetatìve organizàde en cèlule filamentùze ciamàde ìfe o micélio primàre. A diferènsa de le cèlule vegetài, che g'ha la parét custitüìda suratöt de celuloza, la prét de le cèlule dei fóns l'è custitüìda de 'n óter polisacàride, la chitìna, polìmer de la N-acetil-glucosamina, prezènta apò 'ndèl esoscheletro dei Artròpodi (insècc, ragn, crostàcei). La chitina, respèt a la celulóza l'è 'n tòch piö rezistènta a la degradasiù provocàde dei mìcrobi, al calt, al frèt e a la söta. Le cèlule che costetöés le ìfe le pöl véser mono o polinucleàde e le pöl véser dividìde de sèti. La prezènsa o méno dei sèti l'è 'na caraterìstica distintìva de sèrte grùpi de fóns respèt a dei óter. Endèi Zigomiceti, difàti, le ìfe i è mìa setàde, come 'nvéce söcét endèi Ascomiceti, endèi Basidiomiceti e 'ndèi Deuteromiceti.

Segónt la definisiù scentìfica, vé cunsideràcc part del régn Fungi töcc i organìsmi che sudìsfa le cundisiù elencàde che sóta:

• I è eucariòti (organìsmi che g'ha dele cèlule col cromozòma encorporàt endèn nùcleo).
• I è eteròtrofi respèt al carbònio, e chèsto 'l compórta che i è costrècc a troàl endèl ambiènt imediatamènt entùren. I è mìa bù de doprà l'energìa del sul, i sorbés nömerùze molécole carbonàde fabricàde de 'n quàch óter organìsmo vivènt.
• I è absorbotròfi, i se nötrés per asurbimènt (decumpuzisiù) e mìa per ingestiù (caràter anemàl). I mànca de raìs, gamp (propiamènt dit) e fòie, el sò aparàto vegetatìf, ciamàt mycelium, l'è difùzo, ramificàt e tübolàr, costitüìt de filamèncc fì, entresàcc sö, i ìfi, a créscita apicàla, che permèt la nütrisiù per asurbimènt. En natüra, i piö tacc dei fóns superiùr i dòpra la mycorhiza, che l'è 'na simbiózi 'ntra le raìs de 'na piànta e i micéli. Le raìs de la piànta le böta fò el glucòzio (en tìpo de söcher) per el fóns che lü l'è mìa bù de pruducìl (el g'ha mìa la clorofìla). El micélio en càmbe el fornés de l'àiva e dei sài minerài che le raìs de la piànta la pödarès mìa procüràs en maniéra diferènta.
• I se reprodùce per mès de spòre mìa flagelàde o al màsim condèn flagèl apéna (caraterìstica che la compórta che le möfe, che g'ha du flagèi, al dé 'encö i è mìa piö cunsideràde dei fóns).

Gymnopilus spectabilis.

• i fàbrica dele sostànse che i fà sö apéna lùr (trealòsio, manitòlo, ecc.), la parét de le sò cèlule la conté calòsio, emicelulóza e chitìna (póch diferènta de la chitìna dei insècc, caràter anemàl, endóche 'nvéce le piànte i g'ha 'na parét che conté celulóza). El sò prim polìmer glücìdich l'è 'l glicògeno.
• I elàbora dele strütüre, dele fùrme variàbii fés, i carpòfor, bù de fabricà 'n gran nömer de spòre haploide dòpo 'na dicaryofase piö o méno lónga;
• I g'ha mìa diferensiasiù sesuàla (peritogamìa) e i prezènta une dicaryofase bastànsa svelöpàda 'ntra la plasmogamìa e la caryogamia.

Colegamèncc estèrni

• Acta Fungorum Fónt gratùita per el stüde dei fóns
• Glosàre de micologia