From Wikipedia, the free encyclopedia
La Pòrta Umbrià (an italià Porta Ombriano), l'è 'na pòrta da Crèma.
Ai princépe dal mélavòtcént la pòrta l'éra amò la stèsa cüstrüida a la fine dal mélaquatreźént, quanta i gh'ia tiràt sö le müra nóe an dal 1488[1] con 'na mèźa tór e dó tór antréghe da bànda[2].
Quand gh'éra la Repöblica da Venésia la pòrta l'era querciada d'an reélì am pó tund[3]. E püsé da fóra g'éra 'na strütüra a fùrma da còrgne che la riàa pütòst viźì al Treacù[3]. An mès ga n'éra amò öna am pó sutràda, l'éra an prugèt da l'ingegnèr militàr Francèsch Tansì[3].
Al guèrno da la Repöblica Cisalpina stabilìà an dal 1803 che Crèma l'éra «cità 'èrta» e i cuminciàa a smantelà le so diféźe[1], isé nel 1804[4] i ciamàa l'architèt cremunìs Faustino Rodi per ristrütürà la pòrta.
Al Rodi – che l'éra bèa a Crèma per an sò prugèt, an punt nóf söl Treacù – al pensàa che la pórta l'era töta malàndada e tròp picèna e l'erà mèi sbàtela źó e fan sö öna nóa cumè dòpo i g'a facc, con a le so bànde i caźèi dal dàse[1]. L'è mia finìda ché: i cüstrüia pò an tüchel da stràda drécia fin al Treacù[1] (ancó la sa ciàma via Repóblica), i sbatìa źó i reélì e al tèrapié, i creàa an piasàl e i spustàa al fusàt püsé viźì a le müra[5].
Sa furmàa isé 'na viźüàl che dal punt dal Treacù la riàa a la pòrta e fin déte la cità[5].
An da i pröm agn dal nófcént i abulìa i dàse, isé an dal 1919 i sbatìa zó i caźèi e la pòrta l'è stàcia am per lé cuma sa 'èd amò adès[6].
La pòrta la sa tróa an da la bànda da séra da la piàsa Giuàn XXIII.
L'è 'n arc triunfàl: da fóra gh'è 'n pronào con dó culùne che le tègn an furnés a fùrma da triàngol; le bànde i è a bögnàt con dó néce e dó böst[5].
Pò da déte gh'è dó culùne, al furnés e la bànde a bögnat, ma gh'è mia le néce. Söl curniźù gh'è al stèma da la cità[6]. L'aparénsa l'è chèla am pó rinasimentàl che la ricòrda le architetüre da Giulio Romano o dal Paladio[6].
I dó böst i è an màrmor da Butizì e i è püsé 'ecc da la pòrta, fórse i vé da 'n quai palàs[7]; al sèm mia ci i è le du persùne ma l'aparénsa la fa pensà che i böst i è stacc facc a la fine dal mélacin'cént[7].
Al stèma che sa tróa söl curniźù, l'è 'na scültüra an màrmor da Butiźì che la g'a an mès al stèma da Crèma che al pògia sùra an résol; da bànda le gh'è dó figüre che fórse, le vól rapresentà la pas e l'abundànsa[7]. La par fàcia a la fine dal mélasètcént ma al sèm mia ci l'è stacc a fàla[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
