From Wikipedia, the free encyclopedia
El persian (nomm nativ فارسی fārsī [fɒːɾˈsiː]) a l'è ona lengua indoeuropea del scepp iranegh. A l'è parlaa in de l'Asia centrala, soratutt in Iran, Afghanistan (indova l'è offizialment recognossuu coma Dari a partì del 1958), in del Tagikistan (recognossuu coma Tagich a partì de l'era sovietega), e in alter region visin che storegament a eren part del Grand Iran e hann avuu tant di influenz de la cultura persiana. Al dì d'incoeu, a gh'hinn al mond pressapoch 110 million de parlant persian.
El persian iranian e quell afghan a hinn scrivuu cont el abecee persian, che l'è ona variant mudifegada de quell arab, ma la sò variant tagica l'è scrivuda cont el abecee cirillegh.
El persian del dì d'incoeu a l'è la continuazion storega del Persian medi, la lengua offiziala, religiosa, e litteraria de l'Imper sasanid (224-651), e che l'era a sò volta la continuazion del Persian antigh, lengua de l'Imper achemenid de l'antichitàa classega; el ciappa el sò nomm de l'antiga capital achemenida, Persis (incoeu in la provincia de Fars, Iran); el nomm a l'era Pārsīg in del persian medi (indova -īg, incoeu -ī, el gh'ha l'istessa origen de l'"-egh" lombard), ma in del passà al persian modern la /g/ finala l'è borlada giò, menter la /p/ l'è devegnuda /f/ per influenza de la lengua araba, che la gh'ha minga el son /p/ e donca la dopera /f/. El mond cultural de la lengua persiana l'è ciamaa Persofonia, e ona persona che la parla persian a l'è on persòfon. La grammatega del persian modern a l'è compagna de quell di tant olter lengov europej.
La lengua persiana l'ha influenzaa (soratutt in del lessegh) tucc i lengov visin, soratutt i lengov turch de l'Asia centrala, del Caucas e de l'Anatolia, i olter lengov iranegh, l'armen, el georgian, e i lengov indoarian, soratutt l'urdu (ona variant de la lengua hindustani). El persian el gh'ha anca avuu influenza sora la lengua araba, soratutt quella parlada in del Bahrain, ma lu stess l'è staa influenzaa de l'arab a partì de la conquista musulmana de la Persia del secol quell de sett.
Cont ona longa storia litteraria giamò denanz de l'Islam, el persian a l'è staa la primma lengua minga araba del mond islamegh a vess doperada per scriv litteradura, e soratutt la poesia persiana l'è devegnuda ona tradizion de pressapoch tucc i cort nobiliar de l'Asia central e de l'India finn a l'etàa moderna. La litteradura persiana a l'è vuna di pussee important del mond, e la conta oper coma el Shahnameh del Ferdowsi, el Rubaiyat de l'Omar Khayyam, i poesij del Rumi, el Panj Ganj del Nizami Ganjavi, el Divān de l'Hafez, e dò oper de poesia e prosa del Saadi Shirazi, el Gulistan e 'l Bustan.
El persian a l'è ona lengua pluricentrica, perchè el gh'ha trii standard different:
Tucc i region de la Persofonia a gh'hann anca i lor dialett locaj specifegh, e, soratutt in Iran, gh'hinn di lengov locaj coma el Luri, el Lari o el Mazanderani ch'hinn in part comprensibil per i persofon.
El primm articol de la Deciarazion Universala di Diritt Uman:
| Persian occidental | همهٔ افراد بشر آزاد به دنیا میآیند و حیثیت و حقوق شان با هم برابر است، همه اندیشه و وجدان دارند و باید در برابر یکدیگر با روح برادری رفتار کنند. |
|---|---|
| Persian occidental traslitteraa |
Hamaye afrâd bašâr âzâd be donyâ miâyand o heysiyat o hoğuğe šân bâ ham barâbar ast hame šân andiše o vejdân dârand o bâjad dar barâbare yekdigar bâ ruhe barâdari raftâr konand. |
| Persian occidental (trascrizion fonetega) |
[hæmeje æfrɒde bæʃær ɒzɒd be donjɒ miɒjænd o hejsijæt o hoɢuɢe ʃɒn bɒ hæm bærɒbær æst hæme ʃɒn ændiʃe o vedʒdɒn dɒrænd o bɒjæd dær bærɒbære jekdiɡær bɒ ruhe bærɒdæri ræftɒr konænd] |
| Tagich | Ҳамаи афроди башар озод ба дунё меоянд ва ҳайсияту ҳуқуқашон бо ҳам баробар аст, ҳамаашон андешаву виҷдон доранд ва бояд дар баробари якдигар бо рӯҳи бародарӣ рафтор кунанд. |
| Tagich traslitteraa |
Ḩamai afrodi bašar ozod ba dunyo meoyand va ḩaysiyatu ḩuquqašon bo ḩam barobar ast, ḩamaašon andešavu vijdon dorand va boyad dar barobari yakdigar bo rūḩi barodarī raftor kunand. |
| Traduzion | Tucc i vess uman nassen liber e uguaj in dignitàa e diritt. A hinn dotaa de reson e coscienza e gh'hann de comportàss vun cont l'olter cont on spirit de fratellanza. |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
