Fer

El Fèr l'è 'n elemènt chìmich enserìt endèla tàola periòdica dei elemèncc col sìmbol Fe. El g'ha nömer atòmich 26, che völ dì che 'l nùcleo de 'n àtom de fèr el g'ha vintisés prutù.

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Ferro
26 Fe                                                                                                                                                                                                                                                               manganese ← ferro → cobalto
Aspèt
Aspèt de l'elemènt Metàl arzentàt
Generalità
Nòm, sìmbol, nömer atòmich	ferro, Fe, 26
Serie	Metài de tranzisiù
Grupo, periot, bloch	8 (VIIB), 4, d
Densità	7 874 kg/m³
Dürèsa	4,0
Configürasiù dei eletrù	Configürasiù dei eletrù
Proprietà atomiche
Peso atòmich	55,84 u
Ragio atòmich (calc.)	140 (156) pm
Ragio covalènt	126 pm
Configürasiù dei eletrù	[Ar]3d64s2
e− per leèl energétich	2, 8, 14, 2
Stàcc de osidasiù	2,3,4,6 (anfotero)
Strütüra cristalìna	cübica a còrp centràt cübica a fàce centràde fra 907 °C e 1 400 °C
Proprietà fìziche
Stat de la matéria	solido (feromagnétich)
Pont de füziù	1 808 K (1 535 °C)
Pont de ebulisiù	3 273 K (3 000 °C)
Volüm molàr	× 10Modell:Val/delimitnumm³/mol
Entalpia vapurizasiù	349,6 kJ/mol
Calùr de füziù	13,8 kJ/mol
Tensiù de vapùr	7,05 Pa a 1 808 K
Velocità del suono	4 910 m/s a 293,15 K
Otre proprietà
Nömer CAS	Modell:CAS
Eletronegatività	1,83 (scala de Pauling)
Calùr specìfich	440 J/(kg•K)
Condücibilità elètrica	× 10Modell:Val/delimitnum/(m•Ω)
Condücibilità tèrmica	80,2 W/(m•K)
Energia de prìma iunizasiù	762,5 kJ/mol
En. de segónda iunizasiù	1 561,9 kJ/mol
En. de tèrsa iunizasiù	2 957 kJ/mol
En. de quàrta iunizasiù	5 290 kJ/mol
Izòtop piö stàbii
iso NA TD DM DE DP 54Fe 5,8% Fe l'è stàbil con 28 neütrù 55Fe sintétich 2,73 agn ε 0,231 55Mn 56Fe 91,72% Fe l'è stàbil con 30 neütrù 57Fe 2,2% Fe l'è stàbil con 31 neütrù 58Fe 0,28% Fe l'è stàbil con 32 neütrù 59Fe sintétich 44,503 dé β− 1,565 59Co 60Fe sintétich  × 10Modell:Val/delimitnum agn β− 3,978 60Co
iso: isotopo NA: bondànsa en natüra TD: tép de smezamènt DM: modalità de decadimènt DE: energia de decadimènt in MeV DP: prodót del decadimènt

L'è 'l metàl che bónda de piö sö la Tèra, tat che 'l rìa a costetöéser el 34,6% de la màsa del nòst pianéta. Sö la grösta terèstre l'è prezènte endèla pursiù del 4,75%.

En natüra se 'l tróa mìa pùro ma sèmper ligàt a óter elemèncc. El fèr pùro el g'ha aspèt arzentàt. L'òm el g'ha 'mparàt zamò de l'antichità a caàl fò dei minerài e dopràl per fà sö i sò strümèncc, tat che töta 'n éra de la nòsta evulusiù l'è ciamàda età del fèr.

L'è 'n componènt primàre de 'na gran varietà de léghe, 'ntra le piö 'mportànte gh'è l'aciàio e la ghìza.

L'è apò 'n elemènt principàl endèl cìclo vitàl de quàze töcc i éser vivèncc (föra che póch batéri).