fraçiùn d'u cumüne de Cüggiæn From Wikipedia, the free encyclopedia
Tiensèn, Tiénsén[1] o Teissen[2] (Terentianum in latìn, Tiassano in italiàn) a l'è 'na cunträ d'a fraçiùn de Valeggia d'u cumün de Cügèn[3], cunpreiza tra u sö cappulögu e a çenträle elettrica de Vuè. D'antìga urigine rumäna, fundä int'u cunpresoju de Vada Sabatia, a se prezenta inchö cumme 'na burgä carateristega e quexi du tüttu restaurä.
SV |
Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a |
Tiensèn a l'è 'na cunträ de canpaĝn̂a ch'a se tröva int'u cumün de Cügèn, a-i pé d'a crenn-a ch'a dividde i valuìn d'e sciümèe Segnu e Cügèn, chi dìta Briccu d'a Cruxe e ch'a munta fìnn-â Simma de Rocche Gianche (555 m)[4], inte 'na puziçiùn reâsä rispèttu a-a ciann-a custêa de Vuè[5].
A cunträ a se desvilüppa lungu u sö caruggiu prinçipä, ancö intitulóu a-a Cunçeçiùn, ch'u parte d'inta capeletta da-u mêximu numme, a levante de Tiensèn, e a và vèrsu punente, int'u valùn d'u Segnu[5].
U paize de Tiensèn u dev'ese nasciüu, inte 'n moddu scimile a-e cuntrè de Munsu, Ne Gaggiordi e Valeggia Survann-a, cumme centru agriculu, scibén ch'u gh'ha 'n'urigine ben ciü antìga d'e ätre. U tuponimu, ch'u vegneiva da-a furma latìnn-a Terentianum, u l'è segnu d'a sö prubabile fundaçiùn cumme villa patriççia, cu'i terén cürtivè tütti in gìu, i sö magazìn e-e cà d'i manenti ch'i sun steti u primmu centru d'u paize[5][6]. U l'è puscibile che, int'i anni d'a duminaçiùn rumäna, a pasesse proppiu d'in Tiensèn a Via Aemilia Scauri, ch'a tacäva Vada Sabatia cun Acquae Statiellae muntàndu sciü pe a Colla de Cadebùnn-a, duvèrta d'u 109 primma de Cristu da-u pretù Marcus Aemilius Scaurus[5].
Inte l'Etè de Mezu a cunträ a l'ea cunpreiza int'u feudu de Cügèn, cedüu da-i marcheixi aleramici a-a Cumünn-a de Sann-a u 23 de nuvenbre d'u 1192. A ogni moddu i ommi de Tiensèn i se sun fitu liberè da-u cuntrollu cumunäle, pasandu int'i seculi XIII e XIV cun Veirasca, ancö dìta Muntaĝn̂a, a-a diocexi[7]. De stu fetu chi u l'è segnu l'ürtima mençiùn d'u pagamentu d'u fodro a-a Cumünn-a inte l'annu 1203 da-e gente de Tiensèn e Munsu[8].
Inte sti anni Tiensèn a l'è vegnüa u paize ciü inpurtante de quelli in sa zìnn-a de drìta d'a sciümèa Cügèn, vegnindu çernüa cumme cappulögu d'u sö feudu vescuvì, ch'u cunprendeiva Muntaĝn̂a, Perniati e Munsu ascì[9]. Tiensèn, alantua indicä cumme Trazzani, a l'è pasä cun d'e tère d'a diocexi tra Vuè e Cügén a-u cuntrollu zeneize, sciben ch'a l'ea zà steta ucüpä ciü votte doppu che sti chi i l'aveivan pigióu a castelanìa de Cügèn[10], cu'u Pappa Urbänu VI ch'u l'ha dunä a-a Repübrica d'u 1385[11]. Int'u XV seculu u paize u l'ha peró cumensóu a pèrde de inpurtansa, cu'u desvilüppu d'u növu burgu de Valeggia sciü di terén de bunifica[1]. U duminiu zeneize u l'è ancùn andetu avanti quand'a l'è pasä a refurma d'u 1537, ch'a l'aveiva spartìu e canpaĝn̂e de Cügén tra Sann-a e Zena, finindu dunca d'u 1797[5][12]. A parte zeneize, centrä sciü Tiensèn a repigiä i antìghi cunfìn d'a gastaldia Teazani, a cunprendeiva i paixi de Lanrussu, Perniati, Nuxe, Muntaĝn̂a e Munsu ascì[13].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.