L'oâ (Sparus Aurata- Linnaeus, 1758) o l'é 'n péscio de mâ e ægoa sarmâxa. O l'apartégne a-a Famìggia Sparidae, Òrdine Perciformes,
ZE |
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
L'oâ a l'à 'na caraterìstica màccia cô d'öo in mêzo a-i èuggi, e rigatûe in scê màsche ascì. Ina vistôza màccia néigra a ghe crêuve l'òpercolo. A schénn-a a l'é de cô grîxo ch'o tîa a-o bleu, i fiànchi d'argénto con sótî rîghe longitudinâli grîxo scûe e gianente alternæ.
A l'à 'na longhessa tra i 20-50 cìtti, a peu arivâ a 70 e a 5-6 chìlli de péizo. O còrpo o l'é òvale e conprésso. A testa cùrta e masìccia; e lèrfe én drûe; e ganàsce poténti, munîe de fie de denti agùssi e de molâri ariondæ, che ghe perméttan de rónpe sgùscia a coràssa de móscoli e crostàcei.
O l'é difûzo into Mediterànio, Atlàntico Orientâle, da e Îzoe Britàniche a quelle de Capo-vèrde,
«Nous trouvons donc la daurade citée par tous les auteurs qui ont décrit des poissons de la Méditerranée: elle l'est aussi dans ceux qui ont traité des poissons de l'Océan. Duhamel en parle plusieurs fois. Pennant la nomme parmi ceux des côtes d'Angleterre, et l'appellè gilt-head. (..) Il ne paraît pas que la daurade s'avance plus loin vers le nord, car Othon Fabricius, Muller et les autres auteurs de faunes boréales n'en parlent point»[1].
O vive vixìn a-e còste tra i 1-30 metri, de ræo a 150 metri, ségge in fóndi de prîe che d'ænn-a. O l'é comùn in scê còste Italiann-e.
O l'e 'n péscio da ménn-a eurialinn-a, saiæ a dî ch'o sopòrta bén e variaçioìn de salinitæ, tanto che into perîodo estîvo l'oâ a se peu trovâ inte lagùnn-e e a-a fôxe di sciùmmi e quande in aotùnno végnan ciù fréide, a ritôrna in mâ. A no sopòrta e tenperatûe a-o de sótta de 5 gràddi, lìmite mortâle pe sto péscio.
O l'é 'n péscio ermafrodita -o zoologo Szymon Syrski o l'à dimostròu do 1876[2]-: cómme âtri Sparidi o nàsce màsccio e o l'arésta coscîe fin ciù ò mêno a l'etæ de doî anni, e a 30 cìtti de longhessa o vegne fémina.
A riproduçión a l'avégne tra Òtôbre e Dexénbre quànde a tenperatûa do Mâ a l'é in scî 14-16 gràddi.
E êuve galézan, i gianchétti de 'n cô ch'o tîa a-o giâno, quànd'én 5 cìtti s'avexìan a-e còste.
A-a giornâ d'ancheu l'oâ a l'é a sola menn-a do genere Sparus[3] Into pasòu a l'à avuo bén bén de nómmi: Chrysophrys aurata, Pagrus auratus, Sparus auratus..[4]
Da notâ che se into nómme Sparus aurata a pòula aurata a fise adeuviâ comme 'n agetîvo alôa o nómme scentìfico o saieiva, lê ascì, "hermafrodita". L'é pe questo che alcuni studiôzi l'àn criticòu[5]
O Casaccia[6] e o Paganini[7] adeuvian o nómme Sparus aurata. Into vocabolâio Aprosio[8], in cangio, gh'é scrito o nómme Sparus auratus
O nómme in greco antîgo, Chrysophrys, o veu dî 'çéggia d'öo'. In latìn l'oâ a vegniva ciamâ Aurata -inte sto caxo a pòula intéiza cómme sostantîvo- e o nómme o l'ea fòscia dovûo a-o cô indoòu de tutto o corpo -no solo da çéggia[9]:
«Il suo nome d'orata, e quelli latini d'aurata o orata, le sono stati assegnati per la sua lucentezza»[10]
L'é pe questo che in veneçiàn gh'é doî nómmi pò-u péscio, a segonda de l'etæ : Oràda quande zoena, Oràda de la corona quande a çeggia d'öo a se vedde bén
In òcitàn o nómme o l'é Aurado e Daurado
«DAURADO. (rom. cat. daurada (..), s.f. Dorade, aurata vulgaris (Lin.), chrysophris aurata (Doumet), corypaena hippurus (Lin.)»[11]
O l'é pasòu inta léngoa françéize: Dorade; ma a-a giornâ d'ancheu s'adeuvia a forma Daurade òpûre Daurade royale, pe schivâ e confuxoìn co-i nómmi squæxi pægi d'âtri sparidae o da Indoadda (Coryphaena hippurus)[12][13]
- Cazoalménte quésto péscio ermafrodita o l'é stæto consacròu da-i greghi pròpio a Afrodite[14]:
Ἱεροὺς Ἀφροδίτης χρυσόφρυς Κυθηρίας[15]
«In classical times it was sacred to Aphrodite, the goddess of love, either because it is itself hermaphrodite or because of its beauty»[16]
- O scritô româno Columella (Gades 4-70) o l'à spiegòu che inti ténpi clàscici l'oâ a l'é stæta alevâ inti laghi italièn:
«(..) empiano di pefsi marini i laghi fatti da natura. Indi i laghi Uelino, Fabatino, Uulfinefe e Cimino generarono lupi et orate, & altre generazioni de pefci, che tolerano le dolci acque»[17].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
