Bibliotêca Apostòlica Vaticànn-a

A Bibliotêca Apostòlica Vaticànn-a (in latìn Bibliotheca Apostolica Vaticana), comuneménte conosciûa cómme a Bibliotêca Vaticànn-a, a l'é a bibliotêca da Sànta Sêde, scitoâ inta Çitæ do Vaticàn. Formalménte a l'é stæta creâ into 1475, scibén che a sò existénsa a l'é bén bén ciù antîga, eséndo unn-a de bibliotêche ciù vêgie a-o móndo e co-ina de ciù inportànti coleçioìn de tèsti stòrichi. Defæti a l'à ciù ò mêno 75.000 manoscrîti e un milión e çentomîa lìbbri, óltre che 8.500 inconàboli^[1].

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Melòsso da Forlì, Pàppa Scìsto IV o nòmina Bertomê Platina prefètto da Bibliotêca Vaticànn-a, 1477

A Bibliotêca Vaticànn-a a l'é 'na bibliotêca de riçèrca inti cànpi de stöia, lézze, filozofîa, scénsa e teologîa. A l'é avèrta a tùtta quélli in gràddo de provâ a pròpia qualìfica e-e necescitæ de riçèrca. De còpie de pàgine de lìbbri pùblichæ tra o 1801 e o 1990 pêuan êse domàndæ, pe stùddi privæ, ségge de persónn-a che pe pòsta eletrònica.

O pàppa Nichiôzo V o l'avéiva inmaginòu 'na nêuva Rómma depoî de estéize òpere pùbliche, de mòddo da atirâ pelegrìn e studiôxi inta çitæ pe incomensâ a sò trasformaçión. O Nichiôzo o voéiva creâ 'na "bibliotêca pùblica" pe Rómma de mòddo ch'a foîse vìsta cómme 'n'instituçión centrâle pe-i stùddi umanìstichi. A sò mòrte a l'à però inpedîo a-o Nichiôzo de védde a creaçión da nêuva bibliotêca, a quæ a saiâ dónca institoîa da-o sò sucesô, o Pàppa Scìsto IV.

Into màrso do 2014 a Bibliotêca Vaticànn-a a l'à incomensòu 'n progètto, da-a duâta de quàttro ànni, de digitalizaçión da sò coleçión de manoscîti, de mòddo che foîsan disponìbili in sciâ Ræ.

L'Archìvio Apostòlico Vaticàn o l'é stæto separòu da-a bibliotêca a-o prinçìpio do XVII sécolo e, a-a giornâ d'ancheu, o contêgne ciù de 150.000 ògètti.

Stöia

I studiôxi de sòlito divìddan a stöia da Bibliotêca Vaticànn-a in çìnque perîodi, ö sæ quélli pre-Lateràn, Lateràn, Avignonéize, pre-Vaticàn e Vaticàn^[2].

Perîodo pre-Lateràn

O perîodo pre-Lateràn, o quæ o conprénde i prìmmi ànni de vìtta da bibliotêca, o remónta scìnn-a-o prinçìpio da Gêxa. Da 'sti ànni chi són sopravisciûi pöchi volùmmi, ma a ògni mòddo són tra i ciù inportànti de tùtti.

Perîodo Lateràn

O perîodo Lateràn o l'é incómensòu da-o moménto into quæ a bibliotêca a l'é stæta stramuâ into Palàsso do Lateràn, dónde a l'é restâ scìnn-a-a fìn do XIII sécolo, a-o papâto do Bonifàçio VIII (mòrto into 1303). Inte 'sto perîodo chi a coleçión a l'êa za unn-a de ciù grénde arecugéite de manoscrîti de tùtta Eoröpa. Purtròppo, a-a mòrte do Bonifàçio VIII, a Palàsso do Lateràn o l'é stæto caciòu zu, co-a coleçión ch'a l'é stæta sachezâ da-o Féipo IV de Frànsa^[3].

Perîodo Avignonéize

Inti ànni da rescidénsa òbligâ di pàppi a Avignón a l'é stæta ricostroîa 'n'inportànte coleçión de lìbbri, mìssa in òrdine pe mêzo de di regìstri e scitoâ into Palàsso di Pàppi. A ògni mòddo 'sto perîodo chi, incomensòu da-a mòrte do Bonifàçio VIII into 1303, o l'é fîto finîo inti ànni setànta de quéllo sécolo, co-o ritórno do papâto a Rómma.

Perîodo pre-Vaticàn

O va ciù ò mêno da-o 1370 a-o 1447. A bibliotêca inte 'sto perîodo chi a l'êa pi-â ciù pàrte spantegâ tra Avignón, Rómma e âtre çitæ tànto che, a-o moménto da mòrte do Pàppa Eogénio IV, a l'êa formâ da sôlo 340 lìbbri^[4].

Perîodo Vaticàn

Into 1451 o pàppa, bibliofìlo, Nichiôzo V, o l'à tentòu de creâ 'na bibliotêca pùblica into Vaticàn, con l'òbietîvo de atirâ tórna studiôxi e leteræ inta çitæ^[5][6]. O l'à dónca creòu 'na prìmma coleçión meténdo insémme i 350 còdichi in grêgo, latìn e ebràico ereditæ da-o sò predecesô co-a sò coleçión privâ, incomensàndo a acatâ manoscrîti da-a Bibliotêca Inperiâle de Costantinòpoli ascì. A coleçión a l'é pöi stæta anpliâ gràçie a di studiôxi italién e bizantìn che àn tradûto di clàscichi da-a léngoa grêga in latìn^[6]. O pàppa o l'à con sæximo incoragiòu l'incluxón di clàscichi do móndo pagàn ascì, co-in'ativitæ ch'a l'é stæta inportantìscima pe sarvâ òpere e scrîti da letiatûa grêga^[1]. Defæti, into 1455, a coleçión a l'êa arivâ a 1200 lìbbri, di quæ 400 êan scrîti in grêgo^[7].

O Nichiôzo o l'é però mòrto in quéllo ànno e coscì o l'é stæto, into 1475, o Pàppa Scìsto IV a fondâ a Bibliotêca Palatìnn-a^[6]. Inti ànni do sò papâto i nêuvi acàtti êan pi-â ciù pàrte inti setoî da teologîa, da filozofîa e da letiatûa artìstica^[3]. O nùmero di manoscrîti, contòu in de manêe diferénti, o l'êa tra i 3.500 do 1475^[3] e i 2.527 do 1481, a-o moménto da redaçión da lìsta de òpere fæta da-o bibliotecâio Bertomê Platina^[8]. A ògni mòddo in quélli ànni a l'êa a ciù grànde coleçión de lìbbri de tùtto o móndo òcidentâle^[7].

O Pàppa Giùlio II o l'à ordinòu 'na prìmma espansción da bibliotêca^[6]. Into 1587, o Pàppa Scìsto V o l'à comiscionòu a l'architétto Ménego Fontànn-a a costruçión de 'na nêuva sêde pi-â bibliotêca, a quæ a l'é dêuviâ ancón a-a giornâ d'ancheu e che, da quéllo moménto, a saiâ ciamâ a Bibliotêca Vaticànn-a^[6].

Inti ànni da Cóntrorifórma, a vìxita a-e coleçioìn da bibliotêca a l'é stæta limitâ aprêuvo a-a creaçión do coscì dîto Index Librorum Prohibitorum, ö sæ l'Ìndice di Lìbbri Proibîi. L'intrâ inta bibliotêca a l'êa dónca sotopòsta a vàrie limitaçioìn, spécce pe-i studiôxi de confesción protestànte. 'Ste restriçioìn chi saiàn in pàrte levæ into XVII sécolo, co-o Pàppa Lìon XIII ch'o l'à a-a fìn avèrto do tùtto a bibliotêca a-i studiôxi into 1883^[5][6].

Into 1756 l'abòu Piàggio, curatô di antîghi manoscrîti inta Bibliotêca Vaticànn-a, o l'à dêuviòu pi-â prìmma vòtta 'na màchina da lê inventâ pe desghéugge di papê atrovæ a Ercolàn^[9], co-in procèsso duòu vàrri méixi^[10].

Into 1809 o Napolión Bonapàrte o l'à fæto arestâ o Pàppa Pîo VII, faxéndo portâ a Parìggi tùtte e òpere da bibliotêca. Quéste són tornæ a Rómma into 1817, tréi ànni depoî a sconfìtta do Napolión^[6].

Into 1992 a bibliotêca a l'êa arivâ a squæxi 2 milioìn de ògètti elencæ inti sò catàloghi^[5].

Òrganizaçión

Catàlogo

'Na libràia da Bibliotêca Vaticànn-a, 1901

E coleçioìn êan iniçialménte òrganizæ con di quadèrni inti quæ êan elencæ i manoscrîti. Co-a cresciànsa da coleçión a ciù de quàrche migiâ de volùmmi, són stæte preparæ de lìste pe sganzîa^[6]. O prìmmo scistêma de catalogaçión modèrno o l'é stæto creòu inti ànni tra o 1927 e o 1939, pigiàndo cómme ezénpio quéllo dêuviòu da-a Bibliotêca do Congrèsso di Stâti Unîi, sótt'a-a supervixón do præ Franz Ehrle. Lê o l'à introdûto o prìmmo progràmma pe fotografâ lìbbri râri o antîghi ascì^[6]. Inti ànni novànta do sécolo pasòu gh'é stæto 'n agiornaménto de ciù, efetoòu sótt'a-a direçión do rev. Leonard E. Boyle, co-a digitalizaçión di catàloghi^[6].

Consultaçión e préstito

Storicaménte, inte l'etæ do rinasciménto, a ciù pàrte di lìbbri a no l'êa conservâ in sce de sganzîe ma ciufîto in de bànche de légno, co-e tòue pi-â consultaçión che se trovâvan da-arénte a 'ste bànche chi. Ògni bànca a l'êa dedicâ a 'n çèrto argoménto e i lìbbri conservæ lîe vegnîvan incadenæ a-o légno.

A ògni mòddo, scìnn-a-o prinçìpio do XVII sécolo, a-i studiôxi o l'êa permìsso pigiâ in préstito i lìbbri da bibliotêca, scibén che, pe-i ciù inportànti, a l'êa necesâia 'n'outorizaçión scrîta da-o Pàppa in persónn-a^[6]. I privilêgi lìghæ a-a consultaçión da bibliotêca poéivan êse rivocæ se vegnîvan violæ çèrte régole, prezénpio into câxo se foîsan scavalcæ e tòue. 'N câxo rinomòu o l'é quéllo do Pîco da Mirandòla, o quæ o l'à pèrso o dirìtto de dêuviâ a bibliotêca aprêuvo a-a publicaçión de 'n lìbbro de teologîa ch'o no l'êa stæto aprovòu da-a Cùria papâle^[7]. Inti ànni sciusciànta do Sèteçénto, co-ina lézze emanâ da-o Pàppa Cleménte XIII, a l'é stæta forteménte limitâ l'intrâ inta bibliotêca e a consultaçión do sò patrimònio^[1].

A-a giornâ d'ancheu a Bibliotêca Vaticànn-a a peu êse vixitâ da 200 studiôxi pe vòtta^[11], co-in nùmero ch'o va tra e 4.000 e-e 5.000 vixìte pe ànno, pi-â ciù pàrte de académichi za laoreæ^[12].

Bibliotecâi

O diretô da bibliotêca o l'é stæto nominòu cardinâ, in particolâ co-o tìtolo de Cardinâ Bibliotecâio^[6]. O personâ de vàrie bibliotêche o vegnîva pe cóntra ciamòu "costöde"^[6]. Dòppo a riavertûa da bibliotêca into 1882, o Pàppa Lìon XIII o l'à cangiòu o tìtolo in quéllo de Prefètto^[6][13][14].

A bibliotêca a l'à, a-a giornâ d'ancheu, ciù ò mêno 80 dipendénti, spartîi tra çìnque dipartiménti: manoscrîti/coleçioìn d'archìvio, lìbbri stànpæ/diségni, acàtti/catalogaçión, coleçioìn de monæe/musêi e restàoro/fotografîa^[5].

Lìsta di bibliotecâi

Nómme	Nascìta/Mòrte	Tìtolo	Dûata da càrega[15][16]
Marcello Cervini	1501-1555	Bibliothecarius I	24 màzzo 1550 - 9 arvî 1555
Roberto de' Nobili	1541-1559	Bibliothecarius II	1555 - 18 zenâ 1559
Alfonso Carafa	1540-1565	Bibliothecarius III	1559 - 29 agósto 1565
Marcantonio da Mula	1506-1572	Bibliothecarius IV	1565 - 17 màrso 1572[17]
Guglielmo Sirleto	1514-1585	Bibliothecarius V	18 màrso 1572 - 16 òtôbre 1585
Antonio Carafa	1538-1591	Bibliothecarius VI	16 òtôbre 1585 - 13 zenâ 1591
Marco Antonio Colonna	1523 ca.-1597	Bibliothecarius VII	1591 - 13 màrso 1597
Cesare Baronio	1538-1607	Bibliothecarius VIII	màzzo 1597 - 30 zùgno 1607[18]
Ludovico de Torres	1552-1609	Bibliothecarius IX	4 lùggio 1607 - 8 lùggio 1609
Scipione Borghese Caffarelli	1576-1633	Bibliothecarius X	11 lùggio 1609 - 17 frevâ 1618
Scipione Cobelluzzi	1564-1626	Bibliothecarius XI	17 frevâ 1618 - 29 zùgno 1626
Francesco Barberini	1597-1679	Bibliothecarius XII	1 lùggio 1626 - 13 dexénbre 1633
Antonio Barberini	1569-1646	Bibliothecarius XIII	13 dexénbre 1633 - 11 seténbre 1646
Orazio Giustiniani	1580-1649	Bibliothecarius XIV	25 seténbre 1646 - 25 lùggio 1649
Luigi Capponi	1583-1659	Bibliothecarius XV	4 agósto 1649 - 6 arvî 1659
Flavio Chigi	1631-1693	Bibliothecarius XVI	21 zùgno 1659 - 19 seténbre 1681[19]
Lorenzo Brancati	1612-1693	Bibliothecarius XVII	19 seténbre 1681 - 30 novénbre 1693
Girolamo Casanate	1620-1700	Bibliothecarius XVIII	2 dexénbre 1693 - 3 màrso 1700
Enrico Noris	1631-1704	Bibliothecarius XIX	26 màrso 1700 - 23 frevâ 1704
Benedetto Pamphili	1653-1730	Bibliothecarius XX	26 frevâ 1704 - 22 màrso 1730
Angelo Maria Querini	1680-1755	Bibliothecarius XXI	4 seténbre 1730 - 6 zenâ 1755
Domenico Passionei	1682-1761	Bibliothecarius XXII	12 zenâ 1755 - 5 lùggio 1761
Alessandro Albani	1692-1779	Bibliothecarius XXIII	12 agósto 1761 - 11 dexénbre 1779
Francesco Saverio de Zelada	1717-1801	Bibliothecarius XXIV	15 dexénbre 1779 - 29 dexénbre 1801
Luigi Valenti Gonzaga	1725-1808	Bibliothecarius XXV	12 zenâ 1802 - 29 dexénbre 1808
Giulio Maria della Somaglia	1744-1830	Bibliothecarius XXVI	26 zenâ 1827 - 2 arvî 1830
Giuseppe Albani	1750-1834	Bibliothecarius XXVII	23 arvî 1830 - 3 dexénbre 1834
Luigi Lambruschini	1776-1854	Bibliothecarius XXVIII	11 dexénbre 1834 - 27 zùgno 1853
Angelo Mai	1782-1854	Bibliothecarius XXIX	27 zùgno 1853 - 9 seténbre 1854
Antonio Tosti	1776-1866	Bibliothecarius XXX	13 zenâ 1860 - 20 màrso 1866
Jean Baptiste François Pitra	1812-1889	Bibliothecarius XXXI	19 zenâ 1869 - 9 frevâ 1889[20]
Placido Maria Schiaffino	1829-1889	Bibliothecarius XXXII	20 frevâ 1889 - 23 seténbre 1889
Alfonso Capecelatro	1824-1912	Bibliothecarius XXXIII	29 agósto 1890 - 14 novénbre 1912[21]
Mariano Rampolla del Tindaro	1843-1913	Bibliothecarius XXXIV	26 novénbre 1912 - 16 dexénbre 1913
Francesco di Paola Cassetta	1841-1919	Bibliothecarius XXXV	3 zenâ 1914 - 23 màrso 1919
Aidan [Francis Neil] Gasquet	1845-1929	Bibliothecarius XXXVI	9 màzzo 1919 - 5 arvî 1929
Franz Ehrle	1845-1934	Bibliothecarius XXXVII	17 arvî 1929 - 31 màrso 1934
Giovanni Mercati	1866-1957	Bibliothecarius XXXVIII	18 zùgno 1936 - 23 agósto 1957
Eugène Tisserant	1884-1972	Bibliothecarius XXXIX	14 seténbre 1957 - 27 màrso 1971
Antonio Samoré	1905-1983	Bibliothecarius XL	25 zenâ 1974 - 3 frevâ 1983
Alfons Maria Stickler	1910-2007	Bibliothecarius XLI	7 seténbre 1983 - 1 lùggio 1988
Antonio María Javierre Ortas	1921-2007	Bibliothecarius XLII	1 lùggio 1988 - 24 zenâ 1992
Luigi Poggi	1917-2010	Bibliothecarius XLIII	9 arvî 1992 - 25 novénbre 1997
Jorge María Mejía	1923-2014	Bibliothecarius XLIV	7 màrso 1998 - 24 novénbre 2003
Jean-Louis Tauran	1943-2018	Bibliothecarius XLV	24 novénbre 2003 - 25 zùgno 2007
Raffaele Farina	1933-	Bibliothecarius XLVI	25 zùgno 2007 - 9 zùgno 2012
Jean-Louis Bruguès	1943-	Bibliothecarius XLVII	26 zùgno 2012 - 1 seténbre 2018
José Tolentino de Mendonça	1965-	Bibliothecarius XLVIII	1 seténbre 2018 - in càrega

Sêde

A bibliotêca a l'é scitoâ drénto a-o Palàsso Vaticàn, co-a sò intrâ ch'a se trêuva in sciô cortî de l'amiâdô^[22]. Quànde o Pàppa Scìsto V o l'à comiscionòu l'anpliaménto do palàsso, co-a costruçión da nêuva sêde de Bibliotêca Vaticànn-a ascì, o l'à fæto costroî 'na nêuva âa in sce tréi livèlli ch'a pasâva pròpio into mêzo do cortî de l'amiâdô, cangiàndo coscì l'òriginâle progètto do Bramànte^[1]. A-a fìn de un di gréndi scaloìn d'önô gh'é stæta mìssa 'na stàtoa de Sànt'Ipòlito de Rómma, a decoraçión de l'andrón dîto La Galea^[23].

Into prìmmo livèllo seminteròu gh'é a stànsa di papîri e 'n depòxito pe-i manoscrîti^[23]. A-o prìmmo livèllo se trêuva o louêio pe-i restàori méntre, a-o tèrso, gh'é i archìvi fotogràfichi^[23].

Inta Bibliotêca gh'é ciù ò mêno 42 chilòmetri de sganzîe^[24].

A sêde da Bibliotêca a l'é stæta serâ da-i 17 de lùggio do 2007^[25] pe di travàggi de ristruturaçión, arvìndo tórna a-i 20 de seténbre do 2010^[26]. 'St'òpera chi, costâ 'n totâle de 9 milioìn de éori, a l'à permìsso de creâ 'na série de locâli a tenperatûa controlâ^[12].

Architetûa e àrte

Inta Sala di Consultazione, ö sæ a sâla prinçipâle inta quæ consultâ i volùmmi da Bibliotêca Vaticànn-a, gh'é 'na stàtoa de Sàn Tomâxo d'Aquìn, òpera do scultô Cesare Aureli fæta ciù ò mêno into 1910. 'Na segónda versción de 'sta stàtoa chi, realizâ 'na vinténn-a d'ànni dòppo, a l'é mìssa into pòrtego a l'intrâ da Pontifìccia Universcitæ "Sàn Tomâxo d'Aquìn", ciamâ Angelicum ascì^[27].

• 
  L'antîga stàtoa romànn-a, fòscia de Sànt'Ipòlito de Rómma, trovâ into 1551 lóngo a Vîa Tibortìnn-a e d'ancheu conservâ inta Bibliotêca
• 
  Vìsta da Sâla Scistìnn-a inta Bibliotêca Vaticànn-a
• 
  'Na rêuza d'öo conservâ inta Bibliotêca
• 
  Detàggio de 'na pitûa in sciâ sofîta da Sâla Scistìnn-a

Coleçioìn

I quarànta màrtiri de Sebaste, miniatûa da 'n evangêio sciriàco, 1220 ca.

Scibèn che inta Bibliotêca Vaticànn-a són stæte de lóngo inclûze Sâcre Scrîtûe, tèsti de dirìtto canònico e òpere teològiche, quésta a s'é specializâ scìnn-a da-a sò creaçión inti lìbbri secolæ ascì. A sò coleçión de clàscichi grêghi e latìn a l'é stæta a-o céntro da rinàscita da coltûa clàscica inti ànni do Rinasciménto^[7]. I papê ciù antîghi conservæ inta bibliotêca remóntan scìnn-a-o I sécolo^[24].

A bibliotêca a l'é stæta creâ sorviatùtto pe arechéugge di manoscrîti, fæto ch'o se peu védde ancón a-a giornâ d'ancheu inte l'âto nùmero de manoscrîti, raportæ a-i lìbbri stànpæ, conservæ inte sò coleçioìn. Defæti i lìbbri stànpæ che són intræ inta coleçión àn pi-â ciù pàrte l'òbietîvo de façilitâ o stùdio da coleçión bén bén ciù inportànte de manoscrîti^[28]. A coleçión a l'inclùdde 330.000 monæe grêghe, romànn-e e pontifìcce ascì, ciù 'n'arecugéita de medàgge^[5].

De média, ògni ànno vêgnan acàtæ ciù ò mêno 6.000 lìbbri, sénsa cónta i numerôxi làsciti e acquixiçioìn into córso di sécoli^[5].

Into 1623 a Bibliotêca Palatìnn-a ereditâia de Heidelberg, formâ da ciù ò mêno 3.500 manoscrîti, a l'é stæta donâ a-o Vaticàn da-o Masimiliàn I de Bavêa (da lê òtegnûa cómme botìn into córso da Goæra di Trént'Ànni) in ringraçiaménto pe-o travàggio diplomàtico fæto da-o Pàppa Grigheu XV, da-o quæ o l'é stæto sostegnûo inte l'eleçión a-a càrega de eletô a-o pòsto di candidæ protestànti. A ciù pàrte da Bibliotêca Palatìnn-a a se trêuva ancón a-a giornâ d'ancheu in quélla Vaticànn-a, fêua de çèrti còdichi pòrtæ a Parìggi into 1797 e restitoîi a Heidelberg co-a pâxe de Parìggi do 1815 e do regàllo de 852 volùmmi fæto into 1816 da-o Pîo VII a l'Universcitæ de Heidelberg, tra-i quæ gh'é o coscì dîto Codex Manesse ascì.

Into 1657 són stæti acàtæ i manoscrîti di Dùcchi de Urbìn e, into 1661, o bibliotecâio o l'êa o studiôzo grêgo Leo Allatius. L'inportànte bibliotêca da regìnn-a Cristìnn-a de Svéçia (pi-â ciù pàrte mìssa insémme da-i sò generâli co-i sachézzi de Prâga e de çitæ tedésche inta Goæra di Trént'Ànni) a l'é stæta acatâ da-o Pàppa Lusciàndro VIII a-a sò mòrte. A l'época a l'êa in pràtica l'intêgra bibliotêca reâ da Svéçia e, fortunataménte, a l'é stæta acatâ pöco prìmma do grànde incéndio ch'o l'à destrûto o palàsso reâ into 1697.

Tra i fóndi ciù famôxi da bibliotêca gh'é o Codex Vaticanus Graecus 1209, o ciù antîgo manoscrîto de Sâcre Scrîtûe, squæxi conplêto, ch'o ségge conosciûo a-a giornâ d'ancheu. L'Arcana historia do Procòpio de Cezarêa a l'é stæta descovèrta inta bibliotêca e publicâ tórna into 1623. O Pàppa Cleménte XI o l'à mandòu vàrri studiôxi into Levànte pe arechéugge di manoscrîti e dónca o l'é conscideròu o fondatô da seçión òrientâle da bibliotêca^[6]. Inte 'sta chi gh'é 'n'inporànte coleçión de òpere lìghæ a l'indoîximo, con lìbbri che remóntan scìnn-a-o 1819^[29].

A-a Bibliotêca Vaticànn-a a l'é asociâ 'na schêua de biblioteconomîa e, into 1959, a l'é stæta creâ 'na bibliotêca de pelìcole ascì^[30]. Quésta a no va però confûza co-a Filmetêca Vaticànn-a, creâ into 1951 inte l'Universcitæ de Saint Louis a Saint Louis, Missouri.

inti ànni do restàoro da bibliotêca, tra o 2007 e o 2010, inte tùtti i 70.000 volùmmi da bibliotêca són stæti inserîi di chip eletrònichi pe prevegnî di ladronìssi^[12].

Manoscrîti

L'abìsso de l'Infèrno, diségno a coî in sce pergaménn-a do Sàndro Boticélli, ànni 1480.

Valdalbérto de Prüm, Martyrologium, o méize de lùggio.

Tra i manoscrîti ciù inportànti inta bibliotêca ghe n'é numerôxi con rìcche miniatûe, in particolâ se pêuan aregordâ:

Manoscrîti crestién

• Evangeiâio Barberini
• Sacramentarium Gelasianum, un di ciù antîghi lìbbri de liturgîa crestiànn-a
• Rolò de Giosoè
• Codex Aureus de Lorsch, 'n Evangêio scrîto e ilustròu tra o 778 e l'820, o l'é spartîo tra vàrri musêi. Inta Bibliotêca Vaticànn-a a l'é conservâ a covertìnn-a inferiô in avòrio intagiòu, ciù l'Evangêio do Lùcco e do Zâne
• Menologion de Basìlio II^[31]
• Lìbbro Vaticàn de Òraçioìn Croâte
• Vergilius Vaticanus

Tèsti clàscichi grêghi e latìn

• Vergilius Romanus, manoscrîto de l'Enéide do Virgìlio
• Codex Vaticanus Ottobonianus Latinus 1829, inportànte manoscrîto do XIV sécolo di poêmi do Catùllo (arecugéiti into Liber)
• Codex Vaticanus Latinus 3868, 'na còpia do IX sécolo de comédie do Terénço^[32]
• Pàrte di Eleménti de l'Ouclîde, in particolâ o Lìbbro I, Propoxiçión 47, un di ciù antîghi tèsti grêghi in sciô Teorêma de Pitàgora^[1]

Âtro

• Codex Borgia, 'n grànde manoscrîto mesoamericàn ch'o fa védde a mîtologîa e i ritoâli de quélli pòpoli
• Codex Vat. Arabo 368, l'ùnico manoscrîto conosciûo de l'Hadith Bayad wa Riyad, 'na stöia d'amô àraba^[33]
• Codex Vaticanus 3738, ò Codex Ríos, traduçión italiànn-a in sce 'n féuggio ricegòu a fîza de 'n manoscrîto spagnòllo de l'etæ coloniâle. O contêgne de còpie de pitûe aztêche da l'òriginâle Codex Telleriano-Remensis, scrîto da-o fræ domenicàn Ríos into 1566^[34]
• De arte venandi cum avibus, 'n tratâto latìn in sce l'àrte da farconàia, pe 111 féuggi a dôe chinòlle scrîti inti ànni quarànta do XIII sécolo

Tèsti

• Codex Vaticanus Latinus 3256, quàttro féuggi do Vergilius Augusteus^[35]
• Codex Vaticano Rossi 215, di tòcchi do Codex Rossi^[36]
• Codex Vaticanus Graecus 1209, o l'é unn-a de ciù antîghe còpie de Sâcre Scrîtûe in grêgo
• Libri Carolini
• Vaticanus Graecus 1001, o manoscrîto òriginâle de l'Arcana historia do Procòpio de Cezarêa^[37]
• Un tòcco de l'Heliand e tréi da Génexi in Sàsone Antîgo, inclûxo o Palatinus Latinus 1447^[38]

Corâno

A Bibliotêca a contêgne ciù de 100 manoscrîti do Corâno che vêgnan da vàrie coleçioìn, catàlogæ da-o lengoìsta italiàn Giorgio Levi Della Vida: Vaticani arabi 73, Borgiani arabi 25, Barberiniani orientali 11 e Rossiani 2. O ciù grànde manoscrîto da bibliotêca, Vat. Ar. 1484, o l'é 540 pe 420 mm; pe cóntra Vat. Ar. 924, o ciù picìn, o l'é 'n çèrcio de 45 mm de diàmetro conservòu inte 'na costòdia éuttagonâle^[39].

Digitalizaçión

Into 2012 són stæti anonçiæ di progètti pe digitalizâ, in colaboraçión co-a Bibliotêca Bodleiànn-a, 'n milión de pàgine di materiâli da Bibliotêca Vaticànn-a.

A-i 20 de màrso do 2014, a Sànta Sêde a l'à anonçiòu che a Bibliotêca e a NTT Data Corporation avéivan sotoscrîto 'n acòrdio pe digitalizâ ciù ò mêno 3.000 di manoscrîti da Bibliotêca inti quàttro ànni a vegnî^[40]; co-a NTT ch'a l'à donòu atresatûe e tecnologîe pe 18 milioìn de éori^[41]. A l'é stæta dónca diciarâ a poscibilitæ de digitalizâ sucesivaménte âtre 79.000 òpere da Bibliotêca, realizàndo de inmàgine in èrta resoluçión, disponìbili into scîto d'Internétte da Bibliotêca. Inta bànca dæti in sciâ Ræ, fornîa da EMC^[42], gh'é tréi petabyte de spàçio. A prìmma fâze do progètto a l'é duâ quàttro ànni^[41].

DigiVatLib o l'é o nómme do servìçio in sciâ Ræ da Bibliotêca Vaticànn-a. O fornìsce 'na vìxita de bàdda a-e coleçioìn de manoscrîti e de inconàboli digitalizæ da-a Bibliotêca Vaticànn-a^[43].

A scansción di papê a l'é infloensâ da-o materiâle dêuviòu pe prodûe i tèsti: defæti, prezénpio, i lìbbri ch'adêuvian l'öo òpû l'argénto inte miniatûe àn bezéugno de apægi de scansción speciâli^[11]. E còpie digitâli són rilasciæ deuviàndo o protocòllo CIFS, da l'hardware de archiviaçión colegòu a-a ræ de Dell EMC^[24].

Bibliotêche corelæ

Archìvio Apostòlico Vaticàn

O drénto de l'Archìvio Vaticàn

L'Archìvio Apostòlico Vaticàn, scitoòu ànche lê inta Çitæ do Vaticàn, o l'é l'archìvio centrâle pe l'arecugéita de tùtti i àtti promulghæ da-a Sànta Sêde, tra i quæ gh'é papê de stâto, corispondénsa, lìbbri contàbili pontifìcci^[44] e tànti âtri papê che a Gêxa a l'à amugiòu co-o pasâ di sécoli. Into XVII sécolo, pe voéi do Pàppa Pòulo V, i Archìvi són stæti separæ da-a Bibliotêca Vaticànn-a, dónde a sò consultaçión a l'êa de lóngo limitâ, diventàndo coscì do tùtto inacescìbili scìnn-a-o 1881, quànde o Pàppa Lìon XIII o l'à decîzo de permétte l'intrâ inti Archìvi a-i studiôxi. A-a giornâ d'ancheu i Archìvi són vixitæ da ciù de 'n migiâ de riçercatoî a l'ànno^[45].

Filmetêca Vaticànn-a

A Filmetêca Vaticànn-a, scitoâ a Saint Louis, Missouri, a l'é a sôla coleçión de microfilm da Bibliotêca Apostòlica Vaticànn-a scitoâ de fêua do Vaticàn, formâ da ciù de 37.000 òpere. A se trêuva inta Bibliotêca Pîo XII, into campus de l'Universcitæ de Saint Louis^[46]. 'Sta bibliotêca chi a l'é stæta creâ da Lowrie J. Daly gràçie a de donaçioìn da-i Cavagêi de Cónbo (Knights of Columbus)^[47], con l'òbietîvo de façilitâ i contàtti e a consultaçión di papê do Vaticàn a-i studiôxi de l'América do Nòrd^[48].

A traspoxiçión di manoscîti do Vaticàn in sce di microfilm a l'é incomensâ into 1951 e, segóndo o scîto d'Internétte da Bibliotêca, o l'é o ciù inportànte progètto de quésto tîpo ch'o ségge mâi stæto realizòu^[49]. A Bibliotêca a l'à avèrto into 1953, faxéndo stramûo into campus de l'Universcitæ de Saint Louis, inta Bibliotêca Pîo XII, inte l'ànno 1959. O prìmmo bibliotecâio o l'é stæto o Charles J. Ermatinger, restòu in càrega scìnn-a-o 2000. Into 2007, a Bibliotêca a l'avéiva microfilm de ciù de 37.000 manoscrîti, con òpere in grêgo, latìn, àrabo, ebràico e etîope, óltre che tùtti quélli inte léngoe ciù difûze de l'Eoröpa òcidentâle. Gh'é tànte riproduçioìn da Biblioteca Palatina e da Biblioteca Cicognara, tùtte döe scitoæ into Vaticàn, coscì cómme i regìstri de létie papâli inte l'Archìvio Segrétto Vaticàn da-o IX a-o XVI sécolo, pàrte de série Registra Vaticana e Registra Supplicationium.