nómme comùn de çèrte spêce de öxelli From Wikipedia, the free encyclopedia
Avoltöio: nómme comùn de öxelli da rapìnn-a diùrni che se nùtran de bestie mòrte e de spésso de carcàsse de gròsci animæ, són de fæto di spasìn naturali, no én öxelli scinpàtici, ma fàn 'n'inportànte servìçio a l'ecoscistêma e évitan o propagâ de moutîe. Sti öxelli chi fan parte da famiggia di Accipitridae.
ZE |
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
Caraterìstica a l'é a testa piâ, nûa sénsa ciùmme, còllo covèrto de péi, gatìn dûo ò de râre ciumétte rédene, che ghe perméttan de mantegnî a testa polîa méntre o se nùtre. Són öxelli de gréndi dimenscioìn, becco gròsso a lensìn, sanpe robùste sôvia a cäsòtti, ónge gròsse ma no a granfia, ghe sérvan sôlo pe caminâ pe tæra, âe larghe, côe ariondæ ò a triangolo con 12 ò 14 timonêe.
Àn in xeuo poténte ma lento; co-e larghe âe destéize gìan in çèrcio senpre ciù in érto, fin a grande altessa, pöi velézan in çèrca de carcasse ò di "carnâi" (i scarti di maxelli) predispòsti senpre in pòsti diversci.
Difuxón: én presenti in tùtti i continenti, levòu l'Òustràlia, i Pöli, Îzoe picìnn-e e in gran parte de l'Óceània. Gh'é 23 spêce de avoltöi.
Vìvan in Àfrica, Àzia, Eoröpa. Çércan a vìsta da grendi altesse. Conpréndan 9 Géneri e 16 Spêce:
Sóttafamiggia - Gypinae (Blyth, 1851 )
. Génere Aegypius (Savigny, 1809 )
. Aegipyus monacus ( Linnaeus, 1766 )
. Génere Gyps ( Savigny, 1809 )
. Gyps fulvus (Hablizi, 1783 )
. Gyps bengalensis (J.F. Gmelin, 1788 )
. Gyps coprotheres (J.R, Forster, 1798 )
. Gips indicus (Scopoli, 1786 ) G
. Gyps tenuirostris (G. R. Geay, 1844 )
. Gyps rueppelli (A. E. Brehm, 1852 )
. Gyps africanus (Salvadori, 1865 )
. Gyps himalayensis (Hume, 1869)
. Génere Necrosyrtes ( Gloger, 1841 )
. Necrosyrtes monacus (Temminck, 1823 )
. Génere Sarcogyps (Lesson, 1842 )
. Sarcogyps calvus (Scopoli, 1786 )
. Génere Torgos (Kaup, 1828 )
. Torgos tracheliotus (J.R.Forster, 1791 )
. Génere Trigonoceps Lesson, 1842 )
. Trigonoceps occipitalis (Burchell, 1824 )
. Sóttafamiggia - Gypaetinae (Bonaparte, 1831 )
. Génere Gypaetus (Storr, 1784 )
. Gypaetus barbatus (Linnaeus, 1758 )
. Génere Neophron (Savignt, 1809 )
. Néophton percnopterus (Linnaeus, 1758 )
. Génere Gypohierax (Ruppell, 1836 )
. Gypohierax angolensis (J.F. Gmelin, 1788)
Avoltöio Barbûo (Gypaetus barbatus Linnaeus 1758; In Italiàn Gipeto e Avvoltoio degli Agnelli). O l'é 'n' öxello da rapìnn-a da Famiggia Accipitridae, unica spêce do genere Gypaetus (Storr 1784). Con 'na longhéssa de 120 cìtti, 'n' avertûa alâre de 280 cìtti e 7 chìlli de peizo, o l'é l'avoltöio ciù gròsso tra quelli che nidifican in Eoröpa.
O se distìngoe da-i âtri avoltöi pe-e âe ciù lónghe e streite, côa a cùnio, dîta anche a diamante, timonêe lónghe 40 cìtti. In xêuo o l'à 'na sagoma ciù scimile a 'n grande farco, ciufìto che a 'n avoltöio, anche pò-u mòddo de xoâ. Legêro e elegante, o xêua con virate e a pìcco inta poxiçión a "Santo Spirito": xêuo batûo sensa mesciâse. Pe ste carateristiche o l'é conscideròu intermêzo tra 'n'aquila e 'n'avoltöio, a conferma do nómme ascì: da-o Grêgo "Gyps" avoltöio e "Aetos" aquila.[1]
A Testa a l´é de cô gianco, in ciùffo de penne setóze de cô neigro o va da-o becco a l'êuggio, e-o végne zu fin sôtta a-o becco a formâ 'na spêce de barba - de chi o nómme. I éuggi én de cô giano çerciæ de rósso; dòrso, âe e côa de cô grixo-scûo quæxi neigro con sôtî rigatûe gianchinastre. O resto do còrpo o tîa a-o rósso: a raxon de sto cô chi a l´é i bagni che fan inte ægoe rìcche de færo.[2]
O l'è l'ùrtimo spasìn, o se nûtre de òsse sporpoæ lasciæ da-i atri, e no résta ciù nìnte, nisciunn-a traccia manco de carcasse; o no l'à de goscio e o peu colâ e ciù cùrte 20-30 cìtti, e ciù gròsse o-e pìggia co-e granfie, no goæi poténti, o e làscia càzze da l'âto in scê prie pe menisâle e poéile colâ. Da chi vegne ben ben di nómmi forèsti de l´öxello: Catalan Trencalòs, spagnòllo Quebrantahuesos, portoghéize Quebra-ossos.
Tipicaménte stançiâle, o vive in scê cadenn-e montagnôze de l'Eoröpa Meridionâle, do Nòrd Àfrica e a Sùd do Sahara, in Àzia fìn a-o Tibet e l'Himalaya. Estìnto inte Arpi da iniçio 900 e òua reintrodûto con exito poxitivo: cóbie e neui nasciûi tra o parco do Stelvio e o parco de Arpi Marittime e o Mónte Argentera confinànti co-o parco Mercantour.[3]
Nidifican in derûi inacescibili tra Zenâ e Frevâ; fan dôe êuve distançiæ 4-5 giórni, côvæ 55-60 giórni, che sccioìscian in primavéia, quande a néie a deslengoa, e végne a-a vìsta e carcasse de bestie mòrte in invèrno (carne fresca da dâ a-o picìn pe 7-8 giórni. Ne nasce doî, ma o primmo o fa moî de famme o segóndo, éntro 24-26 ôe, - pratica dîta "cainismo", tipica de aquile ascì.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.