Bulgarîa
pàize de l'Eoröpa From Wikipedia, the free encyclopedia
A Bulgarîa[1] (/bylga'ri:a/) ò Burgâja (/byr'ga:ja/), ò Bulgâia (/byl'ga:ja/), ofiçialménte Repùblica da Bulgarîa (Република България in bùlgaro, trasliteròu in Repúblika Bălgárija, prononçiòu /rɛˈpublikɐ bɐɫˈɡarijɐ/), a l'é 'n pàize de l'Euröpa orientâ, Stâto ménbro de l'Unión Europêa da-o 2007. A seu capitâ a l'é Sòfia.
ZE |
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
| Bulgarîa | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 | |||||||
| Dæti aministratîvi | |||||||
| Nómme conplêto | Repùblica Bùlgara | ||||||
| Nómme ofiçiâ | Република България Republika Balgariya | ||||||
| Léngoe ofiçiæ | bùlgaro | ||||||
| Capitâle |  Sòfia (1.478.330 ab. / 2019) | ||||||
| Polìtica | |||||||
| Fórma de govèrno | Repùblica Parlamentâre | ||||||
| Càppo de Stâto | Rumen Radev | ||||||
| Prìmmo minìstro | Nikolai Denkov | ||||||
| Indipendénsa | 22 seténbre 1908, da l'Inpêro òtomàn | ||||||
| Intrâ inte l'ONU | 14 dexénbre 1955 | ||||||
| Intrâ inte l'UE | 1° zenâ 2007 | ||||||
| Superfìcce | |||||||
| Totâle | 110.994 km² (105º) | ||||||
| % de ægoe | 0,31% | ||||||
| Popolaçión | |||||||
| Totâle | 6.863.422 ab. (frevâ 2022 stìmma) (106º) | ||||||
| Denscitæ | 63 ab./km² (120º) | ||||||
| Nómme di abitànti | Template:AggNaz/Bulgarîa | ||||||
| Giögrafîa | |||||||
| Continénte | Eoröpa | ||||||
| Fûzo oràrio | UTC+2 UTC+3 con l'ôa legâle | ||||||
| Economîa | |||||||
| Valûta | Lev BGN | ||||||
| PIL (nominâle) | 86 milioìn de $ (2022 stìmma) (68º) | ||||||
| PIL pro capite (nominâle) | 12,340 $ (2022 stìmma) (61º) | ||||||
| Vàrie | |||||||
| Codici ISO 3166 | BG, BGR, 100 | ||||||
| TLD | .bg | ||||||
| Prefìsso tel. | +359 | ||||||
| Sigla autom. | BG | ||||||
| Inno naçionâ | Мила Родино / Mila Rodino Câa Pàtria | ||||||
| Fèsta naçionâ | 3 màrso | ||||||
| Evoluçión stòrica | |||||||
| Stâto precedénte | .svg){kind=small} Bulgarîa | ||||||
Da-o 1991 a strutûa organizatîva da polìtica a derîva da l'adoçión de 'na costituçión democràtica. A Bulgarîa a l'é 'na repùbblica parlamentare centralista con in ærta incidénsa de centralizaçión polìtica, aministratîva e econòmica. Da-i 1° de dixembre do 2000 a l’é mémbro da NATO. A fa parte de l'Union Europea da-i 1° de zenâ do 2007 e a l'é membro do Conseggio d'Euròpa, de l'Organizaçion pe-a seguéssa e a cooperaçión in Europa (OSCE) e a l'à piggiòu parte pe træ vòtte a-o Conséggio de seguéssa de-e Naçioìn Unîe.
A l'é scituâ inta meitæ orientâle da penîzoa balcànica. A confinn-a co-o Mâ Neigro a est, co-a Grecia e a Turchîa a sud, co-a Serbia e a Maçedònia do Nòrd a òvest e con a Romanîa a nòrd, da dôve a l'é divîza da-o sciùmme Danùbio.
Con unn-a superfîcie de 110.994 km2 a Bulgarîa a l'é a 14a naçion europêa pe estenscion. A seu poxiçion into corso da stöia a l'ha reiza 'n importante incrôxo pe varie civilizzaçioìn e difæti a l'é o pòsto dove l'è stæto ritrovòu tanti antighi artefatti metallurgichi, religiôzi e culturâli a-o mondo. A lunghéssa complescîva di confìn bùlgari a l'é de 2245 km, 1181 terrestri, 686 fluviâli e 378 costieri. A ræ stradâle da Bulgarîa a l'è lónga 36.720 km, a ræ feroviâria 4.300 km.
A popolaçion, de 7,49 milioni de personn-e, a l'é prinçipalmente urbann-a e a vive inti capoleughi de-e vinteutto provinçe. A ciù parte de attivitæ commerciali e culturali son concentræ inta capitale Sòfia. I settôri predominanti én l'agricoltûa, i serviçi, o turìximo, l'inzegnerîa energética e l'indùstria leggera, tùtti sostegnûi da-e risorse naturali locali.
Çerte coltûe preistòriche han incominsòu a sviluppâse in tære bûlgare into Neolìtico. In prinçipio son stæte abitæ da-i Traci e dòppo da-i Grechi e da-i Români. I Bùlgari én in pòpolo ben antigo e originâio de l'Asia Centrale: son arrivæ inte l'attuale Bulgarîa into corso do VII sécolo, dove se son fûzi con a popolaçiòn locale - sorviatùtto slavi (da-i quæ àn adottòu a lengua) e trachi - pe formâ o Primmo Stâto bûlgaro. Inti sécoli successivi (crestianizzàndose inte l'anno 865) a Bulgarîa a l'à lottòu con éxito alterno contra l'Impero Bizantìn e o Patriarcòu de Costantinòpoli pe fâ vài a seu poxiçion inti Balcani. Inta segonda meitæ do XIV secolo a naçion a l'é stæta invâza e gradualmente annéssa a-o nascénte Impero ottomàn.
A primma tràccia de unificaçion étnica e naçionâle bûlgara a se datta con l'avvénto do Primmo Impêro Bûlgaro, che o dominâva a ciù parte di Balcâni e che o l'è diventòu o céntro culturâle di pòpoli slavi inte l'ærto Medioêvo. Dòppo in periodo de domìnio bizantìn o Stato Bùlgaro o l'è rizòrto. Co-a cheita do Segondo Impêro Bûlgaro into 1396 i seu teritöi én finîi sotta o contròllo de l'Impêro Ottomàn pe quæxi çinque sécoli.
A Bulgarîa a l'à riconquistòu a seu indipendénsa comme conseguénsa da rivòlta d'arvî (1876), organizzâ e guidâ da-i eröi naçionâli Vasil Levski e Hristo Botev, a quae spietâ represción a l'à sponciòu l’impero rùscio a diciarâ guæra a l'impero ottomàn inte l'arvî 1877. Graçie a-o trattâto de San Steva ch'o l'à misso fin a-a guæra, a Bulgarîa a l'é stæta proclamâ in prinçipâto tributâio de l'impêro ottomàn a-i 3 de Marso 1878. Questo o l'è stæto rivisto a-i 13 de lùggio da-o trattâto de Berlin, ch'o l'à ridimenscionòu fortemente o teritöio bùlgaro, ma o l'à portòu o consénso de-e poténse occidentali a-o prinçipâto autònomo.
O terso stato bùlgaro o s'é anche repiggiòu a provinsa autònoma da Rumêlia orientâle a-i 6 de Setémbre 1885 (festa naçionâle), arivando a ciù ò meno e dimenscioìn d'ancheu. A proclamaçion do rêgno e a complêta indipendénsa, coscì comme o seu riconoscimento internaçionâle a s'é realizâ a-i 22 de setémbre do 1908. Tra o 1912 e o 1913 a l'é stæta coinvòlta inte dôe guære balcaniche, a primma in alleansa con tùtti i âtri stati balcanici contra a Turchîa e a segonda da sôla contra i âtri stati da penîzoa balcanica, e inte questo perìodo a l'à variòu e seu dimenscioìn, primma in aumento, scin quæxi a-e dimenscioìn do trattâto de San Steva, e pöi in riduçión.
A guæra rùscio-tûrca tra o 1877 e o 1878 (ciamâ in bûlgaro «освободителна», osvoboditelna, saiæ a dî “de liberaçion”) a l'àiva donca portòu a-a nàscita do Terso Stâto Bûlgaro, diventòu indipendénte into 1908. I anni a vegnì àn visto tanti conflitti inti pàixi vixin, che a-a fin son diventæ a causa che a l'à portòu a Bulgarîa a alleâse con a Germania inte tùtte e dôe e guære mondiâli.
Into 1946 a l'è diventâ unn-a repùbblica comunista governâ da 'n scistêma politico a partìo ùnico scin a-o 1989, quande o Partîo Comunista Bûlgaro, dòppo a chéita da coscì dîta “cortinn-a de færo”, o l'à accordòu eleçioìn pluripartitiche. Dòppo o 1990 a Bulgarîa a l'é diventâ unn-a democraçìa con in'economîa de mercòu.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
