From Wikipedia, the free encyclopedia
Dit artikel is oet de hoofnaomruumde gehaold ómdat 't in sjtried is mit de Wikipedia-richlien "gein oersjprunkelkik óngerzeuk". Zuug veur wiejer informatie 't euverlèkblaad.
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Ètsberger. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Ètsberger ódder Ètsbergsj (/e̞tsbɛɾəxʃ/ ódder /ɪtsbɛɾəxʃ/) is e plat det gekaldj wuuertj óp en róndjen Ètsberg. 't Plat wiek flink aaf ven 't Vlórpsj en deiltj väöl kènmèrker mit 't Pötbrooksj, men d'r zeen get speciaal dinger, wie de /ʌ/ (gesjreven es à). Ouch vèltj in dit plat mieër invlood ven 't Pruusj te zeen en is 't get behajendjer. 't Ètsberger verluus de lèste jaore veral terrein óp 't Vlórpsj en 't Nederlandsj.
De klankinventair wiek slèch e bietje aaf van de ómringendje dörper. Hierónger volg 'n kórte besjrieving d'rvan.
't Ètsberger is de vólgendje mitklinker riek:
Bilabiaal | Labiodentaal | Alveolaar | Postalveolaar | Palataal | Velaar | Glottaal | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Nasaal | /m/ (m) | /n/ (n) | /ɲ/ (nj) | /ŋ/ (ng) | |||
Plosief | /p/ (p) /b/ (b) |
/t/ (t) /d/ (d) |
/c/ (tj) /ɟ/ (dj) |
/k/ (k) /g/ (gk) |
/ʔ/ (*) | ||
Fricatief | /f/ (f) /v/ (v) |
/s/ (s) /z/ (z) |
/ʃ/ (sj) /ʒ/ (zj) |
/x/ (ch) /ɣ/ (g) |
/ɦ/ (h) | ||
Approximant | /β̞/ (w) | /j/ (j) | |||||
Flap | /ɾ/ (r) | ||||||
Lateraal approximant | /l/ ~ /ɫ/ (l) | ||||||
De klinker (monoftonger) zeen hierónger aangegaove:
Veurin | Veur-centraal | Centraal | Achterin | |
---|---|---|---|---|
Geslaote | /i(ː)/ (ie) /y(ː)/ (uu) |
/u(ː)/ (oe) | ||
Bekans geslaote | /ɪ/ (i) | |||
Midde-geslaote | /eː/ (ee) /e̞/ (è) /øː/ (eu) |
/ɵ/ (u) | /o/ (ó) /oː/ (oo) | |
Midde | /ə/ (e, sjwa) | |||
Midden-aop | /ɛ/ (e) /ɛː/ (ae) |
/ɞ/ (ö) /ɞː/ (äö) |
/ʌ/ (à) | |
Bekans aop | /ɐ/ (e, sjwa) | |||
Aop | /aː/ (aa) | /ɑ/ (a) /ɒ/ (o) /ɒː/ (ao) | ||
Inkel diftonger zeen:
De óneigelike diftonger zeen uue, oea, eë (gesjreven es "ee") en ieë. Dees waeren oetgespraoken es /yɪ̯ɐ/, /uʊ̯ɐ/, /eɪ̯ɐ/ en /iɪ̯ɐ/.
Vuuer 'n /ɾ/ kómmen inkel klankversjuvinger vuuer. Biespeler volgen hie:
Etsberger volg globaal gezeen de lien ven de ómlègkendje dörper qua grammair. E versjèl is deh me mieë gebroek maak ven de -óppesconstructie, die wil zègke deh m'n ieëder hieróppes, daoróppes en oetóppes zaet es nao hie, nao dao en nao boete. In de verleien tied ven sterk werkwäörj kèntj m'n óbbenaaf nag e versjèl mit inkelvaad en mieëvaad en ouch wuuertj 'woort' nag gebroek vuuere verleien tied ven 'waere'.
Wie hiebaoven al gezach woort, kèntj 't Ètsberger nag e versjèl tösje inkelvaad en mieëvaad in de verleien tied. Inkel pare die hiebie huuere zeen "ich zoot" taenge "weer zate" (ven "zitte"), "'t klank" taenge "de klónke" (ven "klinke") en "ich zach" taenge "weer zachte" (ven "zègke"). Dit lèste versjiensel kèntj m'n oetlègken es 'n t-deletie, de res is nag e restantj oet de Middelieëwe.
Lidwäörj kènne waeren ingedeildj in twei gruup, namelik bepaoldj en ónbepaoldj. De bepaoldje lidwäörj zeen d'n, de vuuer mannelik, de vuuer vroewelik, 't vuuer ónziejig en de vuuer mieëvaad. Lidwäörj waere döks aan de vuuerzètsele vasgeplek, bie + de = bieje, vuuer + d'n = vuueren èn zoea dórch.
De persuuenlike vuuernaomwäörj óp 't Ètsberger kóste vruueger nag 'n óngersjied tösje datief en accusatief. Taengewuuerjig is dao, naeve get rudimentair oetdrökkinger, nag men weinig ven uuever. Hierónger volg e uueverzich venne vuuernaomwäörj. De vorme die tösje häökskes staon zeen inversioneel vorme.
Inkelvaad | Mieërvaad | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nominatief | Accusatief | Datief1 | Genitief4 | Nominatief | Accusatief | Datief1 | Genitief4 | |
1e persoean | ich ('ch) | mich | mir | miene | weer (v'r) | ós | ózze | |
2e persoean | doe (se) | dich | dir | diene | geer (g'r)5 | öch | eure | |
3e persoean m | hae (d'r) | den2 | dem | ziene | zie (die) | häör | häöre | |
3e persoean v | het ('t) | dem3 | ziene3 | |||||
3e persoean ó | det ('t) | den2 | dem | ziene | ||||
ónbepaoldj | m'n (me) | - | - | - | m'n (me) | - | - | - |
Hierónger volge de bezittelike vuuernaomwäörj:
Inkelvaad | Mieërvaad | ||||
---|---|---|---|---|---|
mannelik (b, d, h, t, klinker) | mannelik (uueverig) | vroewelik | ónziejig | ||
ich | mienen | miene | mien | mie | mien |
doe | dienen | diene | dien | die | dien |
hae | zienen | ziene | zien | zie | zien |
het | zienen1 | ziene | zien | zie | zien |
det | zienen | ziene | zien | zie | zien |
weer | ózzen | ózze | ós | ózze | ós |
geer | euren | eure | eur | eure | eur |
zie | häören | häöre | häör | häöre | häör |
Óm naodrök te lègke gebroek me 't persuuenlik vuuernaomwaordj innen accusatief en 't bezittelik vuuernaomwaordj: "Det zeen dem zien kleier, mè die ven mich!".
't Wèrkwaordj volg in groeate liener de regele die ouch vuuer de ómlègkendje dialekte gèltj. De vervoging ven 't regelmaotig wèrkwaordj "kalle" is innen taengewuuerjigen tied es volg:
De verleien tied wuuertj vervoog es hierónger aangegaove wuuertj:
Inne gebeejendje wies wuuertj óngersjied gemaak tösje inkelvaad einerzieds en mieërvaad/belaefheid angerzieds. De inkelvaadsvorm kömp uueverein mitte ich-vorm (taengewuuerjigen tied) en de mieërvaads- ò belaefheidsvorm mitte geer-vorm (ouch taengewuuerjigen tied).
De waordjesjat ven 't Ètsberger is óppe ieëste plaotsj Germaansj, gewuuen Limburgsje èrfwäörj wie "landj", "zieë", "ei" en "houf", men ouch lieënwäörj en -euverzèttinger ven 't Nederlandsj en Pruusj wie "Nederlandsj", "euverzètting" en "welt". Recèntelik speeltj ouch 't Ingelsj 'n belangrieke rol; zoea kèntj me wäörj wie "homerun", die ouch trögkgaon óp 't Germaansj.
Lieënwäörj ven 't Latien en 't Fransj zeen ouch good vertaengewuuerjig. Aaj lieënwäörj ven 't Latien wie "bótter", "kieës" en "ougs" behuuere toet 't kèrnvocabulaire en nuujer lieënwäörj wie "museum" en "kalender" kómmen ouch väöl vuuer. 't Fransj haet veral tiedes de Fransen tied 'ne stèmpel óp 't Ètsberger achtergelaote. E wäördj oet dezen tied is beveurbeildj "petiek".
Anger spräök wo 't Ètsberger väöl oet haet gehaoldj zeen 't Greeksj, Italiaansj en Hebreeuwsj.
Es e plat ven e grènsjdörp ane Pruusje grènsj haet 't Ètsberger väöl uuevergenómme ven 't Pruusj. Me kèn dinken ane oetspraok die óbbenaaf get Pruusj klink, men ouch - en waal vuuernaomelik - de wäörj. Boete Pruusje wäörj die m'n uueveral in gans Limburg taengekömp wie "kwatsj", "spas" en zoea, gebroek m'n óppen Ètsberg beveurbeildj "verzeuke" vuuer "proberen" en "aafnieging" vuuer "tegenzin".
In 't Ètsberger sjrief me modèrn lieënwäörj oet wie me det in 't Nederlandsj deit. Óbbenaaf kómme klein aanpassingsteikes vuuer wie bie "modèrn". Bie dees lieënwäörj wiek soms de spèlling aaf venne oetspraok. "modèrn" kaltj m'n oet es /məˈdɪɾən/ (medirren), "computer" es /komˈpɪ̯uːtɐɾ/ (kómpjoeter), "act" es /ɪk/ (ik) ódder /e̞/ (èk) en "gotisch" es /ˈɣoːtɪʃ/ (gotisj). Me kuues t'rvuuer óm 't etymologisch te sjrieve wè den 't den laesberder is.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.