Remove ads
D'n Twiede Wereldoorlog (aofgekört tot WO II) waor 'ne zesjaorege oorlog dee doorde vaan 1939 tot 1945 (in Limburg evels mer van 1940 tot 1944) en boebij mie börgerslachoffers (slachoffers boete de slachvelde um) vele es in welken aanderen oorlog daan ouch. Veural de Holocaust (de genocides op versjèllende minderhede in Europa wie de Jude en de Roma) zawwe 'n enorm impek achterlaote in de Europese cultuur en weurt es ein vaan de belaangriekste historische drijfvere achter versjèllende polletieke projecte in 't Europa vaan nao WO II gezien, wie de herdemocratisering vaan Europese dictature en 't supranationalistisch projek vaan de Europese Unie. Eveneins waor e record-aontal len bij dezen oorlog betrokke en woort 'n oongekinde kwantiteit nui kriegstechniek oontwikkeld. De naosleep vaan dezen oorlog doorde decennia en had es veurnaomste polletiek gevolg tot de wereld 'nen haven iew laank betrokke raakde in de Kawwen Oorlog: de blievende spanninge tösse de twie euverwinneers vaan WO II, naomelek de kapitalistische Vereinegde Staote en de communistische Sovjet-Unie.
- Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.
D'n Twiede Wereldoorlog had zoe'n benkelek groete invlooj op de maotsjappij in Europa en Noord-Amerika, tot me de periood nao d'n Twiede Wereldoorlog ouch wel de Nao-oorlogsen tied neump.
Remove ads
De twie partije weure Centrale en Geallieerde geneump. De kirn vaan de Centrale bestoont oet de As-Berlien-Rome, boetouw neve Duitsland en Italië later ouch Japan huurde. Bondgenote waor oonder mie Hongarije. De len die Duitsland veur en oonder de Twiede Wereldoorlog binneveel woorte door hunzelf ouch tot de Asmogendhede gereikend. 't Fraankriek vaan Vichy waor ouch mèt Berlien geallieerd.
De geallieerde bestoonte in d'n ierste plaots oet de "Groete Drei": 't Vereineg Keuninkriek, de Vereinegde Staote en de Sovjet-Unie. De lèste len kaome pas laoter bij d'n oorlog.
Remove ads
D'n Ierste Wereldoorlog had verlerer Duutsland gans in ermooj achtergelaote. Neet allein hei Duutsland zjwoar verleze te verwèrke, och eisde de euverwinnaarsj, en mèt name Frankriek, väöl hersjtelbetalinge veur de geleije sja aan hun eige land. Dees betalinge drökde zjwoar op de totaal vernietigde Duutsje economie en zörgde d'r eigelik veur dat 't economisch hersjtel väöl langer op zich leet wachte. Allewel tot dao in 1919 'n democratie gevesteg woort radicaliseerde de bevölking gestaojeg. Wie in 1929 'n waereldwieje economische crisis oetbraok lökde 't Adolf Hitler in veer jaor op democratische wies de mach te vereuvere, tot heer in 1933 'n dictatuur vestegde. In Italië had de fascistische bewaeging vaan Benito Mussolini de mach al tieën jaor iëder gegrepe. In 1936 sjlote Duutsjland en Italië 'n alliantie, och waal 't Staalpact genump.
Duutsjland vereuverde d'n Elzas in 1936 op Frankriek. Bie de Anschluss van 1938 woort Oosteriek ein deilsjtaat van Duutsjland. Sudetenland, 'n sjtök van Tjechoslowakije mèt 'ne minderheidsgroep van Duutsjersj, woort ingenómme nao goodkäöring durch o.a. Ingeland op de Conferentie van Munchen. De res van Tsjechië volgde in mieërt 1939 en Slowakije woort 'n vazalsjtoat.
Wie Hitler op 1 september 1939 Pole binneveel verklaorde Frankriek en 't Vereineg Keuninkriek häöm d'n oorlog weges 't sjende van 't neet-aanvalsverdraag op Pole.
Remove ads
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Klummes.
't Westfront
Nederland wert op 10 mei 1940 geconfronteerd mit de Duutsje legers mit d'r geliektiedige inval in Nederland, Belsj en Luxemburg. Het eigelijke doel van de Duutsjers waor Frankriek. Op 12 mei sjtonge ze al via de Ardenne aan de Franse grens. Nao zjwaor bombardemente op Rotterdam capituleerde Nederland op 15 mei. In Zeeland ging d'r sjtried nog twieë daag verder durch biesjtand van Franse troepe. D'r Duutsje opmarsj durch Frankriek verleep sjnel mit hun Blitzkrieg-taktiek. Al op 20 mei sjtonge ze aan de Kanaalkus. Dat waor sjneller dan de Britte verwach houwe en dus moste ze hals uuëver kop evacuere. Belsj capituleerde op 28 mei.
’t Oostfront
In d’r zoeëmer van 1941 richtte Hitler zieng aandach op Rusland. Hoewaal hae ’n verdraag hei mit Sjtalin, veel hae toch onger de codenaam Operatie Barbarossa aan. Dees besjlissing wurt gezeen es de ieësjte strategisje fout van Hitler. Aanvankelik koste de Duutsjers durchsjtoëte tot deep in Rusland, mèr dat kaom omdat de Russe truuktrokke. Ze leje dus ging groëte verleze. Tegeliekertied maakte de Russe gebroek van de taktiek van de versjroeide erd woadurch de aanveurlijne van de Duutsjers zjwaor belast werde. Probleem vuuër de Duutsjers waor och nog dat de Russe veurbereid waore op de zjwaor Russisje wintersj. De Duutsjers neet. Hie sjtokte dan och de Duutsje opmars en daomit kieërde ’t tij veur de Duutsjers. Toch wiste de Duutsjers in ’t vuurjaor van 1942 Stalingrad in ’t zude van Rusland, ’t hudige Wolgorad, te bereike. Dao wert ’n langdurig en blojerig sjtraotgevech geveurd wat bekend sjteet es d’r Sjlaag um Stalingrad. In dizze sjlaag zunt missjien waal 2 miljoon miensje umgekomme.
Zuug ouch: Twiede Wereldoorlog in gebäörtenisse.
Remove ads
D'r geallieerde opmars begós mit 'n landing op Sicilië op 10 juli 1943. Van dao-oet sjtaoke ze op 3 september de Sjtraot van Messina euver nao Italië. In opdrach van könning Victor Emmanuel III woort Mussolini op 25 juli aafgezat en gearresteerd. Ziene vervanger sjloot op 8 september mit de geallieerde 'n waopesjtilsjtand. Rome woert pas 4 juni 1944 bevried, twieë daag veur D-Day.
Op 6 juni 1944 vele de geallieerde Duutsj Europa binne aan de kös va Normandië (D-Day). Ongertösje veroorzaakde de voortdorende bombardemente groëte sja aan de Duutsje infra-sjtructuur en de sjtei. 't Duutsj militair apparaat hou in de rampzalige Russische
campagne al zien krachte opgebroek.
Operation Market Garden hei tot doel om belangrieke brögke uëver de groëte revere
in heng te kriege. Doamit wilde de geallieerde in eine kier durchsjtoëte tot in 't Ruhrgebeed en de res va Duutsjland. 't Jaomerlik fale van de lochlanding bie Arnem beteikende dat ein van de belangriekste brögke in Nederland neet in geallieerd bezit kaom. Veur Nederland bove de revere hou dis vertraging in de dao-op volgende winter rampzalige gevolge. Durch dat ein deil van Nederland waal bevried waor en ein deil neet, stopde de toeveur van middele en voodsel. Terwiel Limburg, Brabant en deile va Gelderland de bevrieding veerde, voltrok zich veurnamelik in de groëte sjtei in de Randsjtad 'n ramp: d'r hóngerwinter. 't Zou nog tot 5 mei 1945 doere, veurdat hieël Nederland eindelik bevried waor. De geallieerde waore óngertösje durchgetrokke nao Duutsjland.
De Amerikaanse en Russische troepe troffe zich op 25 april 1945 aan de reveer de Elbe. Daomit waor 't versjlaon van Duutsjland 'n feit en woert Duutsjland in 4 geallieerde zones verdeild: 'n Amerikaanse, Ingelsje, Sovjetrussische ('t later Oos-Duutsjland of DDR) en
Franse zone. Oos-Pruse, Wes-Pruse en Silezië mós 't land aafsjtaon aan Pole en de USSR.
Terwiel d'r in en óm Berlien flink gevochte woert, pleegde Hitler same mit zien vrouw Eva Braun zelfmaord in d'r commandobunker. Ze waore net vanteveure getrouwd. Op 7 mei 1945 woert de oeteindelike euvergave van Duutsjland óngerteikend durch generaal Alfred Jodl.
Mit 't binnevalle in Duutsjland óntdekde de geallieerde en de res va de welt de daadwerkelike omvang en ramp va de concentrasiekampe. De bekendste van dis kampen zunt
Auschwitz, Bergen-Belsen, Buchenwald, Sobibor, modelkamp Theresienstadt en Treblinka. Anne Frank, Nederlands bekendste Juddin, is via 't Nederlandse durchveurkamp Westerbork ieësj terechgekómme in Auschwitz en daonao in Bergen-Belsen woeë 't 'n paar waeke vur d'n bevrieding gesjtorve is. Häör aopehartig dagbook is nao de aorlog gepubliceerd en óngertösje vertaald en gelaeze in väöl tale. D'r waore nao sjatting 12 miljoen luu opgesjlaote in de concentrasiekampe. De helf ongevaer besjtóng oet Judde, de res oet Roma, Sjlave (Oost-Europeanen), homo-seksuele, Jehova's Getuigen en anger minderhede. Pas nao de oorlog woert de daadwerkelike ramp dudelik dae in de kampe hei plaatsjgevónge. Dizze durch de Nazi's gepleegde volkermaord wurt aoch waal Holocaust genump. Noch noeëts waor d'r in de gesjiedenis op zoeë 'n groeëtsjalige en doeltreffende manir geprobaerd um volke en minderheedsgroepe te vernetige.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads