Mergelgrot
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Mergelgrot of mergelgroeve ies 'n opegegrave plek of koel, woa mergel gewonne weurt. De Limburger kalt van "in de berg", es de mergel van deper oet 'ne gank oet de berg kump. De geng in de grotte zint dèks tièntalle kilomaetersj lank. 't Binnegoon en róndwandele in de berg gebeurt allein ónder leiding van ervare gidse. Op eige gelegenheid verkènne ies verbao en levesgevièrlik. Vanwege de duusternis en 't gebrek aan markante punte zal me zeker verdwale. 'ne Miensj hèlt 't dan neet langer oet es 'n paar daag in de grot. De temperatuur ies vochtig en liek rónde de 12 grade celsius. De ingank weurt look of laok geneump.
Vanaaf de Miedelièwe (13e ièw) woort mergel gewonne door dae oet te kappe, in zgn. mergelsjteul, oet de berg. Zoa vörmde ziech de geng van de grot. Daonao woort de mergelsjtool gezaeg tot blök um mèt te boewe. De reste woorte vermale um daomèt 't land te bemèste, 't zgn. mergele, of woorte gesjtook in kalkoves. De Romeine gebruukde de mergel ouch al es boewsjtein, meh vermoedelik höbbe zie de sjtein oet ope groeves gehaold. Ouch ies 't "mergele" van 't land van hun bekènd. De vreugs bekènde inscriptie in de berg dateert oet de 15e ièw. De ièrsjte sjrieftelike vermelding zou zin van de Romeinse sjriever Plinius, dae vermelde dat "in de provincie Belgia, wiete sjtein weurt gezaeg, es waor 't hout". In 't Dinbook van Sint Pieter (circa 1460) weurt gesjreve euver de handel in mergel oet de Sint Pietersberg.
Tot wied in de umtrèk woort de mergelsjtein gebruuk veur 't optrèkke van geboewe of gedeiltes daovan. Veurbeelde zin: de dóm van Utrech, de St. Jan in Den Bosch, de St. Jan in Remung en de Saint Lambert en Saint Jacques in Luuk. Ouch väöl kèrke in Mestreech en de basilieke van Meersje en Tóngere, Kesjtièl Valkeberg, Kesjtièl Neercanne, windmeules- en watermeules, boerderieje, sjure, kloastersj en woonhoezer. Veural in de plaatse in de buurt van de mergelgrotte versjene väöl geboewe van mergel. Dat gebeurde tot rónd 1900.
Tot nao de Twiède waereldoorlog woorte de mergelgrotte veurnamelik gebruuk veur de 't wegbreke van blök veur de boew van kesjtièle, boerderieje en hoezer. Ouch kweekde me grotchampignons, Brussels lof en kardoen in de berg. Later ouch nog produkte zoa-es grottesjink en grottekiès of gebruuk es wienkelder. In de oorlog, veural in de bevriedingstied, höbbe de inweunersj ziech versjtop in de berg. Dao zint toen zelfs kinger gebore. In Valkeberg en Geulem waor op 't ing van de Twiède waereldoorlog 'n Duutsje oorlogsindustrie in de berg gevestig. Sómmige mergelgrotte zint toegankelik veur 't publiek zoa-es die van Mestreech en Valkeberg, o.a. veur toersime en sjportactiviteite. In Sub weurt allewiel nog ummer boewmergel gewonne, dae veural weurt gebruuk bie renovatie en restauratie.
Mergelgrotte liegke bie Mestreech (Sint Pieter), Neerkan, Kan, Valkeberg, Oud-Valkeberg, Berg, Geulem, Meersje, Sub, Bemele en bie Zichen-Zussen-Bolder.
De blokbreker waor de man, dae in de berg de mergelsjtool oetbrook mèt 'ne biel of mèt 'n sjtoatbeitel. Van zoane sjtool woorte mèt de blokzaeg mergelblök gezaeg, die gebruuk woorte um te boewe. De blokbreker kreeg oetbetaald aan de hand van 't aantal blök wat 'r hou geproduceerd. 't Transportere van de mergelblök nao boete gebeurde mèt paerd en kar. Wiejer ging de reis per sjeep euver de Maas.
In de berg kènt me väöl teikeninge vinge. Meistal ies dat gedoon mèt houtskool, vanwege 't roew en zugend oppervlak. Dao zint ganse portrètgallerieë van beroemde en plaatselik bekènde persone. Ouch kómme väöl reliëfs, fresco's en beelhouwwerke veur. In de Jezuïeteberg woort de berg verseerd door theologiesjtudente, aafkómstig oet allerlei leng. Kruusweegsjtasies, aafbeeldinge van heilige zint te zeen o.a. in óndergróndse kapelle. Umdat veur de meiste luuj dees vörm van kuns ónziechbaar ies, haet me in Valkeberg in 2008 'n beukske oetgegeve mèt foto's oet 5 mergelgrotte: mèt de titel "OnderArts".
Groeves, woa mergel gewonne woort in ope sjachboew, waore groeve 't Rooth, die neet miè in functie ies en groeve Curfs in Geulem die in 2008 ies gesjlote. Allebei de groeves zint wir aan de natuur truukgegeve. Ze kriege noe hunne eige flora en fauna.
'ne Op mergel liekende natuursjtein weurt gewonne in groeves bie Kunder en Krawbich. Deze kundersjtein ies ouch geelechtig van kleur, meh helder es mergel en neet te zaege. De sjtructuur van de sjtein blief onreigelmaotig en roew.
Vleermuus houte in de berg hunne wintersjlaop. Ouch eikelmuuskes zeuke ziech hie 'n look um te sjlaope of te euverwintere. Wiejer doon 'n paar soorte vlindersj, zoa-es de Kleine vos, 't Roestje de Daagpauwoug, mögke, wil verkes (pissebed) dat ouch. 'ne Echte beweuner van de berg ies de Grottesjpin. De sjteinmarter of fuwien woont neet in de berg, meh geit sóms deep nao binne. De vos hèlt ziech miè bie d'n ingank op. sjteinule, keuninkskes, däölkes en meeldersj nèstele dèks in loker, die ziech aan de boeteloch bevinge.
Umdat blokbrekersj veurziechtig te werk ginge, zint 'r fossiele, reuze sjildpadde en Maashagedisse, o.a de Mosasaurus, bewaard gebleve. Van dees lètste ies gein gaaf exemplaar opgegrave, meh haet me aan de hand van diverse fragmente zoan exemplaar kènne samevoge. In 1770 vóng me in de Sint Pietersberg 'ne Mosasauruskop. Deze ies in de Franse tied in Paries terech gekómme. 'n Gipse aafgeetsel bevingk ziech in 't Natuurhistorisch museum in Mestreech. 'n Ander groat fossiel ies gevónge in de Bemelerberg in 1954, van vermoedelik 18 maeter lengde.
