Leefde

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Pierre Auguste Cot (1873)

Leefde is de benaoming veur geveules vaan aontrèkking, geboondeheid, affectie vaan 'ne mins (of e levend weze mèt bewöszien) tot andere, of, bij oetbreiing, tot ideaole. Leefde verwek in häör suzjet positief geveules, die op dudeleke biosjemische grun samehaange mèt hormone meh ouch geistelek sterk verankerd ligke, en heiin zit 'n dualistische betrèkking opgesloete: 't egoïstisch streve veur ziechzelf 't veurwerp vaan leefde touw te eigene of te behawwe, en 't altruïstisch geveul um d'n aander te geve. 't Tegeneuvergestèlde vaan leefde kin haot, oonversjèllegheid of zjaloezie zien, en al dees drei begrippe weure algemein es negatief ervaore.

Oonder leefde zoonder mie versteit me dèks de genegeheid tösse twie specifieke persoene, de romantische, op seksualiteit geèntde leefde (die zelf neet per se seksueel hoof te zien).

• Leefde veur femilie, veur de lui in die hun umgeving me is opgegreujd;
• Leefde veur vrun, vrundsjap (φιλια)
• Leefde veur de mins, charitas
• Leefde veur 'ne partner:
  • Zinneleke leefde, die veural oet lös besteit (ερος, 't ein extreem)
  • Platonische leefde, leefde zoonder liefelek elemint ('t ander extreem)
  • Romantische leefde, gewuunlik 'ne mingvörm vaan de bovestoonde, manifesteert ziech dèks es verleefheid
• Euverdrachtelek: leefde veur 'n zaak of ideaol: patriottisme, vrieheidsleefde etc.
• Zelfleefde: narcisme, 'n psychische aofwieking.

Romantische leefde

In eder cultuur kump leefde veur, meh de meneer boe-op en de maot boe-in versjèlle sterk per cultuur. Romantische leefde is neet oetsletend westers meh wel typerend veur de Westerse cultuur. 't Is e hendeg frequint thema in literatuur, popmuziek en films. Ander culture boe-in leefde veurkump zien de Polynesische culture; 't Hawaiiaans begrip aloha beveurbeeld heet ouch de beteikenis "romantische leefde" en kump hiel wiedgoond mèt us begrip leefde euverein.

In väöl ander culture kump de romantische leefde neet zoe expliciet veur: dao is de verhajding maan-vrouw väöl mie seksueel geriech en versteit me oonder geisteleke leefde, es me dat begrip al kint, de leefde veur familie en vrun. Ouch in Europa heet me dit wel gekind: dink aon de oppositie in 't aajd Griekeland tösse eros en philia (zuug bove). 't Feit tot verleefheid in de mierderheid vaan culture neet veur sjijnt te koume heet psychologe in 't verleie detouw gebrach te dinke tot dit mer e cultuurversjijnsel waor, wat de westerse mins stèlselmaoteg aongepraot weurt. Sins oongeveer twinteg jaore evels is dudelek gewore welke groete rol hormone speule in geveules vaan verleefheid, zoetot me erkinne moot tot 't hei um e reëel geveul geit.

Leefde in religies en wereldbesjouwinge

Veural 't christendom maakde de leefde tot 't cintraol begrip in zien lier: me zeet dao God is leefde ("Deus charitas est") en daomèt weurt gemeind tot God de mins, deen heer gesjape heet, leefheet vaanwege zien rol es sjepper. Leefde tösse lui weurt dao-aon zeker oongesjik gemaak, meh ouch in de Biebel, en wel in de Kantieke, vint me daovaan veurbeelde. De naosteleefde, de charitas, weurt ouch oetgebreid gepredik door Zjezus Christus in de Bergree.

't Hindoeïsme kint 't begrip kâma, wat veural seksueel leefde is (zuug ouch de Kâmasutra). In 't boeddhisme kump 'tzelfde begrip veur, wat dao es obstakel op de weeg nao Verleechting gezeen weurt: 't leit diech aof. Tegeneuve de kama stèlt me dao o.m. de metta, leefde veur al wat lif.