Iesbeer

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

D'n iesbeer of witte beer (Ursus maritimus) is 'ne witte tot geelwitte beer, dee de groetste vaan zien femilie is en de kösstreke vaan de Noordeleke Ieszie bewoent. D'n iesbeer is woersjijnelek pas 200.000 jaor trök oontstande oet de brojne beer, mèt ween heer nog vröchbaar krusinge kin veurtbringe.

Veurkoume

D'n iesbeer heet zien leefgebeed in de ierste plaots aon de kös vaan de Noordeleke Ieszie. Bove 88 graod Noorderbreidde koume ze minder veur, allewel me ze ouch dao nog wel aongetroffe heet. Verdaolde exemplare kinne 's winters ouch tot aon Iesland koume. De hoofpopulaties concentrere ziech op Wrangeleiland (Siberië), Noord-Alaska, Greunland, Spitsberge, meh veural in Nunavut (Noordoos-Canada). Aon de noordkös vaan Scandinavië oontbreke ze door de wermde vaan de Golfstroum.

Allewijl gief 't tösse de 20.000 en de 40.000 iesbere. Dit aontal is gestege vaan 5.000 in 1945, wie de soort door bejaoging bekans oetgeroejd waor. Allewijl weurt de soort ouch bedreig, door 't aofsmèlte vaan de poolkappe. Daobij is 'r geveuleg veur milieuvervojling, wat veural op Spitsberge e probleem is: me dink tot de vröchbaarheid vaan de mennekes hendeg is aongetas.

Fysieke kinmerke

't Menneke weurt gemeinelek tösse 1 meter 90 en 2 meter 40 laank en weeg 300 tot 600 kilo; oetsjeters tot aon 2 meter 80 en 800 kilo zien bekind. 't Vruiwke weurt 1 meter 70 tot 2 meter en weeg gemeinelek tösse de 150 en 300 kilo. De vach is wit, meistal gebroke wit mèt geel of gries nuances, meh de hoed is zwart, wat me um de ouge en op de neus zuut. De vach is hendeg dik en isolerend, de kleur hölp dao ouch al bij. Iesbere höbbe recentelek (10.000 tot 20.000 jaor trök) de baktan vaan d'n omnivore brojne beer verlore. 't Stertsje heet gein functie mie en is mer 8 centimeter laank.

Veujing

Vaan alle bere is d'n iesbeer de meis carnivore beer. Heer it bij veurkäör ziehun, in de ierste plaots de ringelrob en daoneve ouch wel de baardrob, de zadelrob en de klapmöts. Heer vingk die door bij aosemloker in 't ies te wachte tot eine bovekump; soms evels geit 'r ouch hun hole in. Neve ziehun vingk 'r ouch ander poolbieste wie de sniehaos, de lemming, de beloega en versjèllende zieveugel, of zelfs groete bieste wie 't rendier, de narwal of zelfs de walrös. Vint d'n iesbeer gein proeje daan veujt 'r ziech mèt eier of besse.

Gedraag

Iesbere leve gemeinelek solitair. Grópvörming vint plaots in diechte populaties, op plaotse woe väöl veujsel veurhande is. Dao verdrage ze ziech oonderein miestal good. Tijens de paartied evels zien de mennekes tegeneuverein aggressief; ouch kump 't veur tot ze jónge doedbiete.

Iesbere zien actief bieste die lang aofstande aoflègke veur ete te vinde; dit doen ze zoewel euverdaag es 's nachs, en ouch tijdens de poolwinter. Soms weurt beweerd tot 't vruiwke mèt jóng wel 'ne winterslaop hèlt, meh in de strikte zin vaan 't woord is dat neet woer. Iesbere zien ouch hendeg gooj zwummers (daorum de Latiense naom, dee ziebeer beteikent), die daobij 'n gooj menuut oonder water kinne blieve. De bere trèkke in 't veurjaor en in de herfs nao 't noorde resp. 't zuie, mèt de grens vaan 't poolies mèt.

Veurtplanting

De paartied doort vaan miert tot juni, meh heet zie huugdepunt in april. D'n draagtied is zeve tot ach maond. Iesberejónge weure blind gebore, mèt dunne haorbedèkking en mèt e gewiech vaan 600 gram. Ze höbbe daodoor de besjerming vaan hun moojer hel nudeg. Umtot de kinder in de poolwinter gebore weure mote ze door de liefswermde vaan hun ma werm gehawwe weure. De ma graof daotouw 'n hool in de snie, wat ze de ganse winter neet verliet. Ze deit niks es de jónge veuje; de mèlk is riek aon eiwitte en vètte. In miert of aprèl verlaote de jónge veur 't iers 't hool.

Commons

Op de pazjena Polar bear van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje