Gotiek
From Wikipedia, the free encyclopedia
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
 | Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke. |
Gotiek ies 'n sjtielvörm in de Europese arsjitektuur en beeldende kuns in de late mieddelièwe. De gotiek ies rónd 1140 óntsjtange in de umgeving van Paries (Île-de-France) in Frankriek. 't Belangriekste kènmerk ies 't sjtreve nao verticaliteit; diet zuut me bieveurbeeld in de huègde en de sjmaalheid van de geboewe. De gotische kathedrale zint 'n bekènd veurbeeld van dees sjtiel.
De gotiek besjtóng van ca. 1140 tot 1500. De sjtiel die veuraafgóng aan de gotiek neump me Romaanse kuns. Vanaaf de vieftiènde ièw kaom vanoet Florence de renaissance op.
De benaming "gotiek" ies in de renaissance bedach door de Italiaanse arsjitek Giorgio Vasari. 't Italiaans woord gotico, aafgeleid van de Germaanse sjtam de Gothe, waor oarsjprónkelik 'n sjeldwoord veur barbaarse en primitief culture. Vasari drökde mèt dees benaming ziene aafkièr van de mieddelièwse arsjitektuur oet, in tegesjtèlling tot de klassieke arsjitektuur, die in de renaissance sjuus es veurbeeld woort genómme. Allewiel hae "gotiek" gein negatief beteikenis miè.
In de architectuur van de gotiek sjtreefde me nao verticaliteit en leechheid. Me óntwiekkelde hieveur 'n eige systeem van boewelemente. De sjpietsbaog en 't kruusribgewelf, die al ièrder bekènd waore, woorte in de gotiek wiejer óntwiekkeld.
Kèrkgeboewe woorte hoag en rank en krege groate vènstere, in tegesjtèlling tot de diekke moere mèt klein vènstere in de romaanse sjtiel. Um diet te bereike woorte kèrkgeboewe opgezat es 'n skelet van pilere, veural de typische bundelpilere, lochbaoge en sjteunbaere um de drök van 't daak en de gewelve op te vange. De tösjeliegkende ruumde koes me völle mèt vènstere. 't Sjtreve nao verticaliteit kaom ouch tot uting in 'ne veurkeur veur hoag geperforeerde tores.
In de decoratie van gotische kèrke woort gebruuk gemaak van pinakels, wimberge, kruusblome en maaswerk. Umdat 't moeroppervlak kleiner woort en de vènstere groater kaome d'r minder moersjilderinge en woort 't gebrandsjilderd glaas belangrieker. Aan de boetekant woorte de kèrke verseerd mèt beeldhouwwerk, dat ummer oetveuriger woort en loskaom van de arsjitektuur. De beelde woorte ouch realistischer.
In de waereldlike boewkuns zuut me veural de decoratief elemente van de gotiek truuk. Veurbeelde van nog besjtaonde waereldlike gotische architectuur zint o.m. 't gemeintehoes van Leuve en 'n kloastertiendsjuur in Terdoest in de gemeinte Brögge.
't Koar en de koarumgank van de abdijkèrk van Saint-Denis bie Paries, geboewd tösje 1136 en 1144 ónder abt Suger, weurt algemein besjouwd es 't begin van de gotiek. In dees kèrk woorte saer de 7e ièw de Franse keuninge begrave. Suger wol miè ruumde veur de pelgrims en 'n leech hoag ruumde mèt väöl leechinval. Diet woort bereik door 't gebruuk van sjpietsbäög en kruusribgewelve en 't aafleije van de drök door sjteunbaere.
De kèrk van Saint-Denis maakde väöl indruk. 't Boewplan van de kathedraal van Sens woort aangepas nao 't veurbeeld van Saint-Denis. Wiejer veurbeelde van vreug gotiek in 't Île-de-France zint de kathedrale van Noyon, Paries (Notre-Dame), Senlis en Laon. De sjnel verbreiing van de sjtiel ies ónder andere te verklaore door de concurrentie tösje de biesjoppe in Noord-Frankriek; edere biesjop wol 'n sjoaner en groater kèrk es ziene buurman. De sjtiel versjpreide ziech vervolges euver Wes-Europa, woa euveral regionaal variante óntsjtoon. De cisterciënzer kloasterorde, die 'n sober gotische boewsjtiel mèt wiènig versering gebruukde, zörgde mèt veur de versjpreiing van de sjtiel euver gans Europa.
Óngevaer 60 jaor nao Saint-Denis haet de sjtiel ziech óntwiekkeld en begint in Frankriek de hoaggotiek. In dezen tied weurt begoes mèt de boew van de groatste kathedrale, bieveurbeeld in Reims, Amiens en Bourges. Me koes ouch in de huègde van 't sjeep en 't koar ummer wiejer goon. De kathedraal van Chartres, herboewd vanaaf 1194 nao 'ne brand, haet 'n sjeep mèt 'n huègde van 36 maeter, 't hoagste tot dan toe.
Vanaaf 1230 neump me de sjtiel meistal rayonnante gotiek; de kèrke woorte nog hoager, de verticaliteit woort nog belangrieker, de glaasoppervlakke woorte hièl groat, de sjteine ónderdeile woorte e riechtig skelet. 't Huègdepunt in 't sjtreve nao verticaliteit woort bereik in Beauvais in 1272: 't koar ies 48,5 maeter hoag (euveriges ies 't geboew 2 kièr ingesjtort). Ouch woort in dezen tied 't roasvènster e belangriek decoratief ónderdeil.
Gedoerende de boew van kèrke, dae sóms waal hónderde jaore koes doere, woorte de planne aangepas aan de nuuj óntwiekkelinge.
