Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Velbedersj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
 Dit artikel is in 't Duutsj sjpellingssysteem gesjreve.  |
Velbeder Platt (huachdütsch: Velberter Platt) oder Velbedersch es eïne nedderdütsche Sprohk, die tour südlichen Ongergruppe vant Nedderfränkischen (Südnedderfränkisch) gehüart on in on röm Velbed gekallt wet. Eïne angere Beteïchnung es ouch Bergisch oder genauer Nedderbergisch.
Et Velberder Platt es eïn Dialekt, wat seït 1992 äs Rheinmaasländisch bekiekt wohd. Eng met Velberder Platt verwandt es Heljenser Platt in Helgenes on Wölfroder Platt in on röm on töm Wölfrod. Die in Langenberg (Velbert-Langenberg) gekallte Sprohk, wat noch em Rhienlangd es, gehüart nit toum Nedderfränkischen, dat es Westfälisch.[1][2] No Opfassong vant Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, de Kompeneï, wat sech öm de Dialekte em Rhienlangd bekömmern deit, gehüart dös Langenberger Platt toum Ostbergischen, wat ald eïn Üewergangsdialekt no dat Westfälische es.[3]
De Vereïn, wat sech öm et Velberder Platt beküemmern deit, es de Offers-Kompeneï Velbert.
Synonyme
Velberder Platt es ouch bekangd onger de Namen:
- Velberter Dialekt
- Ost-Limburgisch oder ouch Ostlimburg'sch
- West-Bergisch oder ouch Westberg'sch
- Nedderbergisch oder ouch Nedderberg'sch
- Rhienisch oder ouch Rhien'sch
- Nedderrhienisch oder ouch Nedderrhien'sch
Wat es de Menge van Menschen, die Velberder Platt kallen on wie es dat Verhöltniß tou angeren Sprohken on Dialekten?
Wat es de Menge van Menschen, die Velberder Platt kallen?
Bis no dem Tweïden Weltkrieg (1939–1945) wör Velberdersch Houptömgangssproch van de Stadt gewesen. No 1945 es dat toum zückeln vant Platt gekuemen, wat ouch in Tönisheïd beï Newes, Newes self on im Nohberschop befindlichen Langenberg te bekieken wor. Af 1970 es dann eïne noie Sprohkvariante opgekuemen, wat eïn Regiolekt wor; dat es 'ne nedderdütsch beeïnflusste Spielart van Huachdütsch on wohd äs Nedderrhienisch beteïchnet. Vandag wet de Dialekt nur noch van wenigen Hongert, temeïst ölleren Menschen gekallt.
Dat Verhöltniß tou angeren Sprohken on Dialekten
De dütsche Germanist Theodor Frinks (1886–1968) het Velberder Platt äs Nedderfränkisch-ribuarischen Üewergangsdialekt beteïchnet. De iarschte Versöhk, Velberder Platt utföhrlich te beschriewen, het Dr. Hermann Bredtmann (1864–1955) angeleiert. Bredtmann, wat ut de Nohberschop van Velberd weg wör, het 1938 eïn Buek geschriewen, wat de Namen Die Velberter Mundart trog.
Wie boven op beschriewen, sind dem Dialekt van Velbed dat Nevgeser on dat Heljenser Platt, äwer ouch dat Wölfroder on Langenberger Platt engig verwandt; äwer man moß bedenken, dat et Platt in Langenberg ald arg met dem Neddersächsisch-Westfälischen verwandt es.
Besónderheïten
Fröier han in Vèlbed (Nedder)Sachsen gelèft ón èm 9. Johrhóngert sind die iarschten Franken ónger Kaal dem Gruaten èn diese Gegend gekoumen.
Óstgrenze van 't Vèlbeder Platt èß de Westfälische Linie oder -en/-et Linie (huachdütsch ouch äß Einheitsplural- oder Rhein–IJssel-Linie beteïchnet) ón mittenmang dörch Vèlbed löpt ouch die wichtige Spróchgrenze van Uerding oder ich/ik Linie. Dómèt göft 't èn Vèlbed twai Spróchgebiete: Eïn gruates südnedderfränkisches ón eïn kleines Ostbèrgisches: Èn Vèlbed, Tünnesheïd ón Nèvges wèt èch, mèch, dèch ón ouch geseit. Èn de Stadtdeïle Langenberg ón Bonsfeil, die aan der westfälischen Grenze liegen, wèt dóför èck, mèck, dèck ón ook/ouk geseit.
Dat Vèlbeder Platt hèt dómèt suawal middeldütsch-ripuarische äß ouch neddersächsisch-westfälische Eïgenschaften.
| Huachdütsch | Bèrgisch (Vèlbed) | Westfälisch |
|---|---|---|
| wir kochen | wir koken | wi kuoket |
| ihr kocht | jöt koken | jit kuoket |
| sie kochen | si koken | se kuoket |
Dat Vèlbeder Platt hèt sèch èn der Tiet tüsschen dem 15. ón 16. Johrhóngert errut gebildet, äß die Kölsche Expansion dat Gebiet van Vèlbed erreicht hat. Die kölsche-ripuarische Spróch hèt dem Dörpke Vèlbed dann sine eigene Spróch gegeven.
Otto Lobbes hèt geseit, dat 't Bèrgische wegen sin Üewergangscharakters miar dem ripuarisch-middeldütschen äß dem nedderdütschen aangehüarten.[4]
Die wichtigsten Kènnteïchen van't Vèlbeder Platt
- k → ch
- èch, mèch, dèch, sèch, Geróch, sècher, Bróch, Teïchenstónt
- t → z oder s
- fiazich (40), fofzich (50), ziewenzich (70), Zèmmer, tèmern ón zèmern, Zóch
- p → f
- pröfen, Begrèf (äwer begriepen!), Wiatschaft
- s → z èm Aanlaut (ut 'm Ripuarischen üewernommen)
- Zaus (Sauce), Zijet (Sayett), Zafroon (Saffran), Zènterkloos, Zop, zückeln (Nederlands Ziek zijn), zènger
Reverenz
Literatur
Tonbeïspiel
Weblinks
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
