Kwakkers en króddele

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Kwakkers en króddele (padde), Kwakvörs (wetensjappeleke naom Anura "startloze"; vreuger ouch Salientia "springers") zien 'n umvaankrieke (mie es 5000 soorte, oongeveer 88% vaan alle bekinde soorte amfibieë) orde vaan amfibieë. Vaan de salamanders en wörmsalamanders oondersjeie volwasse kwakvörs ziech door (inderdaad) 't oontbreke vaan 'ne start, lang achterpu, e relatief kort lief, vingere mètein verboonde door zwumvlieze en beter aonpassing aon 't leve op 't land.

In 't daogeleks spraakgebruuk maak me versjèl tösse kwakkers (glad, springer en väöl in 't water te vinde) en króddele/padde (rouw, louper en es volwasse bies veural op 't land). In de taxonomie is dit versjèl neet vaan groet belang. Toch weure dees naome veur twie families oet de orde Anura gebruuk: Bufonidae zien "echte króddele", Ranidae "echte kwakkers". Bij soorte oet ander families bepaolt 't uterlek of d'n triviaole naom kwakker of króddel/pad luit.

Veurkoume en verspreiing

Amfibieë oet de familie Anura koume euver haos de ganse wereld veur, ze oontbreke allein op Antarctica en in aander extreem kaw strieke, in echte weustenije (aongezeen ze aon water geboonde zien; in steppes of haafweustenije kinne ze evels wel veurkoume!) en op versjèllende geïsoleerd ligkende oceaaneilen. De groetste diversiteit vint me in d'n tropischen oerbos.

Väöl kwakkers völle specifieke niches op en zien daorum kwesbaar veur veranderinge in hun milieu. Daodoor loupe allewijl oongeveer e daarde vaan de haos 5800 soorte gevaor um oet te sterve; vaan 120 soorte weurt allewijl gedach tot ze al zien verdwene. Aander soorte, wie de Agapad, zien evels beter oetgerös op versjèllende umstandeghede en kinne losgelaote boete hun eigelek leefgebeed groete plaoge vörme.

Evolutie

Amfibieë zien d'r al sinds 't Devoon-tiedperk, minstes 360 miljoen jaor trök. De ieste amfibieë die in 't Devoon, Carboon en Perm leefde, leke uterlek op salamanders en minder op kwakvörs. In 't Perm versjeen de Gerobatrachus, e fossiel bies mèt kinmerke vaan zoewel kwakkers es salamanders. Dit kin 'ne gemeine veurawwer vaan de twie amfibie-ordes zien, meh ouch de primitiefste vertegewoordeger vaan de Anura; 't fossiel is nog pas kort bekind, dus dees kwestie steit nog te bezien. D'n iersten echte kwakker dee de wetensjap bekind is, is Triadobatrachus, wie de naom al zeet e fossiel oet 't Trias. Zoewel Gerobatrachus es Triadobatrachus höbbe 'ne primitieve liefsbouw dee veural langer, minder gedroonge is es dee vaan modern kwakkersoorte. Tijens de Jura begóste ze talrieker en diverser te weure. Ze höbbe ziech noets tot megafauna of in 'n ecosysteem dominante diere oontwikkeld, meh door hunnen kleinen umvaank kóste ze de Kriet-Tertairsterfde good euverleve.

Morfologie en fysiologie

Väör- en achterpu

Väöl kwakkersoorte höbbe zwumvleze tösse de tiene, welzeker gemeind um te zwumme. 't Groetste zien de zwumvleze vaan d'n Afrikaansen dwergkwakker, dee zie gans leve in 't water zit en daoveur zwumvleze heet die tot de tientöp doorloupe. Boumkwakkers höbbe grove op de tiene, die oppervlakvergroetend wèrke en daodoor adhesie aon 't boumoppervlak tot stand bringe.

De belaankriekste eigesjap vaan de pu bij väöl kwakkersoorte is 't springvermoge. Kwakkers (padde neet) kinne euver 't algemein mierder kiere hun eige liechaamslengde springe, mèt es oetsjeter de gestriepde rakètkwakker, dee wel 50 kier zien eige lengde (5,5 cm) sprink. Euver 't algemein kinne groeter kwakkers vaan dezelfde soort absoluut gezeen hoeger, meh relatief gezeen lieger springe in verglieking mèt hun soortgenoete. Um dit te bereike zien de poetspiere vaan de bieste haos allemaol tot springspiere geëvolueerd. De spiere um te springe vörme neet minder es 17% vaan 't totaol liefsgewiech vaan 'ne kwakker.

Hoed

't Vel vaan väöl soorte is poreus um zoe zuurstof en water door te laote. 't Naodeil daovaan is evels tot de bieste door de hoed ouch weer väöl water kinne verlere. Soorte die väöl op 't land leve höbbe daoveur e waterdiech liegske op hun lief zitte. Ander kwakkersoorte zien nachbieste gewore um zoe aon et väöl verdamping te oontkoume.

De mieste soorte höbbe sjötkleure boemèt ze in hun natuurlek milieu neet opvalle. Miestal geit 't um greun en broen. Greun kwakkers kinne ziech beveurbeeld in 't watergreun verstoppe en brojn kwakkers in rottende blaojere. Veural 's nachs levende soorte zien miestal good gecamoufleerd. 'n Belaankrieke oetzundering zien de extreem giftege soorte, die fel kleure höbbe um potentieel aonvallers aof te sjrikke (zuug direk heioonder).

Vergif

Väöl kwakkers en padde zien gifteg. De maot boe-in kin enorm versjèlle. Sommege soorte höbbe gif wat veural klein bieste zal aofsjrikke. 't Vergif vaan aander soorte is ieder irriterend, of hallucinogeen. Väöl bieste die op kwakkers jaoge zien resistent gewore tege groete doses vergif; de soorte boe-op ze 't veurzeen höbbe kinne veur lui doedelek zien. Tot de giftegste soorte hure de pielgifkwakkers oet Midde- en Zuid-Amerika, mèt genoog vergif veur 't doeje vaan tientalle lui. Dees soorte zien bekind gewore door Indianestamme die hun piele mèt 't vergif vaan de bieste insmere.

Aosemholing en bloodsumloup

De asoemholing vaan kwakkers is twieslachteg. Allewel tot de bieste gein kiewe höbbe, kinne ze gemekelek oonder water zuurstof opnumme door hun poreus vel en aojere die kort oonder de hoed zitte. Op land evels aoseme ze mèt loonge, die anatomisch neet wezelek vaan zoogdierloonge versjèlle. Wel oontbreke de boorsspiere die bij zoogdiere de aoseming sterk vergemekeleke. Sommege in 't water levende soorte höbbe de loonge aamper nujeg; dao is ein soort bekind, de Bornese platkopkwakker (Barbourula kalimantanensis), die gaar gein loonge (mie) heet. Sommege soorte, zoewie de Titicaca-reuzekwakker, höbbe e gerimpeld vel um in zuurstoferm water veural mer zoe väöl meugelek gas op te numme en kwiet te rake.

Harte vaan kwakkers höbbe drei kamers, wie alle amfibieë en (gewoene) reptiele, en in tegestèlling tot veugel en zoogdiere, die veer ruimtes in 't hart höbbe. De twie soorte blood (zuurstofriek blood oet de loonge en zuurstoferm blood oet de res vaan 't lief) koume in aparte kamers binne, meh weure oet dezelfde kamer 't lief weer ingepoomp. 't Blood is dus minder zuurstofriek es bij beveurbeeld lui 't geval is; dit kump doortot kwakkers, es kaajdbleujetege bieste die neet zelf hun liefstemperatuur op niveau hawwe, dao ouch minder vaan nujeg höbbe.

Leveswijs

Levescyclus

Wie alle amfibieë höbbe de kwakvörs 'n twielejege levescyclus. De eikes kloontere gemeinlik same tot wat me kwakkerdrèl neump, of rijge ziech aonein tot 'ne kettel (bij padde). 't Juveniel weurt koeleköpke geneump en is bepaold vèsechteg: 't aosemp mèt kiewe, zwump mèt 'ne start en heet gein pu. Es de bieskes greuje kriege ze kleur en greuje de puutsjes aon. Es start en kiewe aofvalle sprèk me vaan 'ne volwasse kwakker. Dit "volwasse" bies is evels kort nao zien metamorfoos hiel klein, nog kleinder es 't koeleköpke kort veur zien verandering. 't Snel doen greuje vaan loonge en puutsjes is daan ouch 'n energie-intensief perces, wat väöl vaan de larf häör liechaamsvette opeis.

Reproductie

Kwakkers höbbe 'ne paartied, dee boete de trope (boe 't gein echte seizoene gief) gemeinelek in 't vreug veurjaor vèlt, es de bieste oet de winterslaop wakker weure. Väöl soorte priffere kèl watertemperature vaan roond de tien graod. De bieste höbbe de gewoente um te pare in of bij 't water boe ze gebore zien; väöl soorte mote nao de winterslaop daan ouch trèkke. Bij de zoegeneumde paddetrèk verlere bieste in diechbevolkde strieke dèks 't leve oonder d'n oto. Op de paarplaots aongekoume gebruke de mennekes miestal hunnen roop um de vruiwkes te lokke.

De paring gebäört in amplexus: 't mennekes sprink op 't (dèks väöl groeter) vruiwke en hèlt 't good vas, meh dao is gein geslachsgemeinsjap. De bevröchting gebäört dus oetwendeg: 't vruiwke liet de eikes los en 't menneke struit zie zaod dreuver.

Zörg veur de joonge

De mieste kwakkers numme gein zörg veur de joonge in ach: hun meneer um 'n nui generatie veileg te stèlle is door hoonderde eikes te lègke, die daan neet gaw allemaol zalle weure opgevrete. 'n Minderheid vaan roond de twinteg percent deit dat evels aanders: die soorte lègke mer wieneg eikes en zörge daan tot die neet weure gevrete. Sommege pielgifkwakkers zeuke e besjöt pläötske op boe ze de eikes vochteg hawwe door aof en touw trop te pisse. In Australië leef de builkwakker (Assa darlingtoni), dee zien joonge in 'ne buil aon zie lief mètnump. De woersjijnelek oetgestorve maogbreujers (geslach Rheobatrachus), ouch oet Australië, slikde de koeleköpkes zelfs in um ze in de maog tot volwasse kwakvörs te laote oontwikkele.

Ete

Kwakkers zien es regel carnivoor, gemeinelek insectivoor. Zoe neet de koeleköpkes, die in 't water nog plante ete wie alge. Zoegaw es de kwakker ziene volwasse vörm heet, begint 't te jaoge, wie klein 'r ouch is. Proej zien daan miestens luis, miete of vergliekbaar klein diere. Volgreujde exemplaore zalle ieder mögke of vlege pakke. Groeter kwakkersoorte beperke ziech neet tot insekte en ete ouch aander kwakkers, klein knaagdiere, vèskes of zelfs veugel. Op e paar soorte wie de sjieftóngkwakkers nao jaog de kwakker mèt zien tóng, die laank en plekkereg is en snel kin oetsjete, m.a.w. hendeg gesjik veur 't vaange van insekte in de vlöch.

Roop

De mieste kwakvörs kinne kwake; sommege kinne dat zoe hel tot hun geluid kilometers wijer nog te hure is. 't Geluid weurt geproduceerd in de larynx ("strottehoof") en versterk in de moondholte. De mieste soorte höbbe evels 'n speciaal kwakblaos, e stök vel in de keel wat extreem wied kin weure opgebloze mèt loch, um zoe es klaankkas te dene. 't Veurnaomste doel vaan de roop is 't lokke vaan partners bij de paring (zuug bove). D'n aard vaan de roop versjèlt vaan soort tot soort en kin in klaankleur, toenhoegde en voluum hendeg oetereinloupe.

Taxonomische verdeiling

KWAKKERS EN KRÓDDELE (Anura)

Archaeobatrachia ("Aajdkwakkers")
- Startkwakkers (Ascaphidae)
- Bombinatoridae
- Sjieftongkwakkers (Discoglossidae)
- Leiopelmatidae
Mesobatrachia ("Middelkwakkers")
- Megophryidae
- Pelobatidae
- Pelodytidae
- Tóngloze kwakkers (Pipidae)
- Rhinophrynidae
- Scaphiopodidae
Neobatrachia ("Nuikwakkers")
- Allophynidae
- Arthroleptidae
- Zwoerkopskwakkers (Brachycephaidae)
- Króddele (Bufonidae)
- Centrolenidae
- Pielgifkwakker (Dendrobatidae)
- Heleophrynidae
- Hemisotidae
- Boumkwakker (Hylidae)
- Junglekwakkers (Hyperoliidae)
- Leptodactylidae
- Mantellidae
- Microhylidae
- Moeskwakkers (Myobatrachidae)
- Pórperkwakker (Nasikabatrachidae)
- Kwakkers (Ranidae)
- Rhacophoridae
- Rhinodermatidae
- Seisjellekwakkers (Sooglossidae)

Bronne

Veur e groet deil vaan dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't corresponderend artikel op de Ingelse Wikipedia.

Externe link

Commons

Op de pazjena Category:Anura van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje