Kroedwösj

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Eine kroedwösj mèt boumnoot en blaad, aels, hómmelskroed, terf, rogge, maoter, hazegerf en dónderbloom.

___

'ne Kroedwösj ies 'ne wösj inheems kroed. Mèt bepaalde bie-eingebrachde soorte besjting d'r ‘t heidens gebroek um dankoffersj te bringe aan de gode. Diet woort door Katholieke kèrk aafgekäörd meh op ’n gegeve moment gekerstend. Op de fièsdaag van Slevrouwe kroedwieje, Maria Hemelvaart op 15 augustus, vóng en vingk de wiejing van de kroedwösj in de kèrk plaats.

Historie

In de archieve van ’t adelek sjtif Gerlach in Houtem sjteit in 1519 al ‘ne ‘Onser Liever Frauwen kruytweyngh dach’ vermeld. ’t Ceremonieel herinnert aan ’t brandoffer veur de dóndergod Thor of Donar. 'n Ander euverlevering verhaolt van de apostele die bie ’t bezeuk aan ’t graaf van Maria, in de plaats van häör lichaam, blome en rukend kroed aantroffe.

Op de zölder of in de sjtal kreeg zoa’ne kroedwösj dan ’n plaetske tot ’t boete ‘ne kièr hómmelswaer (ónwaer) goof. Tal van blomename wieze nao dat gebruuk. Mèt de gedachte: 'es ’t hómmelt (dóndert) en ’t regent, dan ies ’t noadwaer gezegend', goajde me ’n paar tekskes van dat kroed in ’t vuur van de kachel um ’t dreigend ónheil aaf te were. Daobie baejde me tot Sint Donatus, petroan van ’t ónwaer, en/of loos ’t evangelie van Sint-Jan (Johannes de Evangelis), dae ummer woort aangerope bie dreigend ónheil.

Samesjtèlling

Zoa’ne kroedwösj waor samegesjtèld oet 7 plante: (7=heilig getal).
(De herholinge in de naamgeving zint typerend). In Venlo haet de wösj 9 plante; in Mofert 8.

Veur Valkeberg geld:

2 van dees ónheilaafwerende plante:

• Hómmelskroed of Koninginnekruid, Leverkruid (Eupatorium cannabinum)
• Hómmelskroed of Wille Marjolein (Origanum vulgare)
• Dónderpele of Koningskaars of Toorts (Verbascum thapsus)
• Dónderkroed of Sint-Janskruid (Hypericum perforatum)
• Dóndertore of Wilgenroosje (Epilobium augustifolium)
• Dónderbloom of Klaproos (Papaver rhoeas)

2 van dees heilende plante:

• Dónderbloom of Valeriaan (Valeriana officinalis)
• Hazegerf of Duizendblad (Achillea millefolium)
• "Kroedwösj", Wörmzäödsje, Reinevaar, Hummesknuipkes of Boerenwormkruid (Chrysanthemum vulgare)
• Maoter of Echte Kamille (Matricaria recutita of Matricaria chamonilla)
• Krampkroed of Tormentil (Potentilla erecta)
• Aels of Bijvoet (Artemisia vulgaris)
• Aels of ruuksel of Absint-Alsem (Artemisia absinthum)

2 broadgrane:

• Kaore of Rogge (Triticum cereale)
• Terf of Tarwe (Triticum vulgare)

1 boumvröch:

• ’t Greun blaad van de Boumnoot, Dikke noot of Walnoot (Juglans regia)

Gebruuk

Lèt good op 't veurbehawd bie medische informatie. Gank bie gezóndjheidsklachte nao 'nen hoesdokter.

Op de geboortedaag van de andere Sint-Jan, Johannes de Duiper op 24 juni, ouch waal de miedzomerzónnewende geneump, woort ’t gedruèg kroed verbrend. Dees ièwenouw traditie sjteit bekènd ónder de naam St. Jansvure. Dónderkroed, Maoter en Aels, geplök óp deze biezónderen daag, zouwe zoa väöl extra krach höbbe, dat ze neet allein tege brand en krenkdes besjermde meh ouch hekse, duvele, waerwuif en sjpoake verdreve. In de sjtad en later ouch op ’t platteland, es de beteikenis zoa langzamerhand vergete ies, verzamele de luuj veur de voots ‘n veldboekèt gemengd mèt get boereblome oet de tuin. Dae wösj weurt dan, gezegend of neet, veur de seer of nostalgie in ’n vaas gezat of opgehange.

Zuuch ouch

Wiktionair

Zeuk de definitie, vertalinge, oetsjpraok en dialekvariante van kroedwès op in de Wiktionair.